Avrupa Birliği Komisyonu, Avrupa’daki yolsuzlukların çok ciddi boyutlara ulaştığını açıklamış ve yolsuzlukların 2014 verilerine göre AB ekonomisine maliyetinin yaklaşık olarak yıllık 120 milyar euro olduğu ortaya konulmuştur. Dünyanın en gelişmiş bölgesi olarak gösterilen Avrupa Birliği’nde durum pek de parlak görülmemektedir. Avrupa’da yolsuzluk bilançosu raporuna göre birçok Avrupa ülkesinde insanlardan rüşvet açık bir şekilde istenilmekte ya da rüşvet ödemesi beklenilmektedir. İtalya’da ve Yunanistan’da neredeyse halkın tamamının yolsuzluğun çok yaygın olduğunu belirttiği raporda bu ülkeleri Litvanya ve İspanya’nın takip ettiği; yolsuzluk konusunda en güvenilir ülkelerin ise Danimarka, İsveç ve Finlandiya olduğu belirtilmiştir. AB ülkelerince son yıllarda yolsuzlukla mücadele konusunda çok önemli adımlar atılmasına rağmen yolsuzluk soruşturmaları konusunda tek bir standardın tutturulamaması, yolsuzluk konusunda istenilen sonucun kısa sürede alınamayacağını ortaya koymaktadır (Newtimes, agis, 2014).
3.2.1. İtalya’da Yolsuzlukla Mücadele
İtalya’da yıllardan beri varlığı herkesçe de bilinen yolsuzluğun sürekliliği, birçok siyasi-kurumsal, sosyal ve ekonomik yapılanmalarındaki durumlarla açıklanabilmektedir. İtalya eskiden beri süregelen birçok sosyal, siyasi ve ekonomik sorunla baş başa kalmıştır. Siyasal istikrarsızlıklar, mülteci sorunu, organize suçlar, gelişmiş Kuzey İtalya ile nispi olarak geri kalmış Güney İtalya (Mezzogiorno) arasındaki refah farkı ve en önemlisi yolsuzluk ülkenin en büyük sorunları olarak görülmektedir. Bu anlamda 1861’de ulus devlet yapısına geçildiğinde zamanla daha da yaygınlaşan yolsuzluk ülkenin temel sorunu haline gelmeye başlamıştır (Itkib, agis, 2011).
1950’li ve 1960’lı yıllarda İtalyan ekonomisinde başlayan yerlileştirme ve devlet müdahalelerinin artmasıyla beraber kanunlara aykırı olarak başlayan yeni siyasi finansman şekilleri ortaya çıkmıştır. 1980’li yıllara gelindiğinde ise İtalya’da artık büyük bir yolsuzluk ağı oluşmaya başlamıştır. Bu durum, bünyesinde suç içeren
91
yasalara aykırı normların ortaya çıkmasıyla kendisini göstermiştir. Bu yasadışı normların ortaya çıkardığı yolsuzluk yerel ve merkezi anlamda devletin tüm yetkilerini kontrol altına almaya çalışmış ve başarılı da olmuştur. Bu durumda İtalyan toplumu yolsuzlukla mücadele etmek yerine mevcut yasadışı normların oluşturduğu durumu kabullenme ve rüşvet alışverişi yapma yolunu seçmiştir.
Devletin zayıf yapısından kaynaklı ortaya çıkan yolsuzluk olgusu siyasi, idari ve hukuki yapının yanında ekonomik yapıda da varlığını göstermektedir. İtalyan ekonomisi 1950’li ve 1960’lı yıllarda yüzde 8 oranında büyümüş ve bu büyüme 1970’li yıllara dek sürmüştür. Bu büyümeden sonra 1970 yılında ekonomi krize girmiş ve söz konusu bu krizin nedenleri olarak dünya genelinde ortaya çıkan grev hareketlerinin artması, petrol krizi ve uluslararası para sistemlerindeki kriz olarak gösterilmiştir. Krizin etkileri daha çok işsizlik, kamu hizmetlerinin zayıflaması ve sosyal hizmetlerin kalitesinde düşüş olarak kendisini hissettirmiştir (Yavaş, 2014: 9).
İtalya’nın Cumhuriyet rejimine geçmesiyle beraber hızlı bir şekilde sanayi toplumu yaratmak ve ülkede gelişmemiş bölgelerini kalkındırmak amacı ortaya çıkmış ve özellikle Mezzogiorno’nun (Güney İtalya) kalkındırılması ve ülkede birlik oluşturulması maksadıyla 1950 yılında kamu idaresine bünyesinde Mezzogiorno Fonu ile Kalkınma ve Yeniden Yapılandırılma Bankası oluşturulmuştur. Buna göre devletin kalkındırılması için altyapının geliştirilmesi ve bunun içinde çok daha fazla devlet müdahalesine gerek duyulmaktaydı. Devletin bu aşırı müdahalesi ise yolsuzluğun bir sebebi olarak gösterilebilmektedir. Bunun nedeni, yolsuzluğun ve siyasi patronaj sisteminin engellenebilmesi için izlenen politikaların bürokrasiden bağımsız olması gerekmekteydi. Ancak tam tersi bir biçimde, İtalya’da piyasalarda söz sahibi olan ENI, IRI gibi dev şirketlerin yönetimleri siyasetten gelen kadrolardan oluşturulmuştur (Yavaş, 2014: 10). Bu tarz büyük firmalar kendilerini güvende hissediyorlardı çünkü devletle aralarında imtiyazlı ilişkiler söz konusu olmaktaydı (Öztürk, 2001: 2). Aynı zamanda yöneticiler siyaseten kuvvetli oldukları için hem bürokraside kuvvetli olabilmekte hem de kendilerini destekleyen kesim sermaye, kar gibi kazançlar elde edebilmekteydi. Bu anlamda patronaj sistemi de etkilerini göstermeye devam etmiştir.
Zayıf ekonomik yapı ile beraber merkezi devletin yetersizliği sonucu ile başlayan devlet müdahalesi anlayışı verimsizliği de beraberinde getirmiş ve buna karşılık otoritesini çoktan ilan etmiş çok sayıda mafya gibi yapılar ortaya çıkmıştır
92
(Ekodialog, agis, 2018). Merkezi devletin erişemediği alanlarda ve hiçbir hukuk düzenine bağlı olmadan yasadışı olarak faaliyetlerini sürdüren mafyalar devletin yapamadığı koruma görevini üstlenmiştir.
Ekonomik anlamda mafya bir hizmet örgütüdür. Faaliyetlerini mal üretimi olarak değil, hizmet tedarikçisi şeklinde yürütmekte olup, piyasanın işleyişindeki sıkıntılar ve mevzuatın yetersizliklerinden dolayı çeşitli haraçları da kapsayan koruyucu bir görev üstlenmiştir. Söz konusu koruyuculuğundan dolayı mafya bu bağlamda kamu görevlilerine etki ederek devletin bütün yasadışı ve yasal sektörleriyle iç içe faaliyetlerini yürütmektedir (Yavaş, 2014: 11-12). Bu sebepledir ki, devletin kadrolarında çalışan birçok kamu personeli mafya ve şirketlere maddi yarar sağladıkları sebebiyle yolsuzluk suçlamasıyla yargılanmışlardır. Son yıllarda İtalya, mafya ve mafyanın ilgili olduğu her alanda ciddi anlamda mücadele etmeye çalışsa da, ne mafya tam olarak bitirilebilmiş ne de mafya ile bağlantılı olan yolsuzluk olaylarında bir azalma görülmüştür.
İtalyan yargısının siyasilerden talimat almadan bağımsız olarak hareket etmesi yolsuzluk anlamında bozulmalar karşısında mücadele edebilmenin etkin bir yolu olarak görünmesine karşın kamu yönetiminde çok kapsamlı reformlar yapılmadan yalnızca yargı organlarından mücadele beklemek fazlaca iyimser bir yaklaşım olacaktır (Öztürk, 2001: 8).
En sonuncusu 2017 yılında yayımlanan ve yolsuzluk seviyesini ölçen Yolsuzluk Algılama Endeksine göre İtalya 180 ülke içerisinden 54’üncü konumda bulunmaktadır (Seffaflik, agis, 2017c). Rüşvet verme eğiliminde ise 28 ülke arasından 15’inci sırada kendisine yer bulmuştur (Transparency, agis, 2011). Ayrıca 2013 yılında AB ülkeleri içerisinde birlik fonlarından yararlanmak için en fazla hileli başvurunun yapıldığı ülke yine İtalya olmuştur (Bbc, agis, 2014).
3.2.2. Yunanistan’da Yolsuzlukla Mücadele
Yunanistan’da yolsuzluklarla mücadele kapsamında ülke içerisinde; merkezi düzeyde yolsuzluk ile mücadele özel savcılığı ile ekonomi ve mali suçlar savcılığı oluşturulmuş, kamu personeli için genel ve özel müfettişler görevlendirilmiş, kara
93
paranın aklanmasıyla mücadele eden özel bağımsız birlikler kurulmuş, denetçiler üst mahkemesi ve Yunanistan polisine bağlı özel birlikler oluşturulmuştur. Yolsuzlukla mücadele edebilmek için görüldüğü gibi birçok kurum oluşturulmasına rağmen bunlar arasında koordinasyon zayıflığı bu mücadelenin verimsiz bir şekilde uygulandığını göstermektedir.
1 Mayıs 1999 yılında Avrupa Konseyine üye ülkelerin temelini oluşturduğu ve üye sayısı günden güne artan “Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu” (GRECO)’nun yayımladığı rapora göre Yunanistan’da siyasi parti finansmanların yeterince şeffaf olmadığına dair suçlamalar yer almaktadır (Adalet, agis, 2014).
Sayıca şişirilmiş kamu yönetimi, işlerin yürütülmesinde yetersiz kalmakta üstelik engeller bile koyabilmektedir. Oransal olarak aşırılığa kaçmış sayıda görevlendirilen kamu personeli, insanların uyması gereken fazla sayıda ve mantığa uygun olmayan birçok prosedür getirerek meşru bir hale getirilmiştir. Bir yandan hantal bir devlet yönetimi görüntüsü veren bu şişirilmiş sayıda görev yapan kamu görevlisi, performans yetersizliklerine sebep olurken insanlar üzerinde büyük hayal kırıklıkları da yaratmaktadır. Sonuç olarak da vatandaşlar işlemlerini hızlandırmak ve hantal yönetimin üstesinden gelmek için rüşvet teklif etmektedirler (Giannakopoulos, 2010: 5).
İktidar partileri, devleti, siyasal güçlerini güvencede tutmak için kullanabilecekleri kiralık bir hizmet olarak görmekte ve müşterilerini devlet içerisinde orta dereceli kadrolarda görevlendirerek, seçmenine onların ayrıcalıklı olduğunu hissettirmekte ve bir çeşit güç birliği içerisinde yer aldığı duygusunu yaşatmaktadır. Bu şekilde kadrolaşan kamu kadroları veya insanların devlette bir kadro elde etme umudu, insanları o siyasi partilere oy vermeye teşvik etmekte, bu şekilde yapılan tüm genel seçimler sonrası zaten aşırı şişkin olan kamu kadrolarında görevli personel sayısı yine artmaktadır. Ortaya çıkan etkinsiz hizmetlerden şikayetçi olan vatandaşlar da sorunlarını çözebilmek için kendilerini rüşvet verme konusunda zorunlu hissetmektedir (Giannakopoulos, 2010: 5). Geçmiş dönemlerde Yunanistan’da hem kamu görevlerine atanan görevliler hem hükümetler ve aynı zamanda vatandaşların birlikte kamu kaynaklarını hortumladıkları da görülmektedir.
Diğer yandan 1980’lerin başında siyasi güçlerine güç katmak için Yunanistan'da siyasi partiler, AB tarafından ülkede tüketimi artırmak için verilen
94
sübvansiyonları dağıtarak oy satın almışlardır. Avrupa Komisyonu tarafından Yunanistan’a 2007-2013 yılları içerisinde verilen fonların görevliler tarafından suistimal edildiği tespit edilmiştir. Yani projeleri finanse etme maksadıyla gönderilen fonlarda birçok yolsuzluk suçuna rastlanılmıştır. Bu yüzden Avrupa Birliği tarafından yolsuzlukla mücadele kapsamında alınacak önlemleri içerin bir rapor hazırlanmış ve söz konusu bu raporda özellikle kamu ihalelerinde görülen yolsuzluklarla ilgili ciddi adımlar atılması istenilmiştir. Bu çerçevede kamu ihaleleri kanununda çeşitli mevzuat güncellemelerinin yapılması, milli kamu ihaleleri kuruluşunun yetkilerinin artırılması ve böylece ihale sisteminde şeffaflığın sağlanması, gereksiz devlet kadrolarının azaltılarak merkezi devletin ağırlığının arttırılması, kontrol mekanizmalarının oluşturulması ve ihalelerde elektronik sistemin devreye sokulması gibi başlıkların çözümlenmesi istenmiştir (Slamkov ve Filipovski, 2015: 74). Yunanistan günümüzde de halen rüşvet alınması, ihalelerde yolsuzluk yapılması, ilaç fiyatların şişirilmesi vb. gibi konularla gündeme gelmekte ve başarısız devlet politikalarının devam etmesi sonucu bu olumsuz tablo günden güne ciddi boyutlara ulaşmaktadır.
3.3. YOLSUZLUĞUN EKONOMİK ETKİLERİNE DAİR YAPILAN