2. Muhteva Özellikleri
2.4. Şiirlerin Yazılış Tarihi ve Yeri
Belhî’nin incelediğimiz bu mecmuası diğer şiir mecmualardan farklı olarak her manzûmenin sonunda yazılış tarihi ve yeri ile ilgili açıklayıcı bilgiler sayfa kenar ve sonralarında yer almaktadır. Burhâneddîn-i Belhî’nin ve eserlerinin müstensihi olan oğlu Muhammed Musâ’nın mesnevi ve kasidelerin sonunda manzûmelerin nerede ve ne zaman yazıldığı hakkında eklediği açıklayıcı notlara yer verilmiştir. Bu notlar hem tarihî bilgi hem eski İstanbul’un mahalle, sokak ve köşk isimleri hakkında verdiği bilgiler açısından önem arz etmektedir. Aşağıdaki tabloda YB 1380 numaralı nüshada yer alan mesnevi ve kasidelerin yazılış tarihi, yeri ve şiirlerin dili hakkında detaylara yer verilmiştir.
28
Tablo 4
Kaside ve Mesnevilerin Dili, Yazılış Tarihi ve Yeri Şiir
Nu.
Yazılış
Tarihi Yazılış Yeri Dili
MS1 1343/1924 Göztepe Meridivenköyü Mimi Deresi’nde bulunan Ağaoğlu Köşkü Farsça
MS2 1321/1903 Kadıköy’de bir mekân Farsça
MS3 1307/1889 Eyüp Nişanca’daki Murâdiye Dergâhı Farsça
MS4 1345/1926 Haydarpaşa Acıbadem’deki 6 numaralı köşk Farsça
MS5 1343/1924 Göztepe Merdiven Köyü Mimi Deresi’nde bulunan Ağaoğlu Köşkü Farsça
MS6 1300/1882 Eyüp Nişanca’daki Murâdiye Dergâhı Farsça
MS7 1294/1876 Eyüp Nişanca’daki Murâdiye Dergâhı Farsça
MS8 1314/1896 Kartal Yakacık köyü Vezir Çeşmesinde bulunan bir köşk Farsça
MS9 1331/1912 Üsküdar Valide Bağı karşısında Veysipaşa sokağında bulunan bir köşk Farsça
K1 1302/1884 Eyüp Nişanca’daki Murâdiye Dergâhı Farsça
K2 1329/1910 Bağlarbaşı Nuhkuyusu Caddesi’nde bulunan bir ev Farsça
K3 1330/1911 Kuzguncuk Nakkaştepe’de Beylerbeyi Caddesi’nde bulunan
bir ev Türkçe
K4 1326/1907 Çamlıca Kısıklı caddesindeki Millet Bahçesi karşısında bulunan bir köşk Farsça
K5 1299/1881 Eyüp Nişanca’daki Murâdiye Dergâhı Türkçe
K6 1301/1883 Eyüp Nişanca’daki Murâdiye Dergâhı Farsça
YB 1380 numaralı nüshada mesnevi ve kasidelerin sonunda yazılış yeri ve tarihleri hakkında sırasıyla şu kayıtlar mevcuttur:
MS1: Mecmū‘-i ebyāt-ı Āyīne-i Dil-i Burhān 52, Fī 2 Cemāziyelāḫir sene 1343 ve fī 29
kānūn-ı evvel sene 1924 yevmü’l-isneyn. İstanbul tābi‘ī Nerdübān Ḳaryesinde Mū’min (mīmī) Deresinde Ḳaramān Çiftliği ittiṣālinde kā’in Aġaoġlu köşkünde müste’ciren muḳīm iken tanẓīm ḳılınmıştır.
29
MS2: 16 Şevval sene 1321, 22 kānūn-ı evvel Rūmī 1903, Der-şebī se şenbe be-yek
sā‘at çehār-yek mānde īn ebyāt nüvişte şud, İstanbul tābi‘ī Ḳaḍı Köyünde muḳīm iken inşād olunmuşdur.
MS3: 10 Ramażān sene 1307, Eyüp Sulṭan civarında Nişāncı Maḥallesinde kā’in
Ḫānḳāh-ı Murādiye’de muḳīm iken naẓm edilmişdir.
MS4: Fī 9 Ẕilḥiccetü’l-şerīfe sene 1345 (İstanbul tābi‘ī Ḥaydar Paşa’da Acıbadem’de
kā’in 6 numaralı köşkde müste’ciren muḳīm iken naẓm edilmiştir) Īn nā-tamām ḥikāye-i manẓūme ki “Aḥsenu’l-ḳaṣaṣ” nām dāred ez evrāḳ-ı perişān ve müsveddehā-yı Ḥażret-i Şā‘ir ‘ale’l-‘acele cem‘-āverī numūde derīn-cā ‘aleyhde nüvişte şud. Fī 15 Rebīyülevvel sene 1351 ve fī 18 Temmuz sene 1932 Düşenbe Heybeliada.
MS5: 15 Cemāziyelevvel sene 1343/13 Kānūn-ı evvel sene 1924 yevmü’l-isneyn,
Merdiven Köyü civārında Mū’min (mīmī) deresinde Beylik Ḳaramān Çiftliği ittiṣālinde kā’in bir köşkde müste’ciren muḳīm iken naẓm edilmişdir. (Mecmū‘-i ebyāt-ı “el- Vāridātu’l Burhāniyye” 104).
MS6: 1300 tārīḫinde Eyüp Sulṭān civārında Ḫānḳāh-ı Murādiye’de muḳīm iken inşād
olunmuşdur. Vaṭanı me’lūfleri olan İbn-i Ḫᵛāce Kellānī Seyyid Süleymān ḥażretleriniñ Belḫ tābi‘ī Ḫānḳāh-ı Çāl Ḳaryesinden tārīḫ-i hicretleri: 1269.
İran ve Anadolu ṭarīḳıyla İstanbul’a ḳadar müddet-i seyāḥatları doḳuz sene devām etmişdir. Ma‘iyyet-i reşādet-penāhīlerinde on dört nüfūsden mürekkeb olan ve ‘iyālı ile beraber üç yüzü mütecāviz ḫavāṣ-ı mürīde ve mürīdānı var idi. Eben ‘an-cedd ‘ūmūm ḳabā’il ve ‘aşā’ir ve aḳvām-ı Ḳataġāniye ve Ḳundūz ve Bedaḫşānıñ pīr-i rūşen-żamīrī idi. Afġanistānıñ istilāsından evvel Bedaḫşān ḥukümdārı Muḥammed Sa‘īd Ḫān, Ḳundūz ḥukümdārı Ataliḳ Ġāzī Murād Ḫān’dır.
MS7: Ġurre-i şehr-i Şevvālu’l-Mükerrem 1294, Eyüp Sulṭān civārında Ḫānḳāh-ı
30
MS8: Mecmū‘-i ebyāt 14. Der-eşref-i sā‘at be-itmām resīd ve be ḥüsn-i ḫitām encāmīd.
Fī 27 Rebiyyülāḫir sene 1314. İstanbul tābi‘ī Ḳartal Ḳażāsında Yaḳacık Ḳaryesinde Vezīr Çeşmesi ḳarşusunda bāġ içinde kā’in bir köşkde müste’ciren muḳīm iken Eyüp Sulṭān civārında Nişāncı Maḥallesinde 48 numaralı Ḫānḳāh-ı Murādiye’de birāderleri Seyyid Abdülḳādir ve Seyyid Behāu’lhaḳ vālideyn-i Belḫī ḥażerātınıñ nezdlerinde misāfir iken naẓm olunmuşdur.
Ayrıca bu mesnevinin yazılış tarihi ve yerinin açıklamasının devamında Muhammed Musâ’nın babasının hakkında ve onun ölümünden duyduğu üzüntüyü dile getiren Türkçe nesir yazısı ile 6 Farsça beyte yer vermiştir.37
Vaḳtıyla ḥażret-i peder-i mu‘aẓẓam ve mihr-bānımıñ emr-i ‘ālīsine imtisālen aḥvālātımdan baḥs ile kendilerine ḫitāben ‘acizāne bir mektūb yazmış idim. Buña cevāben mensūr ve manẓūm olaraḳ bir ḳıt‘a mektūb-i belāġet-uslūb göndermişler idi. ‘Allāme-i bī-müdānī Seyyid Cemāleddīn- i Afġānī ḥażretlerini ziyāretleri esnāsında benim mektūbum ile kendi mektūblarınıñ bālāda yazılan manẓūm ḳısmı merḥūm-ı muşārün-ileyhiñ manẓūrı olaraḳ baba ile oġlu haḳḳında du‘ā ve senāda bulunmuşdur. Mektūb-ı maẓūm-ı mezkūrūñ bu onuncu beytinde:
Münderic būd enderān mektūb
Ḥarfī ez-sırr-ı Yūsuf u Ya‘ḳūb (MS8/1-6)
(O mektubun içinde, Hz. Yusuf ve Hz. Yakub’un sırrından birkaç kelime yer alıyordu) Ḥażret-i peder ferzend-i derdmendiniñ şu sözlerine işaret buyuruyor: Ez-ġayrı ḥasret-i iştiyāḳ u miḥnet-i iftirāḳ derd-i diğer nedārem münāsib est ki istişhād künem.
Derd-i merā ṭabīb ne-dāned devā ki men
Bī-dūst ḫaste ḫāṭır u bā-dūst ḫoşterem (MS8/2-6)
(Benim derdime doktorlar ilaç olamaz, (ilacım dosttur) ben dostsuz hasta ve dost ile mutluyum)
Elḥāṣıl
31
Mīkünem der-hecr-i tu encām-ı āgāz-ı niyaz
Z’ānki şerḥ-i ārzū-mendī neyāyed der-ḳalem (MS8/3-6) (Senin özleminle yakarışa başlar ve tamamlarım, bu yakarışı açıklamaya kalemin isteği
gelmez)
Ben, bu sözleri söylediğim zaman muvaḳḳat bir ayrılıḳ var idi ve yine ḳavuşmaḳ mümkūn idi. Faḳat şimdi ebedī bir iftirāḳ ki ḳazası yoḳdur.
Künūn çe çāre ki der-baḥr-ı ġam be-girdābī Fütāde keştī-i ṣabrem zi-bād-bānı firāḳ (MS8/4-6) Firāḳ u hecr ki āvered der-cihān yā Rab
Ki rūy-ı hecr siyeh bād u ḫānümān firāḳ (MS8/5-6) (Şimdi çaresizim, sabrımın gemisi ayrılık rüzgârından dolayı gam denizinin girdabına düştü. Ya Rabbi yer yüzüne ayrılığı getirenin, ayrılığın yüzü kara ve evi barkı olmasın)
Āh 1320 tārīḫinde Heybeliada’da vefāt eden büyük birāderimiñ na‘ş-ı maġfiret-naḳşını Ḫānḳāh-ı Murādiye’ye naḳl ederken ada vapurı ḳamarasında merhūm peder-i ‘azīzim’e demişdim ki: merḥūm Yaḥyā Kemāleddīn’in yerine (Süleymān Celāleddīn) ile mütesellī olursanız (Muḥmammed Mūsā)’nıñ yerine de (Aḥmed ‘İsā) ile. Ya‘nī demek istedim ki Allāh siziñ acıñızı baña göstermesin. Faḳat ne çāre ki ḳaziyye ber-aks oldu. O benim acımı değil, ben onuñ acısını çekmek muḳadder imiş. Bu ana ḳadar çekdigim çileleriñ en büyüğü olan bu baba acısına baḳalım ne vaḳte ḳadar taḥammül edebilecegim. Benim babam başḳa babalara beñzemezdi. Hem babam hem anam hem velī-ni‘metim hem üstādım hem pīrim hem mürşīdim hem şeyḫim hem enīsim hem celīsim hem-demim vel-hāṣıl her şeyim o idi. Raḥmetli birāderim ne baḫtiyār imiş ki böyle cānsūz baba acısını görmedi.
Üftāde em zi-lāne çü murġ-ı şikeste-bāl
Derdā ki nīst sāye-i bālī be-ser me-rā (MS8/6-6)
(Kanadı kırılmış kuş gibi yuvaya düşmüşüm, ne acıdır üzerime gölge verecek bir kanat bile yok)
MS9: Fī 15 Şa‘bān 1331, İstanbul tābi‘ī Üsküdar’da Validebaġı ḳarşusunda Veysīpaşa
soḳaġında kā’in bir köşkde müste’ciren muḳīm iken tanẓīm ḳılınmışdır. Der-ḥaḳḳ-ı ḫᵛāceġān ve īşānān-ı Ḫānḳāh-ı Çāl-ı Ḳundūz güfte şude est ve īn ḫᵛişānān-ı memleket
32
der-ḥīn-ı naẓm der-ḥayāt būdend ve ḫaṭṭ-ı ānān pīş ez-īn be-dest-i Ḥażret-i Seyyid-i Belḫ resīde būd.
K1: Fī Rebīyülevvel sene 1302, Eyüp Sulṭān civārında Ḫānḳāh-ı Murādiye’de muḳīm
iken inşād ḳılınmışdır.
K2: Fī 9 Ẕilḥiccetü’l-şerīfe sene 1329, İstanbul tābi‘ī Üsküdār’da Baġlarbaşında Nūḥ
Ḳuyusu Caddesinde kā’in bir ḫānede müste’ciren sākin iken naẓm edilmişdir.
K3: Fī ġurre-i muḥarrem sene 1330, İstanbul tābi‘ī Ḳuzġuncuḳda Naḳḳaştepesinde
Beylerbeyi Caddesinde Mekteb ḳarşusunda kā’in bir ḫānede müste’ciren sākin iken inşād ḳılınmışdır.
K4: Fī 25 Cemāziyelāḫir 1326 ve fī 11 Temmuz Rūmī 1907 yevmü’l-cum‘a, İstanbul
tābi‘ī Çamlıca’da Ḳısıḳlı Cāddesinde Ṣarı Ḳaya’da Millet Bāġçesi ḳarşusunda kā’in bir köşkde müste’ciren sākin iken naẓm edilmişdir.
K5: Fī Cemāziyelāḫir 1299, İstanbul tābi‘ī Eyüp Sulṭān’da Nişāncı ‘Atīḳ Musṭafā Paşa
Maḥallesinde Ḫānḳāh-ı Murādiye’de muḳīm iken tanẓīm ḳılınmışdır.
K6: Fī āḫir-i Rebīyülāḫir sene 1301, Ḫānḳāh-ı Murādiye’de muḳīm iken naẓm
33