A vaz-ı germ-i şevk ile ikad-ı 'andelib

Üstad-ı bi-bedel ser-i erbab-ı h azıkın

Kim itdi böyle vasftnı iriid-ı 'andelib"

Aziz Efendi, riyak.ar zahidleri de eleştirir. Bunu da şu şekilde anlatmıştırY³⁸>

"Pek de uçurma kendüni zlilıid riyli ile Fikr ile sonra bir yere konmak kısasını"

Genel olarak gazelierin dili sadedir. Halk arasında kullanılan deyimiere de sıkça yer

verilmiştir. "Su sızmaz, ağız birliği etnıek, nıest olnıak, kıyanıeti kopartnıak, göğsüne

iman gelmek, kuş uçnıaz ve gözden düşnıek" gibi deyimiere sıkça yer verilmiştir.

Benzetmeler, klasik divan şiiri kurallarına uygundur. En fazla teşbih, tenasüp, telnıih sanatiarına yer verilmiştir.

n³⁶.ı Aziz Efendi Divanı, Gazeller XLVIII, beyit, 4.

n^37J Aziz Efendi Divanı, Gazeller XII, beyit, 10, 12.

0381

Aziz Efendi Divam, Gazeller LIII, beyit, 2.

49

SONUÇ

Divan' ın dili genel olarak sad edir. Ancak, kasideterin dili gaz el ve tarihlere göre biraz daha ağırdır. Bunun nedeni de, tarihi şahsiyetlerin övgüsünü yaparken benzetmelerden faydalanması ve önemli kişilerin güzel ve süslü sözlerle anlatılması geleneğidir.

Divan, kaside ile başlayıp gazel ile bitmiştir. Divan' ın tamamı onbir kaside, otuzyedi tarih, bir mu'aşşer, iki kıta mesnevi kafiyelenişi ile yazılmış Salih-name, elliüç gazelden meydana gelir. Divan içerisinde bağımsız olarak iki kıta yer almasına rağmen, şair, kaside ve tarihierin içerisinde u kıta" başlığıyla aynı vezin ve katiye ile konudan da

uzaklaşmarlan kıtalar yazmıştır.

Aziz Efendi, saraya yakınlığı ve bulunduğu görevler gereği, divanında tarihi şahsiyetlere yazılmış kaside ve tarihlere büyük yer vermiştir. Özellikle sadaret

değişikliklerine ve şehzade ile hanım sultaniann doğuınianna tarihler yazmıştır. Tarihierin

çoğu kaside şeklindedir. Kıta şeklinde düşürülmüş tarih çok azdır.

Şair; gerek kasidelerde, gerekse tarihlerde kişileri överken fazla abartıya kaçmamıştır. Kaside yazdığı şahsiyetler içinde de en fazla övgüyü I. Abdülhamid' e

. ,; ;~

' :'' '/.~'\/':;

. ,.,,: ;_ . ·Mr

yapmıştır. Hatta I. Abdülhamid dönemindeki sadrazarnlara yazdığı\ )<..asi.~y: \·e tarihlercf~

;~t··~·-.·~;ı~~-."~··~=---'

:; ...

. "'\ ..

__ ··::--·

döneminde daha çok sıkıntı çekmesidir. Hatta büyük Istanbul yangınında evirii kaybettiği

için ondan ev İstemek için ayrı bir "niyaznanıe" yazmıştır.

Aziz Efendi, ye gerçekçi bir şair diyebiliriz. Özellikle sıkıntılı ve zaruret içerisindeki halini anlatırken oldukça gerçekçidir. Olayları en ince ayrıntısına kadar açık açık anlatır

ve bu kısımlarda yalın bir dil kullanır.

Aziz Efendi'nin mizahi yönünün olduğunu, yine divandaki şiirlerden çıkarabiliriz.

Bu yanı, Salih-name ve I. Abdülhamid' e yazdığı kasideleri n fahriye bölümlerinde açıkça

ortaya çıkar.

Divan içerisinde, her ne kadar, aşk, güzellik, kıskançlık, şarap gibi konulara ağırlık verdiği gazeller çoğunlukta olsa da manevi aşkın daha önemli ve asıl amacın Allaha

ulaşmak olduğunu tasavvufı gazellerinde vurgulamıştır.

Aziz Efendi, yazdığı kaside ve tarihlerde XVIII. yy. tarihi ve sosyal olayianna ışık tutmuştur. XVIII. yy. İstanbul'unun eğlence ve mesire yerleri, yeni yapılan, medrese, çeşme ve kütüphaneleri hakkında bu divandan bilgi edinebiliriz. Özellikle III.

Mustafa' nın sikkeyi ıslah etmek için yaptığı çalışmalan ve yeni sikkenin yapımı gibi önemli bir olaya değinmesi de dikkate değerdir.

Aziz Efendi' nin şiirlerinde özellikle İstanbul' u tasvir ettiği bölümlerde N ed im' den

etkilendiğini görebiliriz. Ayrıca; kendisinin, şiirlerinde ismine de çok sık yer verdiği ve Nef 'l'ye de büyük bir hayranlık duyduğu ortaya çıkmaktadır.

51

~1 .?·::

Şair,

şahsiyetlere ağırlık ve~~~ı'/iŞin?sösyai 'J:?fı

plana çıkmış, edebi yön biraz daha geri planda kalmıştır. ;"'~:"~ .},' ~·!,,;~•'!;'(:•,:: r ~

Bütün bu özelliklerden yola çıkarak~ Aziz Efendi ve Divanı'nın XVIII. yy. şair ve

divanları içerisinde gereken önemin verileceğini ümit etmekteyiz.

BİBLİYOGRAFYA

A- KiTAPLAR

1- Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Üçdal Neşriyat c. III, İstanbul 1984.

2- Alparslan, Ali, Şeyh Galip, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları : 964. Türk Büyükleri Dizisi: 101, Ankara 1988.

3-Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1971.

4- BursalıMehmet Tahir Efendi, Osmanlı :N1üellifleri, Meral Yayınları, c. I, İstanbul 197 5.

5-Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Heyet), Çağ Yayınları, c. XI, İstanbul ı 983.

6-Kabaklı, Ahmet, MuhayyeUit-ı Aziz Efendi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1973.

7- Kutkan Şevket, Nedim Divanından Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınlan : 385, Temel Eser Dizisi : 80, İstanbul ı 981.

8-Mazıoğlu Hasibe, Nedim, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları : 994 Türk Büyükleri Dizisi: 101, Ankara 1988.

9- Özün Mustafa Nihat, Türkçede Roman, İletişim Y ayınlan, İstanbul 1981.

10- Mehmet Süreyya, Sicil-i Osmani, İstanbul 1313.

11-Uzunçarşılı İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. IV (2. Kısım), Ankara 1983.

53

B- MAKALELER

1- Baysan Cavid, "Ali Aziz Efendi" İslam Ansiklopedisi, c. II, M. E. Basımevi, İstanbul 1979.

2-Çuvaşoğlu Mehmet, "Kaside" Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Temmuz- Ağustos-Eylül 1986.

3- Dilçin Cem, "Divan Şiiritu/e Gazel", Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Temmuz- Ağustos- Eylül 1986.

4- Kabaklı, Ahmet, "Aziz Efendi", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. I, 5- O kay Orhan, "Aziz Ali Efendi", Türkiye Di yan et Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.

II, İstanbul 1991.

6- Schmiede Ahmet, "Girit/i Ali Aziz Efendi Berlin' de Resmen Anıldı", Türk

Edebiyatı, Sayı: 259, Mayıs 1995.

7- Schmiede Ahmet, "Girit/i Ali Aziz EfendiL ", Türk Edebiyatı, Sayı: 153, Temmuz 1986.

8- Schmiede Ahmet, "Girit/i Ali Aziz Efendi IL", Türk Edebiyatı, Sayı: 154,

Ağustos 1986.

9-Tanpınar Ahmet Hamdi, uMuhayyelii.t" İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basım evi, İstanbul 1979.

10- Ünver İsmail, "Çevri Yazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler", Türkoloji Dergisi, c. XI, Sayı: 1.

iKiNCi BÖLÜM