Ġlgi Durumu

1.2.1.3.2.1. Belirtisiz Ġlgi Durumu: +Ø

Belirtisiz ilgi durumu adların teklik, çokluk tabanları ve Standart Türkiye Türkçesinin aksine iyelikli Ģekillerinde de kullanılmıĢtır:

c_{adāvet+Ø ŧılısmı (4532),} at+Ø izini (1700), atam+Ø ĥażreti (2063), atası+Ø taħtı (391), atı+Ø yiyisin (4073), beñzi+Ø śaruduġı (534), budaħları+Ø birķaçı (3420), bular+Ø söyledügi sözüñ birķaçı (3178),

c_{ışķuñ+Ø odı (1548),} taġlar+Ø arasında (86).

1.2.1.3.2.2. Belirtili Ġlgi Durumu: +in, +uñ, +üñ, +nuñ, +nüñ, +üm

ada+nuñ içi (3050), ādem+üñ aħmaķı (4147), ben+üm+le (3193),

eli açuġ+uñ işi (5399), fitne+nüñ eli (3649), ħalvet+in źevķı (1798).

1.2.1.3.3. Yönelme Durumu: +a, +e, +na, +ne, +(y)a, +(y)e

ādem oġlanı+na (1478), ādem+e (1530), ādemī+(y)e (4149), anuñ aĥvāli+ne (2464), bir caśā+(y)a (3186), dırnaġ+a (2886).

Yönelme durumu birkaç örnekte iĢaretsizdir:

çevre+Ø baķın- (896), diyince+Ø degin (2335).

Yönelme durumu eki Standart Türkiye Türkçesinde olduğu gibi ayrılma durumu ekiyle bir kalıp oluĢturmuĢtur: (…+dan/den …+a/e)

başın+dan ayaġ+a degin

(3019),

ķaf+dan ķaf+a (3576),

il+den il+e (2794),

girüsi+nden eñsesi+ne (2409), öñ+den śoña (630).

Yönelme durumu eki bazı edatlarla zarf kalıpları meydana getirmiĢtir:

ara+(y)a dek (1128), işbu ara+(y)a degin (2994),

kim+e ķarşu (5655).

Yönelme durumu eki metinde bulunma, araç ve sebep durumu eki iĢlevleriyle kullanılmıĢtır. Bulunma durumu iĢleviyle:

benüm ĥaķķum+a (4040), karşusı+na (1051),

ķavlüñüz+e ŧur- (1143).

Araç durumu iĢleviyle:

Sebep durumu iĢleviyle:

biz+e “bizim için” (3341), cīĢ+e otur- (4699).

Ek, mastar ekinden sonra geldiğinde de için ifadesi vermektedir:

bul-maġ+a (3654), düriş-meg+e (4458).

Yönelme durumu eki bazı sözcüklerde kalıplaĢmıĢtır:

anuñ şaylıġı+na (1619), geñüm+e ķoma- (1535), iş c_{aksi+ne dön- (5528),} kendü kendüzi+ne (506), nir+e “nereye” (51), yüz+e yüz (2029). 1.2.1.3.4. Yükleme Durumu:

1.2.1.3.4.1. Belirtisiz Yükleme Durumu: +Ø

Belirtisiz nesneleri iĢaret eder. Standart Türkiye Türkçesinin aksine iyelik eklerinden sonra da kullanılmıĢtır:

canuñ+Ø ķayguya vir- (674), çerim+Ø ķır- (2769),

göz+üñ+Ø aç- (537),

işüñ+Ø bitür- (4009), raķam ur- (5118)

śatu bāzāruñ+Ø gör- (4009).

1.2.1.3.4.2. Belirtili Yükleme Durumu: +i, +ı, +n, +nı, +ni, +(y)ı, +(y)i

Bugün Türkiye Türkçesinde kullanılmayan “+n” yükleme durumu eki metnimizde iĢlek olarak kullanılmıĢtır. Bu ek ve bu ekin “+nı, +ni” Ģekilleri iyelik 3. kiĢi eklerinden sonra ve “+nı” Ģekli bazı zamirlerle kullanılmıĢtır:

ādem+i (180), ad+ı çıķar- (4468), adı+n ur- (5205), aġu+(y)ı (212),

bu+nı (310),

her birinüñ aġzı+nı (5538), kendüzi+ni (628),

1.2.1.3.5. Bulunma Durumu: +da, +de, +nda, +nde

Ekin “+nda, +nde” Ģekilleri, iyelik 3. kiĢi eklerinden ve “+nda” ayrıca bazı zamirlerden sonra kullanılmıĢtır:

aġaç+da (3629),

aġzı+nda anası südi ķoħ- (1110),

bu cālem+de+dür (220),

bunda (458),

göñli+nde+ki+n (4016), her birisi+nde (3708).

Bulunma durumu bazı örneklerde iĢaretsizdir:

çevre+Ø c

alef otla- (3436), ķarañu gice+Ø (3980),

ŧaşra+Ø (4381), yaz ıssısı+Ø (3262).

Bulunma durumu eki sayılara getirildiğinde kesir sayı sıfatı yapmıĢtır:

biñ+de bir (2923), on+da bir (4849).

Bulunma durumu eki tekrar ve süreklilik bildirme iĢlevi de görmüĢtür:

gün+de “her gün” (1993), her yıl+da “her yıl” (3058).

Ek bazı sözcüklerde kalıplaĢmıĢtır:

ķız ķandalıġı (4724), yirlü yirinde (33).

1.2.1.3.6. Ayrılma Durumu: +dan, +den, +dın, +din, +ndan, +nden

ādemī+den (3090), aġaç+dan (75),

aġzı+ndan şeker aķ- (1111), ben+din yaña (3611),

bu+ndan (2560), çevre+din (4498), gölgesi+nden (2184), śaġ+dın yaña (3513).

Ayrılma Durumu eki bazı edatlarla zarf kalıpları meydana getirmiĢtir:

a+ndan ötrü (2401), kiçi+den berü (3300),

Ayrılma durumu eki metinde yükleme, sebep, ve araç durumu eki iĢlevleriyle kullanılmıĢtır. Yükleme durumu iĢleviyle:

nuķul+dan yi- (508), süci+den iç- (508),

taħılumdan aķçam+dan al- (5566).

Sebep durumu iĢleviyle: ħacālet+den eri- (5601),

sevinmekden yüregi düp eyle- (4627)

śusuzlıķ+dan açlıķ+dan zebūn ol- (3537).

Araç durumu iĢleviyle:

aş+dan yeryüzü gözükmez ol- (850),

āvāzesi+nden cihan ŧol- (3644), nūrdan ŧol- (616).

Ayrıca kıyaslama iĢleviyle de kullanılmıĢtır. Kıyaslama iĢlevinde bir örnekte iĢaretsizdir:

a+ndan biter iş (4712), ādem+den [kişirek] (252), ata+dan yigrek (664),

birbiri+nden biter (4163), hünersüz er+Ø yig (5449), ķamu+dan ulu (609).

Sıfat tamlamalarının tamlayan kelimesine eklenmiĢtir:

aġaç+dan ķanatlar (3021), bir altun+dan aślan (1790),

lacl+den idi (2757).

Ek bazı sözcüklerde kalıplaĢmıĢtır:

ikiledin (3008), kendüzüñden mi (604), öñdin (1162),

ŧañladan (1611), yañadın (1486).

1.2.1.3.7. Araç Durumu: +ıla, +la, +le, +(y)ıla, +(y)ile, +(y)la, +(y)le, bile, birle, ile;

+n,

+ın, +in

bilü+(y)ile (753),

bu deñlü bahā+(y)ıla (3164),

düşinde umı+n “düşündeki

dilekle” (354),

gāfil+in gelmege gitmege (89), gemi+le (4693), gül-āb ile (533), kāfūr+la (3214), kīse+yle (2424), saķalum ile (5180), yiñi birle (4670).

Araç durumu ekleri/edatları birliktelik iĢleviyle de kullanılmıĢtır:

adı+yla ķoşa (110), atası bile (3061), atası birle (2163), atası+(y)ıla (5329), ben+üm ile (2832), key ad ile (222),

ķopuzı ile bile (1293), sen+üñle (2057), siz+üñle bile (2783), süci+yile birle (2236), ŧapuñ+la bile (1701), yāri+(y)ile (1789).

Araç durumu ekleri bazı sözcüklerde kalıplaĢmıĢtır:

dünlerek (1727), geñsüzin (2708),

kendü kendüyile (3290).

1.2.1.3.8. EĢitlik Durumu: +ca, +ce, +nca, +nce, ķadar

ardı+nca (1353), çöp+ce (1985), kilīmi ķadar (3042),

kilīmi+nce (3405), murāduñ+ca+sın (5151).

Ayrıca görelik iĢleviyle kullanılmıĢtır:

śūret+ce (244), ŧat dili+nce (3680),

tekellüf ŧarīķı+nca (5311).

EĢitlik durumu eki bazı sözcüklerde kalıplaĢmıĢtır:

ħoşca ķuş (3299), geñince (2178), ķancaru (441), kiminceleri (3436), śınuħluca göñli (2042), ŧuruca su (4600), yirlü yirince (65).

1.2.1.3.9. Yön Durumu: +arı, +eri, +aru, +erü, +ra, +re

gögsi+re “göğsüne doğru”

(1668),

yanı+ra “yanına doğru” (4480).

Yön durumu eki kalıplaĢarak kalıcı adlar oluĢturmuĢtur:

içre (164), ilerü (925), ŧaşra (1046), üzerine (2684), yuħaruya (3473), yuķarı (871).

1.2.1.3.10. Benzerlik Durumu: +cılayın, +cileyin; +layın, +leyin, +layın bigi; +layu;

bigi, gibi, deyin

a+n+cılayın (3771), benüm bigi (574) bulıtlar+layın (2749), ķuzı deyin (1726), şol ayu bigi (4068),

bayaġı+layın bigiyise (4631), ben+cileyin (1435),

ķaŧar+layu (4429), nergis+leyin (1609).

1.2.1.3.11. Sebep Durumu: +çün, +çüm, +ıçün, +içün, +(y)içün, içün, ucumuzdan, ucından anuñ+çün (195), at içün (3341), baġışladuġumçüm (2301), benüm içün (3454), bizüm ucumuzdan (339), c_{ışķıçün (1222),} c_{ışķuñ içün (1645),} kimesne+(y)içün (4120), śatun almaġiçün (3869),

senüñ bilisüzligüñ ucından

(2805),

sizüñ içün (1171).

Not: “+lı, +li, +lu, +lü” ve “+śız, +siz, +suz, +śuz, +süz” ekleri adların görevini değiĢtirdiği için yapım eki olarak değerlendirilmiĢtir. Ancak varlık ve yokluk

durumu iĢlevi de görebilmektedir: ķayġu+lu (640), yimiĢ+lü (1991); buyruġın+suz (1423), sen+süz (442), senüñ sohbetüñ+süz (4450).