Şeffaflık Raporlarının Gelişimi

Yirmi birinci yüzyılın başlarında meydana gelen büyük çaplı şirket skandalları ve 2008 yılında meydana gelen finansal kriz sonrasında, düzenleyici kurumların, daha fazla müdahil olmaları konusunda baskı hissettiklerini gözlemlemekteyiz (Deumes vd., 2012: 193).

Son yıllarda yaşanan büyük çapta şirket ve denetim kuruluşları skandalları sonucu kurumsal yönetimin en önemli ilkelerinden birisi olan şeffaflık kavramı yeniden ilgi odağı haline gelmiştir. Bazı ülkelerde düzenleyici kurumlar, denetim kuruluşlarının kalite seviyesini incelemek ve arttırmak amacıyla şeffaflık raporları yayınlamalarını zorunlu hale getirmişlerdir. Türkiye’de de, yüksek kalitede güvenilir bir finansal raporlama ve bağımsız denetim ortamı oluşturma görevini üstlenen Kamu Gözetim

85 Kurumu (KGK), Kamu Yararını İlgilendiren Kuruluşların (KAYİK)1 _denetimini yapan bağımsız denetim kuruluşlarına, yıllık bazda şeffaflık raporu yayınlama zorunluluğu getirmiştir (Kavut, 2017: 77).

Günümüzde denetim firmaları prensip olarak itibar, firma büyüklüğü, sektör uzmanlığı, denetim ücretleri gibi faktörlerde rekabet etmektedir. Denetim komiteleri, yatırımcılar ve diğer menfaat grupları bu faktörlere ilişkin bir anlayışa sahiptir. Fakat denetim firmasının denetim kalitesini nasıl sağladığı ve denetim kalitesinin nasıl kıyaslanacağına ilişkin şeffaflık eksikliği nedeniyle, direkt denetim kalitesi açısından rekabet etmeleri için gerekli olan piyasa teşviklerini sağlamada sınırlı imkâna sahiptiler (IOSCO, 2009: 3).

Düzenleyicilerin, denetim firmalarının şeffaflık raporları yayınlamalarını şart koşmalarının altındaki motivasyon; denetim firması yönetiminin daha fazla şeffaf olmasının denetim kalitesini ortaya çıkaracağı ve denetim firmaları arasında fark edilmeye olanak sağlayacağıdır. Özellikle denetim firması yönetiminin denetim kalitesi üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu algılanırken, yönetimin şeffaflığı piyasa katılımcılarının denetim firmaları arasında ayırım yapmasını sağlayacak ve böylece denetim firmasının, denetim kalitesini yükseltmesi için teşvik sağlanacaktır (Deumes vd., 2012:194).

Şeffaflık reformlarının, gücün kötüye kullanımını sınırlayabileceği genel varsayımının ötesinde amaçları olabilir. Bu amaçlardan bir kısmının yolsuzluğu engelleme üzerine kurulu olduğu ve suça odaklandığı düşünülürken; daha fazla bir bölümünün gelişmiş kurumsal yönetimi teşvik etmek üzerine odaklandığı düşünülebilir. İlki daha çok yasal bir bakış açısı ortaya koyarken ve bireysel başarısızlıklara odaklanırken; ikincisinin sistematik kusurlar için önlem alma amacına odaklandığı söylenebilir (Fox, 2007: 666).

IOSCO (Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü), şeffaflık raporunu; “denetim kuruluşlarının yürüttükleri denetimlere kalite sağlanması için oluşturdukları

1 _{660 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 2. Maddesinde “Kamu yararını ilgilendiren kuruluşlar}

(KAYİK); Halka açık şirketler, bankalar, sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri, faktöring şirketleri, finansman şirketleri, finansal kiralama şirketleri, varlık yönetim şirketleri, emeklilik fonları, ihraççılar ve sermaye piyasası kurumları ile faaliyet alanları, işlem hacimleri, istihdam ettikleri çalışan sayısı ve benzeri ölçütlere göre önemli ölçüde kamuoyunu ilgilendirdiği için kurum (KGK) tarafından bu kapsamda değerlendirilen kuruluşları ifade eder.” Şeklinde tanımlanmıştır.

86 kalite kontrol sistemlerinin unsurları ve kurumsal yönetimleri hakkında hissedarlara ve diğer paydaşlara yönelik yayınladıkları rapor” olarak ifade etmektedir (Gürol ve Tüysüzoğlu, 2017:190).

Firmalar hizmet ve personel kalitesi açısından farklı olabilir. Şeffaflık raporları, firmaların bu iki alanda nasıl başarıya ulaştıklarını ortaya koymada temel olarak kullanılabilir (CCAB, 2011: 18).

Şeffaflık raporu, denetim firması içindeki disiplini ve iç gözlemi geliştirebilir ve bu durum yatırımcılar ve çıkar gruplarının yararına olacaktır. Buna ilaveten bir denetim görevi için rekabet eden bağımsız denetim firmalarını kıyaslamada, bağımsız denetim firması şeffaflık raporu, bağımsız denetçi seçmek sorumluluğunda olanlara, firmaların denetim kalitesi hakkında bilgi sağlayarak, karar verme sürecinde yardımcı olabilir (İOSCO, 2015:1).

Denetim firmaları, denetim kalitesine ilişkin genel bilgiler sağlayabilirler. Birkaç ülke, denetim firması yönetimi ve kalite kontrol sistemleri hakkında bilgi içeren şeffaflık raporlarının denetim firmaları tarafından yayınlanma şartını uygulamaya koydu. Bu bilgileri kamunun kullanımına sunmak, bireysel denetim firmalarının özelliklerini ve bu firmalardaki denetim kalitesi faktörlerini anlamak için denetim süreciyle ilgili bilgi sahibi olamayan, denetlenmiş finansal tabloların kullanıcılarına yardımcı olabilir (IAASB, 2014-2: 18).

Şeffaflık raporları, denetim kalitesine ulaşmak için yaptıkları faaliyetlerle fark edilmek isteyen denetim firmaları için önemli bir fırsat sunmaktadır (FRC, 2008: 2) Denetim kalitesi faktörleri, göstergeleri ve davranışlarına ilişkin daha fazla şeffaflık, denetim firmalarının rekabet edebileceği ve denetim kalitesini yükseltecek bir ortamı yaratmada piyasaya gerekli olan bilgileri sağlayabilir. Bunu izah edecek olursak; şeffaflık, denetim kalitesinin önemine odaklanmayı arttırabilir ve bu denetim firmaları içinde denetim kalitesinin sağlanmasına yönelik faaliyetleri etkileyebilir. Kalitenin sağlanmasına yönelik faaliyetler kamuya açık hale geldiğinde; denetim firmaları yapılan faaliyetleri rakipleriyle kıyaslayabilir ve bu “en iyi olmak” için teşvik yaratabilir. Bunun yanı sıra, yatırımcılar ve denetim komiteleri gibi finansal tablo kullanıcıları denetim firmaları arasında kıyaslama yapabilmek için gerekli bilgiye sahip olacaklar ve karar vericilerini de bilgilendireceklerdir. Bu durum, denetim firmalarının denetim kalitesini yükseltmesi için bir baskı oluşturacaktır.

87 Ayrıca, bu açıklamalar zaman içinde denetim firması içindeki kültürle daha da bütünleşebilir. Böylece denetim firmalarının artmış olan şeffaflığı da denetim kalitesine katkılar sağlayabilir (IOSCO, 2009:3).

Düzenleyici kurumların şeffaflık raporları hakkındaki açıklamaları, şeffaflık raporlarının uygulamaya konulmasında düzenleyici kurumların temel motivasyonlarını da ortaya koymaktadır. Buna göre; şeffaflık raporlarının bir rekabet ortamı oluşturabileceği ve piyasa tarafından da bu rekabetin teşvik edileceği ve bunun da denetim kalitesindeki artışı destekleyeceği ifade edilmektedir.