Ağustos 2008’den Önce Transit Altyapısının Temel Unsurları

2008 yazında, Güney Kafkasya Koridorunun transit altyapısı önemli transit potansiyel konumuna gelmiştir. Enerji geçiş altyapısı, koridor boyunca günde yaklaşık 1,5 milyon varil petrol ve petrol ürünü sevk edebilmektedir. BTC boru hattı üzerinden 1,5 milyon varil kapasitenin yaklaşık 1 milyonunu sevk edilebilmektedir.571 Koridor küçük yükseltmelerden geçerse, 1.2 milyon varil petrol ürünü (bpd) gönderebilmektedir. Büyük yükseltmeler ve ek pompalama istasyonları ile koridor 1.8 milyon bpd’ye ulaşabilme potansiyeline de sahiptir.572 Bakü-Supsa Boru Hattı vasıtasıyla 100 binden fazla bpd gönderilebilirken, Azerbaycan-Gürcistan demiryolları yaklaşık 250.000 bpd’yi işleyebilir. Gürcistan demiryolu 2007 yılında 22 milyon ton petrol taşımıştır. Taşıtın yüzde altmış da biri transit trafik, başta petrol ve gaz ürünleridir. Karşılaştırma yapılabilmesi için Azerbaycan demiryolu sistemi 2008 yılında yaklaşık 28 milyon ton çeşitli kargo taşımıştır.573

568 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)} 569 _{Çelipkala, 2012: 1-35} 570 _{Bahturidze, 2011: 1-24} 571 Aydın, 2012: 259-292 572 _{Tsereteli, 2009: 5-7} 573 _{Aydın, 2012: 259-292}

Güney Kafkasya’nın transit altyapısı Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan gibi ülkeler için hayati ihracat hattı olmuştur. Başlangıçta, petrol ve petrol ürünleri, ancak son zamanlarda tahıllar, mineraller ve gübreler gibi kargolar da önemli sevkiyatlar oluşturmuştur. Kazakistan örneğinde, RF’nin TBM genişlemesini reddetme politikası Kazakistan ve Chevron’u demiryolu sevkiyatlarına günde yaklaşık 250.000 varil gemi yapabilen zor ve pahalı bir sürece başvurmaya zorlamıştır.574

Kazakistan, Hazar Denizi’nin kuzey kesiminde bulunan Kashagan kıyı petrol sahasından üretilmesi beklenen ilave hacimlerin taşınması için gerekli ulaşım seçeneklerini de aramaktadır.575

Türkmenistan’da, 2008’de Güney Kafkasya üzerinden batı ve Akdeniz pazarlarına yaklaşık 70.000 varil petrol sevk edilmiştir. Azerbaycan ve Gürcistan vasıtasıyla batıda büyük miktarda doğal gazın Türkiye’ye gönderilmesi planları halen mevcuttur.576 Azerbaycan için Gürcistan çok önemli bir ihracat alanıdır. Geçtiğimiz Ağustos olaylarına kadar, Azerbaycan’ın petrol ve doğalgaz ihracatının batı yönünün hemen hemen tümü Gürcistan topraklarından geçmiştir.577

Güney Kafkasya Ulaşım Sisteminin mevcut yapısı şu şekildedir:

1) Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, günde 1 milyon varil petrol kapasitesiye sahiptir. Bu hat üzerinde gerçekleştirilen küçük yükseltmelerle günde 1,2 milyon varil taşıyabilme kapasitesine erişmektedir. Hatta ek pompa istasyonları ile günde 1.8 milyon varile de ulaşması mümkündür.578

2) Bakü-Supsa Petrol Boru Hattı, günde 120.000 varil petrol kapasitesine sahiptir. Ayrıca ilave pompa istasyonları ile daha büyük hacim taşıma kapasitesine sahiptir.579 3) Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattı, yılda 30 milyar metreküp doğal gaz

taşıma potansiyeline sahiptir. Şu anda boru hattı kapasitesinin altında çalışıyor ancak Şah Deniz sahasının kıyı şeridindeki kısmın tamamlanmasının ikinci aşamasından sonra büyük miktarlarda doğalgaz sevk edecektir. Şah Deniz’in artan üretim kapasitesi, Azerbaycan’ın Türkiye üzerinden Yunanistan’a ve İtalya’ya, hâlihazırda inşa edilmiş olan Türk-Yunan bağlayıcısı aracılığıyla doğal gaz tedarik etmesini sağlayacak ve Yunanistan ile İtalya’yı birbirine bağlayan yeni inşa edilen bir boru hattı eklenecektir.580

Buna ek 574 Tsereteli, 2009: 8-10 575 _{Bahturidze, 2011: 1-24} 576 _{Tsereteli, 2009: 8-10} 577 _{Tsereteli, 2009: 8-10} 578

http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi:28.11.2016)

579 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi:28.11.2016)} 580 _{Tsereteli, 2009: 8-10}

olarak, Bakü’den Türkiye’ye Gürcistan’dan giden mevcut veya paralel yeni boru hattı, Doğu ve Orta Avrupa’ya gaz tedarik etmek üzere tasarlanan Nabucco projesi için doğal gaz tedarik etmektedir.581 Ancak Nabucco Projesi hayata geçirilememiştir.

4) Güney Kafkasya Demiryolu Sistemi: Hazar Denizi ve Bakü Limanı’nı Karadeniz’deki Gürcistan limanlarına bağlayan Güney Kafkasya demiryolu sistemi, Gürcistan transit altyapısının diğer önemli unsurudur. Gürcistan demiryolu sistemi, Ermenistan’ın taşımacılığı için hayati önem taşımaktadır ve Gürcistan limanlarına önemli erişim imkânı sağlamaktadır.582

5) Gürcistan Poti Limanı, bölgenin tamamı için önemli liman tesisidir. Poti, 2007 yılında 7,7 milyon ton genel sıvı ve kuru yük ile 185 bin konteyneri elinde tutmuştur. Poti terminali 45.000 tonluk tankeri idare edebilmektedir ve kapasitesi 60.000 bpd kadardır.583 Kargo ve yolcu limanının yanında bulunan Gürcü deniz üssünün bazı tesisleri 9 Ağustos tarihinde Rus hava kuvvetleri tarafından bombalanmış ve ufak bir fiziki hasar oluşmuştur. Ancak limanda ciddi gelir ve itibar kaybı yaşanmıştır. Savaş sonrasında sigorta masraflarında keskin bir artış yaşanmıştır.584 Gürcistan, Poti ve çevresinde serbest bir ekonomik alan geliştirmektedir.585

6) Batum Limanı, Karadeniz’in en derin su limanlarından biridir ve kentin hemen

kuzeydoğusunda bir koyda yer almaktadır. Bir modernizasyon programının ardından terminal, 130.000 tona kadar tankerlerle uğraşma kapasitesine sahiptir ve 240.000 b/d petrol kapasitesine sahiptir.586 Terminal, Kazakistan devlet şirketi KazTransGas’a aittir. Çatışma sırasında şirket, ihracatı ve alınan ham petrol ürünlerinin durdurduğunu ilan etmiştir. Liman 2007 yılında 11,2 milyon ton sevkiyatı gerçekleştirdi; bunlardan 9,6 milyon tonu petrol veya petrol ürünleri oluşturmuştur.587

7) Supsa Limanı, Azerbaycan’ın ürettiği petrol sahalarını Gürcistan üzerinden

Karadeniz’e bağlayan Batı ihracat boru hattı sisteminin bir parçasıdır ve 100.000 bpd’den fazla kapasiteye sahiptir. Liman 1990’lı yılların sonunda inşa edildi ve British Petroleum (BP) tarafından işletilmektedir.588

581 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)} 582

http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)

583 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)} 584 _{Tsereteli, 2009: 8-10}

585 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)} 586

Bahturidze, 2011: 1-24

587 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)} 588 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)}

8) Kulevi Limanı, Poti Limanı’nın kuzeyinde bulunur ve Azerbaycan devlet şirketi

SOCAR’a aittir. Şirket, 2009 veya 2010’daki kapasitesini iki katına çıkarmadan önce limandan 100,000 bpd’lik bir başlangıç gerçekleştirmeyi planlamıştır. SOCAR, Rusya’nın Poti’yi bombalamasından sonra Kulevi’den personelini çıkarmıştır. Ancak, 13 Ağustos’ta petrol ihracatı yeniden başlamıştır.589

Güney Kafkasya’daki enerji ve ulaşım resminin önemli unsurlarından biri Rus şirketlerinin bölgede aktif olarak yer almasıdır. Bu ne yaygın ne de yeterince takdir edilmeyen bir gerçektir.590

Son yıllarda Rusya Federasyonu tarafından 2006 yılında uygulanan Gürcü ürünlerinin ekonomik ambargosu da dâhil olmak üzere son derece gergin olan ikili ilişkiler, Gürcistan’da Rusya’nın ekonomik varlığının fazla olmadığı konusunda bir varsayım oluşturmuştur ancak veriler bu iddiayı yalanlamaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi, RF’nin Inter RAO UES şirketi, Gürcistan’ın başkenti Tiflis’e elektrik sağlayan elektrik dağıtım şirketinin sahibi ve işletmecisidir. Aslında, elektrik üretiminin yaklaşık yüzde 25’i ve dağıtımın yüzde 35’i Inter RAO UES tarafından kontrol edilmektedir.591

Buna ek olarak, son yıllarda Rus şirketlerinin varlığı Gürcistan’ın bankacılık, telekomünikasyon ve madencilik sektörlerinde artış göstermektedir.592

Öte yandan, Güney Kafkasya’daki Rus ekonomik varlığı büyüme potansiyeline sahiptir. Ağustos savaşının başlamasından hemen önce, Rus Demiryolları Şirketi (RRC) Ermeni Demiryolunun idaresini üstlenmiştir. Rus Demiryolları Şirketi’nin tamamının sahip olduğu Güney Kafkasya Demiryolları, Haziran 2008’den beri imtiyaz sözleşmesi kapsamında Ermeni demiryolunu işletmektedir.593

İmtiyaz sözleşmesi, ilk 20 yıllık operasyonun ardından 20 yıl daha uzatma hakkı olan 40 yıllık bir süreyi özetlemektedir. Şirket adı, bölgedeki RRC’nin emellerini göstermektedir. Enguri Hidroelektrik Santralı yönetiminin devri durumunda, dengeli bir şekilde olmadığı sürece RF’nin, Kafkasya’nın tüm demiryolu sistemi üzerinde daha fazla kontrol için şartları zorlayabileceği tahmin edilmektedir.594

589 _{http://www.investingeorgia.org/en/ (erişim tarihi: 28.11.2016)}

590_{“Russia, Georgia to Jointly Manage Enguri Power Plant”, Civil.ge, 12.01.2009}

http://www.civil.ge/eng/article.php?id=20257 (erişim tarihi: 28.11.2016)

591 _{Tsereteli, 2009: 12-14} 592 _{Tsereteli, 2009: 11-14} 593

Tsereteli, 2009: 11-14

594 _{“Russia, Georgia to Jointly Manage Enguri Power Plant”, Civil.ge, 12.01.2009}