BÖLÜM 2: İRAN NÜKLEER PROGRAMI ve YAPTIRIMLARIN TARİHSEL
2.4. İran’a Uygulanan Yaptırımlar ve Değişen Dinamikler
2.4.3. AB’nin Yaptırımları
ABD ve BM’den sonra yaptırımların üçüncü ayağı ise AB bünyesinde çıkarılan yaptırımlardan oluşmaktadır. Örgütün İran’a karşı kısmen de olsa ılımlı yaklaşımı Ahmedinecad’ın 2005 yılında cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından başta nükleer program dâhil birçok konudaki sert söylemleri nedeniyle değişmiş, ayrıca Amerikan’ın tek taraflı yaptırımlarından özellikle finans sistemi üzerindeki sınırlandırmalar AB’nin Amerikan çizgisine kaymasına neden olmuştur. AB’nin İran’a karşı ilk yaptırım kararı 2007 yılında BM’nin almış olduğu 1737 sayılı kararın uygulanması ile alakalı kararıdır. Birlik buna ek olarak zorunlu olmamasına karşın BM kararındaki listede ismi geçen
kişilerin AB ülkelerine seyahatlerini de yasaklamıştır.154 Avrupa Birliği, BM’nin
getirmiş olduğu yaptırımları uygulamanın yanı sıra örgüt bünyesinde de yeni yaptırımlar getirmiştir. Bu yaptırımlar en az Amerikan yaptırımları kadar kapsamlı düzenlemeleri içermiştir.
2010 yılına kadarki AB yaptırımları genel itibariyle BM kararlarında belirtilenleri uygulamak ve ilgili düzenlemelere yeni birkaç şirket ve birey eklemenin ötesine geçememiştir. İran’a karşı BM yaptırımlarının da ötesine geçen ilk yaptırım kararı 2010
yılının Temmuz ayında BM’nin 1929 sayılı kararının hemen ardından alınmıştır.155 Bu
karar156 ana hatlarıyla, İran enerji sektörüne yatırımı, bu sektörün gelişmesine yardımcı
olacak teknoloji ve ekipman teminini, nükleer faaliyetlerde kullanılabilme ihtimali
154
Sabatini, “Economic Sanctions: Pressuring Iran’s Nuclear Program” Monetary Institute for International Studies, 24 Temmuz 2010.
155
Anthony H. Cordesman, Bryan Gold ve Chloe Coughlin-Schulte, Iran- Sanctions, Energy, Arms Control, and
Regime Change, Lanham, Boulder, Newyork, Toronto, Plymouth, UK: Rowman&Littlefield, 2014, s.48.
156
Council Decision of 29 July 2010 concerning restrictivemeasures against Iran and repealing Common Position
2007/140/CFSP”, Offical Journal of the European Union, 27 Haziran 2010,
59
bulunan (çift kullanımlı) mal ve teknolojilerin İran’a verilmesini ve ticaretini yasaklamıştır. Yaptırımlar aynı zamanda AB üye ülkelerinde İran bankalarının yeni şubeler açmalarını, İran hükümetine ait alım satım, aracılık faaliyetleri yapmasını yasaklamıştır. 40 bin Euro’nun üzerindeki bankacılık işlemleri izne tabi tutulmuştur. Bir
yıl sonra 2011 Nisan’ında alınan yeni bir karar157 ile insan hakları ihlallerinden
sorumluların üye ülkelere seyahatleri yasaklanmıştır.158
AB tarafından alınan diğer önemli yaptırım kararları 2012 yılı içerisinde getirilen dört karardan oluşmaktadır. Bu kararlar ana hatlarıyla şunları öngörmektedir; 23 Ocak’ta
alınan yaptırım kararlarıyla159 İranlı şirketlerin enerji alanında kullanacakları teknoloji
ve ekipmanların satılması, devredilmesi ve bu alanlara yatırım yapılması yasaklanmıştır. 1 Temmuz 2012 itibariyle petrol ve petrol ürünlerinin ithalatı ve taşınması yasaklanmıştır. Üye ülkeler tarafından petrol ve petrokimya ürünlerinin satışına mali destek sağlanması, bu ürünlerin satın alınması ve taşımacılık işlemlerine dair sigorta yapılması, altın, elmas vb. değerli madenlerin doğrudan veya dolaylı olarak satılması yasaklanmıştır. İran Merkez Bankası’nın AB ülkelerindeki varlıkları dondurulmuştur. İran hükümetiyle altın ve diğer madenler üzerinden ticaret yapılması yasaklanmıştır. Çifte kullanıma sahip mal ve teknolojilerin listesi genişletilmiştir. 23 Mart 2012’de
alınan başka bir karar160 ile İran yönetimine ülke içinde baskı kurmaya yardımcı olacak
telekomünikasyon izleme ve iletişimi engelleme amacıyla kullanılabilecek ekipmanların
teminine yönelik ambargo getirilmiştir. 15 Mart161 ve 15 Kasım’da162 alınan iki karar ile
özetle; İran doğalgazının ithalatı, taşınması, sigortacılık faaliyetleri ve bu işlemlerin finanse edilmesi yasaklanmıştır. Gemi yapımı teknolojisi ve denizciliğe ait ekipmanların İran’a temin edilmesi, İran petrol ve petrokimya ürünlerinin taşımacılığı ve depolanmasının sağlanması, kitle imha silahların geliştirilmesinde kullanılabilecek
157 “Council Decision 2011/235/CFSP of 12 April 2011 concerning restrictive measures directed against certain persons and entities in view of the situation in Iran”, Official Journal of the European Union, April 2011. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:100:0051:0057:EN:PDF, (20 Kasım 2015).
158
Ruairi Patterson, “EU Sanctions on Iran: The European Political Context”, Middle East Policy, Cilt 20, Sayı 1, ss.135-146, Bahar 2013. S.135; Anthony H. Cordesman, Bryan Gold ve Chloe Coughlin-Schulte, Iran- Sanctions,
Energy, Arms Control, and Regime Change, Lanham, Boulder, Newyork, Toronto, Plymouth, UK:
Rowman&Littlefield, 2014, s.48.
159
Council Decision 2012/35/CFSP of 23 January 2012, Official Journal of the European Union, 24.01.2012. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:019:0022:0030:EN:PDF, ( 20 Kasım 2015).
160
Council Decision 2012/168/CFSPof 23 March 2012, Official Journal of the European Union, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:087:0085:0089:EN:PDF, (20 Kasım 2015).
161
Council Decision 2012/152/CFSP of 15 March 2012, Official Journal of the European Union, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:077:0018:0018:EN:PDF, (20 Kasım 2015).
162
Council Decision 2012/635/CFSP of 15 October 2012, Official Journal of the European Union, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:282:0058:0069:EN:PDF, (20 Kasım 2015).
60
hassas metallerin ihracatı yasaklanmıştır. Bankalar arası elektronik fon transferinin gerçekleştirilmesini sağlayan Belçika merkezli SWIFT (Society for Worlwide Interbank Financial Telecommunication / Küresel Bankalar Arası Finansal Telekomünikasyon Kuruluşu) sisteminin İran’ın yaptırım uygulanan bankalarının kullanımına kapatılması kararlaştırılmıştır. Bu karar İran’ın uluslararası finansal transferleri yapamaması ve İranlıların yurt dışı ile herhangi bir para transferi işlemi gerçekleştirememesi dolayısıyla dünya ile finansal bağının kesilmesini anlamına gelmektedir. AB ayrıca BM’nin
yaptırım kararı aldığı birey ve kurumların listesini genişletmiştir.163
AB’nin özellikle finans ve enerji sektörünü derinden etkileyen yaptırımları BM ve ABD’nin de yaptırımlarıyla birlikte 2010 yılından itibaren İran’a ciddi zararlar vermeye başlamıştır. Özellikle enerji, finans ve sigortacılık alanlarındaki yaptırımlar İran’ın petrol ihracatından bankacılık işlemlerine ve sanayi üretimine kadar birçok alanda etkisini ağır bir şekilde hissettirmiştir. İran bankalarının varlıklarının dondurulması, sigorta üzerinde yapılan sınırlandırmalar, İran enerji sektörü ve nükleer programıyla alakalı herhangi bir teknik yardım ve iş yapılması gibi eylemlere sınırlandırmalar getirilmesi İran’ın taşımacılık, bankacılık işlemleri ve dolayısıyla dünya ile ticari ilişkilerini zorlaştırmıştır.
AB yaptırımlarıyla beraber İran’a uygulanan yaptırımların üçüncü ayağı tamamlanmış ve özellikle 2010 yılıyla İran’da ekonomik, politik ve sosyal birçok soruna neden olmuştur. Üçüncü bölümde de inceleneceği üzere yaptırımların İran toplumu üzerindeki, etkileri karar vericileri nükleer konu ile alakalı müzakere seçeneğini tartışmaya zorlamıştır. Bu tartışmalar ve İran’daki sorunlar çerçevesinde yeni dönemde yaptırımların etkileri ve kaldırılması konusu İran’ın öncelikli konuları arasında olmuştur.
163
61