Aşağıdan yukarıya doğru mobbingde mobbingci uygulayıcısının hedef olarak belirlediği kurban kendisine göre hiyerarşik olarak daha üst bir pozisyondadır. Bu kurban genellikle kendisinin bağlı olduğu yöneticidir.
53
Aşağıdan yukarıya doğru mobbing şu şekillerde gerçekleşmektedir. Bu durumda ast konumundaki mobbing uygulayıcısı (Tınaz, 2008: 143):
Amirinin talimatlarını yerine getirmez,
Amirini üst yönetime şikâyet etmek için bilerek işleri yanlış yapar, Amir hakkında asılsız dedikodular çıkartır,
İş için gerekli hangi bir bilgiyi amirine bildirmez,
Hiyerarşik yapıya uymayarak bir üst amirle irtibata geçer.
Mobbingin Sonuçları 1.11.
Mobbing çok yönlü bir olgudur. Mobbing örgütsel, bireysel ve kültürel birçok faktörün sonucu olduğu gibi mobbingin de örgütsel, bireysel ve toplumsal birçok sonucu bulunmaktadır.
Aşağıda mobbing ile ilgili ABD’de yapılan bir araştırmanın bazı sonuçları verilmektedir (Gün, 2009: 197):
Çalışanların % 37’sinin psikolojik tacize maruz kaldığı ve mobbingden yakındığı,
Toplamda çalışanların %49’unun ya mağdur olduğu ya da mobbing davranışlarını izlediği,
Mağdurların sadece % 3’ünün dava açtığı,
Mağdurların % 45’inin strese bağlı sağlık sorunları yaşadığı,
Mağdurların % 39’unda kaygı, panik ataklar ve depresyonun görüldüğü,
Mağdurların % 64’ünün işini kaybettiği,
Mağdurların % 40’ının sağlık problemlerine rağmen konuyu ifade edemedikleri,
Mobbing yapanların % 72’sinin patron olduğu,
İşverenlerin % 62’sinin mobbingi problem olarak görmediği.
Mobbingin sadece mağdura zarar vermekle kalmamaktadır. Bunun yanında başta mobbingin uygulandığı kurum olmak üzere ülke ekonomisine ve bütün topluma önemli zararlar vermektedir. Aşağıda mobbingin zararları bu kapsamda ele alınacaktır.
54 1.11.1. Mağdur Açısından Sonuçları
İş yerinde sistematik olarak ve uzun dönem sözlü, fiziki ve cinsel olmayan, istismar edici ve saldırgan davranışlara maruz kalmak hedef kişide birçok olumsuz sağlık problemlerine sebep olmaktadır (Zapf ve Einarsen, 2001: 370).
Leymann (1992) mobbingin mağdur üzerinde dalgalı etki yaptığını ileri sürmektedir. Zihni yıpranma olarak başlayan mobbingin etkileri, mağdurun fiziki sağlığına ve sosyal çevresiyle ilişkilerine kadar her alanda etkisini göstermektedir (Bingöl, 2006: 109).
Mobbingin, aynı insan vücudundaki yanık gibi, mağdur üzerinde zararlı tesirleri süreç içerisinde ortaya çıkmaktadır (Özler ve Mercan, 2009: 112; 25-26):
Birinci derece mobbing: Mağdur birinci derece mobbingden normal stresin sonuçları kadar etkilenmektedir. Böyle durumlarda stres yönetim teknikleri geçici çözümler üretebilmektedir. Ancak, mobbingin sürekli ve yaygın etkileri söz konusu olduğunda bu çözüm tamamen sonuçsuz kalır.
İkinci derece mobbing: Mağdurun mobbinge uzun süre maruz kaldığı görülmektedir. Bu durumda mağdurun sağlık problemleri işini etkilemeye başlar ve tıbbi yardım almasına dair işaretler belirir.
Üçüncü derece mobbing: Mağdur iş yapamaz hale gelir ve savunma mekanizması yok olur. Bu durumda tıbbi ve psikolojik yardım zorunlu hale gelmektedir.
Mobbing sürecinin, mobbing mağdurunun ruhsal ve fiziksel sağlığı üzerinde ortaya çıkardığı sonuçlar, muhtemel iktisadi ve sosyal sonuçlardan daha korkunçtur. Depresyon ve panik atak krizleri, yersiz korkular, heyecanlar, yüksek tansiyon, dikkat eksikliği, ellerde titreme, yanma veya üşüme duygusu, titreme, boğazda düğümlenme veya havasız kalma hissi, baş ağrıları, başta ağırlık hissetme, sırt ağrıları, bağışıklık sisteminin zayıflaması, mide ve bağırsak rahatsızlıkları, yalnızlık duygusu, iştahsızlık ve zayıflama, deri döküntüsü ve kaşıntılar gibi rahatsızlıklar mobbing mağdurlarında görülebilmektedir (Tınaz, 2008: 157).
Namie’ye göre, mobbing mağdurlarının %41’i bunalıma girmekte, kadınların %31’i, erkeklerin ise %21’i “travma sonrası stres bozukluğu” bulgusuyla çalışamaz
55
duruma gelmektedir (Baykal, 2014: 632). İsveç’te yapılan bir araştırmada intiharların %10-20’sinin nedeninin mobbing kaynaklı olduğu ortaya çıkmıştır (Gün, 2009: 198).
Tablo 4’de mobbingin derecelerine göre ortaya çıkan tıbbi bozukluklar verilmektedir.
Tablo 4
Mobbingin Derecelerine Göre Ortaya Çıkan Tıbbi Bozukluklar
Kaynak: Özler ve Mercan, 2009: 111
Namie’ye göre, sebebi ne olursa olsun yüksek işgücü devrinin maliyeti çok yüksektir. Mobbinge maruz kalanların %34’ü sağlığı bozulduğu için, %44’ü ise kurumun performans sisteminin kendilerini kolayca yetersizlikle damgalayacak biçimde tezgâhlanmasından dolayı işlerinden ayrılmaktadır. Yeni bir çalışan istihdam etmenin maliyetinin çıkarılan çalışanın maliyetinden daha yüksek olduğu insan kaynakları uzmanları tarafından belirtilmektedir (Demir ve Çavuş, 2009: 15).
Mobbing mağduru yaşadığı sorunların kimden kaynaklandığına dair kendine sorular sormaktadır ancak cevap bulamamaktadır. Bu durum onu ümitsizliğe düşürmekte, içine kapatmakta ve tükenmişliğe itmektedir. Mağdurun, bütün bu sorunlar sarmalı içinde, başına gelenlerden kendisini sorumlu tutması yitirmiş olduğu öz güveninin yanında öz saygısını da yitirmesine ve alıngan bir kişi haline gelmesine sebep olmaktadır (Tınaz, 2008: 159).
Mobbing sürecinde ortaya çıkan fizyolojik belirtiler aşağıdaki şekilde ele alınabiliriz (Tınaz, 2008: 61):
Birinci Derece İkinci Derece Üçüncü Derece
- Ağlama, - Uyku bozukluğu, - Alınganlık, - Konsantrasyon bozukluğu. - Yüksek tansiyon, - Kalıcı uyku bozukluğu, - Konsantrasyon
bozukluğu,
- Aşırı kilo alma veya verme,
- Depresyon, - Alkol veya ilaç
alışkanlığı, - İşe geç kalma, işe
gitmeme veya hastalık izinleri, - Alışılmadık korkular. - Şiddetli depresyon, - Panik atak, - Kalp krizi, - Diğer rahatsızlıklar, - Kazalar, - İntihar girişimi, - Üçüncü kişilere yönelik şiddet.
56
Beyinle ilgili fizyolojik belirtiler: Sıkıntı, panik atak, depresyon, hafıza kaybı, baş ağrısı, baş dönmesi, dikkat eksikliği ve uykusuzluk. Deriyle ilgili fizyolojik belirtiler: Kaşınma, kızarma ve döküntü. Gözlerle ilgili fizyolojik belirtiler: Gözlerin kararması ve bulanık
görme.
Boyun ve sırtla ilgili fizyolojik belirtiler: Boyun kası ve sırt ağrıları. Kalple ilgili fizyolojik belirtiler: Hızlı ve düzensiz çarpıntılar ve kalp
krizi.
Eklemlerle ilgili fizyolojik belirtiler: Titreme, terleme, bacaklarda halsizlik ve kas ağrıları.
Sindirim sistemi ile ilgili fizyolojik belirtiler: Yanma, ekşime, hazımsızlık ve ülser
Solunum sistemi ile ilgili fizyolojik belirtiler: Nefes darlığı ve nefes alamama.
Bağışıklık sistemi ile ilgili fizyolojik belirtiler: Savunma sisteminin zayıflaması ve hastalıklara çok çabuk yakalanma.
Mobbing mağduru olan çalışan işe gitmek istemez veya işe geç gider. Yaşadığı baskılar nedeniyle işten ayrılıp başka bir işe girse bile daha önce yaşadığı mobbing mağduriyetinin etkisini kısa sürede üzerinden atamaz. Bu durum onun yeni işinde itibarının zedelenmesine ve statü kaybına yol açabilir. Öte yandan, ruhsal ve fiziksel sağlığını düzeltmek için yapacağı tedavi masrafları ve tedavi için kullandığı izinler mağdurun gelir kaybı yaşamasına neden olur. Tüm bu olumsuzluklar mağdurun sosyal imajının zedeler, mesleki kimliğini yok eder, özel ve aile hayatının zarar görmesine neden olur (ÇSGB, 2013: 8).
Mobbing mağduru yaşadığı yukarıda anlatılan tüm olumsuzluklara ek olarak çifte mobbing de yaşayabilir. Çifte mobbing, mağdurunun içinde bulunduğu yıpratıcı durumun negatif enerjisini ailesine yansıtması ve ailesinin de bu olumsuzluktan etkilenmesiyle ortaya çıkmaktadır. Mobbingin yıkıcı etkilerinin ortaya çıkmaya başlamasıyla mağdurun ailesi aniden mağduru desteklemeyi bırakarak önce kendini korumaya alır sonra mağduru kendine tehdit olarak görerek karşı saldırıya geçer. Bu durum mobbing mağduru için olabilecek en kötü durumdur. Çünkü mağdur bulaşıcı bir hastalık taşıyan biri gibi tamamen izole edilmiştir (Kaymakçı, 2008:109).
57