. -·- .
Diane de Poitiers, il. Henri'run metresi
�Aşk, Lüks ve Kapitalizm�
Kaynak ve Literatür
Eski (kaynak-) literatür. Rönesans için: Cappellaiı.us, Petrarca, Boccaccio, L. Valla, Bembo, Castiglione, Beccadelli, Firenzuola, Aretino, Bellay, Montaigne ve Rabelais'nin yapıtları.
17. yüzyıl için: Cabinet satyrique ou recueil parfait des vers piquants et galliards de ce temps koleksiyonu (Paris 1632). Auvray ve P. de Brantôme'un yapıtları Vie des dames illustres, Vie des dames galanies ve bibliyografyalardan kolaylıkla bulunabilecek daha pek çok kay
nak.
18. yüzyıl için: Restif de la Bretonne'un yapıtları, Le Palais Royal, 3 cilt, 1790. Giriş bölümü ve notları Henri d'Almeras'ya ait olan Les moeurs legeres au XVIII siecle adlı derlemenin son basımı; hepsinden de öte, kapsamlı anı literatürü.
Daha çağdaş literatür. Ortaçağ için: A. Schultz, Das höfische Leben zur Zeit der Minnesiinger, 2. Basım, 1889. Rönesans devri için önce
likle Burckhardt, Gregorovius ve Grimm'in bütün o tanıdık, genel
de tarihi olan yapıtları ilk sırayı alır. Yakın zamanda ise bunlara Cas. Chledowski'nin güzel bir eseri katılmıştır, Roma: Rönesans'ın İnsanları, 1912. Yeni literatür özellikle Rönesans'ın o büyük saray metreslerinin (kurtizan) yaşamlarıyla ilgili olarak pek zengindir.
Bunlar arasında öne çıkanlar: C. Biagi, Un Etera romana, Tullia d'Aragona, 1897. P. L. Bruzzone, Imperia e i suoi ammiratori, Nuova Antologia, 1906, Fasc. 828. Dahası söz konusu bayanların mektup
ları bile yayımlanacak denli kayda değer bulunmuştur: L. A. Ferra
ri, Lettere die cortegiane del sec. XVI, 1884. Lothar Schmidt, Renais
sancebriefe o. J. (Kültür'ün 9. Cildi). 17. ve 18. yüzyıl için kültür tarihi içerikli genel yapıtların haricinde: Imbert de Saint-Amand, Femmes de Versailles: Les femmes de la Cour de Louis XV, 2 Cilt, 1876;
Les femmes de la Cour de Louis XVI, 2 Cilt, 1876. -Arsene Houssaye, Galerie du XVIIIe siecle, 6e ed. Deuxieme serie: Princesses de Comedies et deesses d' opera. Quatrieme serie: Hommes et femmes de Cour, 1858.
(Oldukça eğlendirici ve espri dolu bir yapıt.)
Theodor Griesinger, Das Damenregiment an den verschiedenen Hö
fen Europas in den zwei letztvergangenen Jahrhunderten. Birinci dizi:
Die groflen französischen Vorbilder, 2 cilt, 1866, 1867. İkinci dizi: Ver
sailles in Deutschland (Dresden und Hannover), 2 cilt, 1869, 1870.
(Zengin olmasına zengin bir malzeme ama anekdotlar halinde
der-86
�Aşkın Dünyevileşmesi �
lenmiş, ayrıca kaynakçasız.) Albert Savine, La Cour galante de Char
les II, 1908. (Kaynakçalı iyi bir çalışma.)
Tiyatro prenseslerinin dünyasını, Souvenirs de Mlle. Duthe de l' opera 1 7 48-1830 (apokrif) iyi bir biçimde aralıyor; oldukça öğretici giriş bölümüyle, Paul Ginisty tarafından yayımlanmış.
Sorunumuzla ilgilenmiş olan Goncourt kardeşlerin muhteşem ve öğretici kitapları başlıbaşına bir sınıf oluşturuyor: Portraits inti
mes du VXIII sc., Nouv. Ed., 2 cilt, 1873; Les maitresses de Louis XV, 1860; La femme au XVIII sc., 1862; L' amour au XVIII sc., 1875; daha da önemlisi, La Pompadour ve La Dubarry üzerine olan iki yazı.
Kuşkusuz o "büyük" metreslerin her biri, yani kralların metres
leri, kendine özgü geniş kapsamlı bir literatür doğurmuştur. En önemli yapıtlar: Capefigue, Campardon, Goncourt ve diğerleri ta
rafından Pompadour üzerine yazılmış olan eserler ile Arsene Houssaye, Clement, Bonassieux (Le chateau de Clagny et Mme. de M., 1881) ve diğerlerinin Montespan üzerine kaleme almış oldukları eserlerdir. Elbette burada, tıpkı her bir saray tarihine ilişkin litera
türü sunmanın olanaksızlığı gibi, her bir hükümdar tarihine ilişkin sunulması olanaksız bir literatür de öne çıkar; ancak yine de Vehse'nin, kötü ün yapmış olan geniş kapsamlı Geschichte der deut
schen Höfe seit der Reformation (1851-1858, 48 cilt) adlı yapıtının bunlar arasında ilk sırayı aldığını söyleyebiliriz. Fransa içinse özel
likle Saval'ın Les galanteries des rois Jrançais sous plusieurs races adlı eseri anılmalıdır.
Fransız para babalarının metres ekonomisini etraflı bir biçimde betimleyen: H. Thirion, La vie privee des financiers au XVIII. sc., 1895.
Özel bir literatür, değişik ülke ve dönemlerdeki salonların tasvi
rine eğilir.
Boynuzlanma bile oldukça kapsamlı bir literatürün ortaya çık
masına yol açmıştır. Bunları G. Klemm'de, [Die Frauen, 2 cilt (1859), 355] derlenmiş bir halde bulmak olanaklıdır.
Bütün bunlara (elbette pek az bulunan) kadınların tarihiyle ilgili genel yapıtlar da dahildir: Comte de Segur, Les femmes, 3 cilt, 1803.
G. Klemm, Die Frauen. Kulturgeschichtliche Schilderungen des Zustan
des und Einflusses der Frauen in den verschiedenen Zonen und Zeital
tern, 6 cilt, 1859 (Kitaptaki en iyi bölüm, başlığı; bizi ilgilendiren yalnızca 2. cilttir). H. Scheube, Die Frauen des achtzehnten Jahrhun
derts, 2 cilt, 1876. Ayrıca Scherr, Henne am Rhyn vd.'nin tanınmış 87
�Aşk, Lüks ve Kapitalizm�
eserleri.
Genel töre-tarihlerinde de kayda değer şeyler bulunabilir. Keza R. Günther'in kitapları: örneğin Kulturgeschichte der Liebe, 1899;
Eduard Fuchs' dan Illustrierte Sittengeschichte vom Mittelalter bis zur Gegenwart; Renaissance, 1909; resimlerinden dolayı oldukça değerli olan Die galante Zeit, 1910 (buna ek olarak müstehcen içerikli ta
mamlayıcı ciltler); E. Dühren' den Sittengeschichte Englands, 2. ba
sım, 2 cilt, 1912.
Kuşkusuz her birini burada sıralayamayacağım sanat tarihi lite
ratürünün büyük bir bölümü de dahildir buraya. Ancak bir kitabın adını, bir arabölgeye ait olduğu ve son derece de öğretici olduğu için özellikle belirtmek istiyorum: Virgile Josz, Fragonard: Moeurs du XVIII. siecle, 1901 .
Tarihsel ve salt burada ilgi odağı olan bakış açısının boşluğunu çoğunlukla bir nebze de olsa doldurduğu için "Aşk"ın, "Cinsel So
runlar"ın ve "Evlilik"in halihazırdaki durumu üzerine kaleme alınmış olan sayısız yazı az da olsa ürün verebiliyor. Bu literatüre iyi bir giriş olanağını şu an için Max von Rosenthal'ın kitabı, Die Liebe, ihr Wesen und ihr Wert, 1912, sağlıyor.
Ve son olarak da içlerinde Fransız Dufour'un eserinin (5. Basım, 1910, 6 cilt) en tanınmışı olduğu, Fahişeliğin Tarihi ile ilgili olan eserlere değinilmelidir. Yazarların ahlaklı yorumları sayesinde -ki bunlara göre, evlendirme dairesince tescil edilmemiş ya da kilise tarafından takdis edilmemiş aşk ilişkilerinin tamamı "fahişelik"tir;
öyle ki, Lucrezia Borgia da hpkı Madam d'Etoiles gibi "fahişelik"le yaftalanmaktan kurtulamamıştır- epeyce eskiye uzanır bu tarih.
Ne yazık ki bu konunun tasvirleri tek tek ele alındığında genelde pek yüzeysel ve kaynağından uzaktır.
"Çapkın" ve müstehcen literatüre dair bibliyografya: Hugo Hayn, Bibliotheca Germanorum erotica. Verzeichnis der gesamten deutschen erotischen Literatur, 2. Basım, 1885 ve (daha önemlisi) Bibliotheca erotica et curiosa Monacensis, Verzeichnis französischer, spanischer, englischer, holliindischer und neulateinischer Erotica und Curiosa, 1887.
Bibliographie des ouvrages relatifs a l'amour, aux Jemmes, au mariage et des livres sfacetieux, pantagrueliques, scatalogiques, satyriques ete., p. M.
le Cte. D'I***, 4 ed., p. J. Lemonnyer, 4 cilt, Paris 1894-1900. Başya
pıt: 4595 sütunluk ansiklopedi formatı kapsamında!
88
�Aşkın Dünyevileşmesi �