Şahsi Durumla İlgili İstihbarat (KARAKTER)

Kredinin risk yaratmasında kişisel etkenlerin önemi çok büyüktür. Kredinin geri ödenmemesinin nedenleri; yöneticilerin yeteneği, yaşantısı, yaşı, tahsili, sağlık durumu, piyasa değişikliklerine uyumu gibi şahsi etkenlere sıkı sıkıya bağlı olmaktadır. Her şeyden önce yöneticilerin kabiliyetleri ile iş ahlakı ve karakteri hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Kredi müşterisi iyi niyetten ve/veya borçlarını geri ödeme konusunda gerekli çabayı göstermekten yoksun olduğu taktirde, bankalar ne kadar maddi teminat alırlarsa alsınlar, kredilerinin geri ödenmesinde önemli sorunlarla karşılaşmaktadırlar74.

Müşterinin karakteri kredi tahlilinde taviz verilemeyecek bir unsurdur. Karakter, müşterinin dürüstlüğü ve borcunu geri ödeme konusundaki istekliliğinin bir ölçüsü olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan; kredi müşterisi borçlarını

geri ödeme konusunda yeterli derecede dürüst bir yaklaşıma sahip değilse alınan teminatlar ne denli güvenilir olursa olsun bankayı önemli sorunlarla karsı karsıya bırakabilir.

Karakter konusunda bir değerlendirme yapmak kolay değildir. Kredi yöneticileri bu konuda borçlunun müşterilerine, kendisine mal satanlara, diğer borç verenlere ve rakiplerinin firma hakkındaki izlenimlerine yer vermek durumundadır. İyi tanınan ve bilinen bir firma için bu aşama kolaylıkla halledilebilmekte ancak müşterinin yeni bir şirket olması halinde iş zorlaşmaktadır. Bu durumda yerleşmiş yargılardan yararlanmak söz konusu olamayacağına göre müşteriyle ilişkisi olan diğer kişiler aranıp bunlardan bilgi toplamak gerekmektedir. Karakterle ilgili aşağıda verilen şu bilgilerden faydalanılmaktadır:

Müsteri Hakkında Sektör Hakkında TCMB Kaynakları

Diğer Bankalar Sanayi Odaları Risk Santralizasyonu

Rakipler Ticaret Odaları Protestolar

Mal Satanlar Meslek Kuruluşları Karşılıksız Çekler

Müşteriler Bankalar -

Ticaret Sicil Kayıtları Sektördeki Diğer Firmaların

Faaliyet Raporları -

Meslek Kuruluşları - -

Tapu Kayıtları - -

Vergi Daireleri - -

Noterler - -

Tablo 3.2. : Müşteri Hakkında Bilgi Kaynakları

Kaynak: Belkıs SEVAL, Kredilendirme Süreci ve Kredi Yönetimi, Muhasebe Enstitüsü Eğitim ve Araştırma Vakfı, İstanbul, 1990, s. 123.

a) Hüviyet

Hüviyet bilgilerinde; ticaret unvanı, işletme adı, ikametgah (iş merkezi) adresi, ortaklık yapısı, çalışma konusu, uyruğu, kuruluş tarihi ve süresi, ticaret sicil numarası ve hukuki ehliyet gibi bilgilere başvurulmaktadır. İstihbarat edilen firmanın, geçerli sebepler bulunmaksızın, ticaret unvanı, ikametgahı ve ortaklık yapısında meydana gelinen değişiklikler olumsuz değerlendirilirken, uzun süredir aynı sektörde ve çalışma konusunda faaliyet göstermesi olumlu değerlendirilmektedir.

b) Ahlak ve Seciye

Söz ve taahhütlerin yerine getirilmesi-borcunu geri ödemek konusunda samimi ve dürüst, kanun dışı uygulamalara (vergi kaçakçılığı, haksız rekabet, karaborsacılık gibi) başvurmayan kişiler olması gerekmektedir. Kanun dışı uygulamalara başvuranların, uzun vadede mali durumlarını tehlikeye sokma ihtimallerinin yüksek olduğu da gözden uzak tutulmamalıdır. Bunun yanında; karakter özelliği, işletme sahibinin orijini-dış görünüş özellikleri, açıklık derecesi (ekonomik ilişkileri ortaya koyma durumu), yaşı, aile durumu ve ilişkileri, işletme dışındaki sosyal rolleri, hobileri gibi kişisel özellikleri de kapsamaktadır.

c) İçtenlik, Açıklık, Akılcı Davranış ve Bilgi

Bir müşteri, kredi görüşmeleri sırasında, kredi almayı kolaylaştıracak etmenler kadar, kredi kararı üzerinde olumsuz etki doğurabilecek hususları da büyük bir içtenlikle ortaya koymalı, bankaca olumsuz karşılanabilecek faktörleri, gizleme, saklama çabası içine girmemelidir. İyi bir kredi müşterisi, bankalarca kendisine yapılan öneri ve tavsiyeleri yerine getirmeğe açık olmalı ve özellikle bankaların finansman konusundaki deneyimlerinden yararlanmaya çaba göstermelidir. Bankalar bir anlamda müşterilerinin mali danışmanları olduğundan, finansman sorunlarının çözümünde, müşterilerine yol gösterebilmekte, yardımcı olabilmektedirler. Bankaların müşterilerine yapacakları ölçülü, akla uygun öneri ve düzeltmelerin

müşterilerce benimsenerek yerine getirilmesi, firmaların gelecek dönemlerdeki başarısına katkıda bulunabilir.

Ayrıca kredi talep eden kişinin; firması, firmasının faaliyette bulunduğu endüstri kolu ve ekonomik hayattaki gelişmeler hakkında yeterince bilgi sahibi olması gerekmektedir. Firmanın sorunlarını bilmeyen, faaliyette bulunduğu endüstri kolunun özelliklerini, rakiplerini tanımayan, ekonomik yaşamdaki gelişmeleri izlemeyen bir kredi müşterisinin bankaya güven vermeyeceği açıktır.

d) Yetenek ve İşte Başarı Derecesi

Firma ve ortakların ticari geçmişleri, yapılan iş ile ilgili deneyimleri ve bu konuda aldıkları eğitim hakkındaki bilgiler, ticari nitelikleri, eğitim durumu, yönetim tarzı, yetki devri, işletmenin kurucusu değilse kuruluştan bu yana kaçıncı nesle ait olduğu gibi özellikleri, kredi talebini değerlendirecek olan organların kararlarına yardımcı olacak konulardan bazılarıdır. Firmaların başarısızlığa uğramasına, finansal yapısının zayıflamasına yol açan etmenlerin başında yönetim hataları gelmektedir. Firma yöneticilerinin, bir yöneticide bulunması gerekli yetenek ve niteliklerden yoksun oluşları firmanın varlığını tehlikeye düşürebilmektedir75.

Bankalar açısından, soğukkanlı, sabırlı, ölçülü, borç ödemede titiz, karar almada cesur, firmanın geleceği ile kumar oynamayan, çalışkan, değişen koşullara uyum yeteneği olan, ekip çalışması yapabilen kişiler, iyi müşteri olarak bilinmektedir. Buna karşılık, sabırsız, bir an önce ne pahasına olursa olsun başarıya ulaşmak isteyen, olaylar karşısında serinkanlılığını yitiren, almış olduğu kredileri spekülatif amaçlarla hatta yasa dışı alanlarda kullanan, yönetimde tek başına gösteri yapmaktan hoşlanan, ekip çalışması yapma yeteneğinden yoksun, girişim yeteneği zayıf, karar almada duraksayan (tereddütlü), değişen koşullara uyum yeteneği olmayan müşteriler, cari mali durumları iyi olsa dahi bankalar açısından tercih edilecek bir müşteri tipi olmamaktadırlar.

Kredi açılmasına engel veya sınırlı kredi kullandırılmasını gerektiren hallerin olup olmadığı, kişinin kredi karakteri ile ilgili en iyi değerlendirme onun geçmişini, geçmişteki davranışlarını incelemektir. Geçmişteki tutum ve davranışları gelecekte de nasıl davranacağı konusunda mali tahlil yapan banka uzmanına ışık tutacaktır.