Kreyojenik Eldiven Hortumlar Bağlantı Çekici C5
Kaza Müdahale Tertibatları
Sızıntı Emiciler Yangın Söndürücüler
112
LNG‟nin aktarımı amacıyla teĢkil edilirler. TaĢıma tankeri ve tank arasındaki ikmali sağlayan hortum, prinçten yapılan bir bağlantı çekici vasıtası ile sıkılarak ikmal sırasında sızıntı olmasının önüne geçilir. Bağlantı çekici vana-hortum bağlantısının sıkılması sırasında kıvılcım oluĢumunu engellemek amacıyla prinç malzemeden imal edilmiĢtir. Bir diğer önemli ekipman ise hortumu bağlantısını yaparken ya da hortumu çıkarırken hortum içinde kalan LNG‟nin deri ile temasını önlemek amacıyla kullanılan kreyojenik eldivenlerdir. Bu eldivenler çok soğuk bir madde olan LNG‟ye dayanıklı ve sızıntıyı önlemeye yardımcı olarak soğuk yanığı riskini önler.
Yoğun yerleĢim - trafik bölgeleri ve uygun park alanlarının bulunması sadece LNG için değil tüm tehlikeli maddelerin taĢımacılık operasyonları için sorun olan, risk yaratan önemli bileĢenlerdir. LNG taĢımacılığı yapan tankerler oldukça büyük ve manevra kabiliyeti düĢük olan araçlardır. Bu sebepler trafikte seyreden diğer küçük araçların hatalarını tolere edebilme kabiliyetleri oldukça düĢüktür. Bir diğer bileĢen de Türkiye Ģartlarında maalesef karayollarında bu tip özellikle yükü tehlikeli madde olan araçlar özel park yerleri olmamasıdır. Bu araçların park yerlerinde bulunan diğer araçlar, etraftaki diğer sürücüler ve insanlar çeĢitli sebeplerle bu tankerler için potansiyel risk oluĢturmaktadırlar. Örneğin bu tip tankerlere 15 m mesafede kesnilikle bir ateĢ kaynağı bulunmamalıdır. Güzergah optimizasyonuna ait alt faktörlerden fiziki yol koĢullarına ait bileĢenler ġekil 5.23‟de gösterilmektedir.
ġekil 5.23 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X1 için IV, A3 için III, B5 için II,C7 için I. seviyesi
C7
Fiziki Yol KoĢulları
Çif yönlü ya da ayrılmıĢ yollar Asfalt ya da
113
Güzergah optimizasyonundan kaynaklanan çevresel riske ait faktörlerinin alt faktörlerinden geçiĢ yasağı uygulanan bölgelere ait bileĢenler ġekil 5.24‟de gösterilmiĢtir.
ġekil 5.24 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X1 için IV, A3 için III, B5 için II,C8 için I. seviyesi
LNG taĢıyan tankerlerin boğaz köprülerinden geçiĢleri oluĢturdukları yükse risk nedeni ile yasaklanmıĢtır. LNG taĢıyan tankerler sadece boĢ olduklarını ve tankerin azot ile soğutularak içindeki yanıcı ve patlayıcı gaz buharından arındırıldığını gösterir yetkili mühendis raporunu sunmaları durumunda sadece Fatih Sultan Mehmet Köprüsün‟den geçiĢlerine izin verilir. Fakat dolu tankerlerin için boğaz köprülerinden geçiĢ her Ģartta yasaklanmıĢtır. Bir diğer geçiĢ yasağı olan yapı ise tünellerdir. GeçiĢ yasağı tüm tünelleri kapsamamaktadır. Sadece Bolu Dağı tüneli ve yeni yapılan Karadeniz Otoyolu üzerindeki Türkiye‟nin en uzun tüneli için yasaklanmıĢtır. Tankerin bu tünellerden geçiĢ süresi ve taĢıdığı tüksek risk tünel içindeki trafik için riskli görülmüĢ ve LNG taĢıyan tankerler için bu tünellere geçiĢ yasağı getirilmiĢtir. ġehir içi yollar ise sadece bazı saatlerde LNG ve tehlikeli madde taĢıyan yüksek tonajlı tankerlere trafik yoğunluğu ve dolayısıyla potansiyel risk göz önüne alınarak yasaklanmıĢtır. Bu nitelikte tankerler için 06:00 – 11:00 ve de 15:00 – 22: 00 saatleri arasında Ģehir içi yollara giriĢ yasağı getirilmiĢtir.
ġekil 5.25‟de yürür aksama ait faktörlerin bileĢenlerinden lastiklere ait alt faktörler gösterilmektedir.
C8
GeçiĢ Yasağı Uygulanan Bölgeler
ġehir Ġçi Yollar Boğaz
114
ġekil 5.25 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X1 için V, A1 için IV, B1 için III,CI için II,D1 için 1. seviyesi
Tehlikeli madde taĢıyan araçlar için seyir esnasındaki en önemli kısımlardan bir yürür aksam ve bu aksama ait bileĢenlerden lastiklerdir. Lastikler taĢıyıcı aksamın yol ile irtibatını sağlarlar ve yetersiz diĢ derinliğine sahip lastikler her hangi bir engelle karĢılaĢılması durumunda yapılan frenlemenin sağladığı duruĢ mesafesini uzatır. Bu da kaza riskini önemli ölçüde arttıran bir faktördür. Diğer bir faktör de lastiklerin kanal tipidir. Lastikler dikey ya da yata kanallı olarak imal edilirler. Dikey tip lastikler yağıĢlı havalarda lastik arasındaki suyu tahliye ederek yol tutuĢu arttırırlar. Yatay tip lastikler ise daha çok karlı havalar ve yüksek çekiĢ gerektiren yollarda yol tutuĢu arttırarak kayma, devrilme riskini en aza indirirler. LNG taĢımacılığı ve diğer tehlikeli madde taĢımacılığı yapan tankerlerde kesinlikle kaplama lastik kullanılmamalıdır. Kaplama lastikler özellikle yaz mevsimlerinde ve yüksek tonajlı taĢımalar sırasında eriyerek ya da yırtılarak araçlar için yoldan savrulmaya sebep olur ve kaza riskini arttırırlar.
HiyerarĢinin III. Seviyesi ayrıca, çevresel faktörlerinden riske neden oldukları düĢünülerek LNG özellikleri ve ekosistem özelliklerinden kaynaklanan riskler oluĢturulmuĢtur. Bu seviyedeki iki faktör risk karakterizasyonu için A4 ve A5 kodları ile ġekil 5.26‟da gösterilmiĢtir.
D1 Lastikler Kaplama Lastik DiĢ Derinliği Lastik Kanal Tipi
115
ġekil 5.26 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin III. seviyesi
LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için risk değerlendirilmesi yaparken en önemli risk faktörlerinden bir de ikmale ait faktörlerdir. Ġkmale ait faktörler arasında en önemli alt faktörlerden biri LNG‟nin kendine ait özelliklerinden kaynaklanan bileĢenlerin yarattığı risklerdir ve bu bileĢenlere ait riskler ġekil 5.27‟de gösterilmiĢtir. Bu bileĢenlerin yaratacağı riskin olasılığı ve yatkınlığı farklı olacaktır.
ġekil 5.27 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için II, A4 için I. seviyesi
LNG yanıcı ve parlayıcı nitelikte bir maddedir. Parlama limitleri % 5 ile % 15 arasında olup bu parlama limitleri arasında herhangi bir ateĢ kaynağı ile karĢılaĢtığında yanıcılık riski açığa çıkmaktadır. LNG – 162 oC‟de çok soğuk bir madde olup ortam sıcaklığından
LNG Özellikleri A4
& 6
Yanıcılık Parlayıcılık Soğuk Yanığı Boğuculuk Çevresel Faktörlerden Kaynaklanan Risk
LNG Özellikleri Ekosistem Özellikleri
X2
116
daha düĢük sıcaklıklarda bile yanıcı ve parlayıcı buhar çıkarabilmektedir. LNG – 162 oC‟de çok soğuk bir madde olup direkt olarak deriyle temas etmesi durumunda ısı transferi yaĢanır ve derinin ısısını alarak çok ciddi derecede soğuk yanığına sebebiyet verebilir. LNG zehirleyici bir madde olmamakla birlikte bulunduğu ortamdaki oksijeni tüketerek boğuculuk riski açığa çıkar.
LNG‟nin karayolu ile taĢınması sırasında çevresel faktörlerden ekosistem özelliklerine bağlı olarak neden olacağı riski ortaya koyan faktörler ġekil 5.28‟de gösterilmiĢtir. Öncellikle ekosistemin birtakım özellikleri maddenin dağılımını ve akıbetini etkileyecektir bu nedenle bu özellikler maruz kalma ile ilgili özellikler olarak gruplanacaktır. Değerlendirilen bölgenin sınırları ise diğer özelliklerden bağımsız olarak etkilenen alanın büyüklüğünü gösterecektir. YaĢam, faaliyet ve kullanım biçimleri ortaya çıkacak potansiyel tehlikeyi bölgenin daha çok sosyal özelliklerini dikkate alarak belirlemeyi sağlamaktadır. Çevresel kaynaklar ise o bölgenin sahip olduğu çevre bileĢenlerinin ve özelliklerinin riske olan katkısını belirlemek üzere oluĢturulmuĢtur.
ġekil 5.28 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için II, A5 için I. seviyesi
Ekosistem özelliklerinden kaynaklanan maruz kalma ile ilgili bileĢenlere ait alt faktörler ġekil 5.29‟da gösterilmektedir. Su, hava ve kara ortamları birbirlerinden farklı özelliklere sahip olduğu ve farklı faktörlerden etkilendikleri için bu Ģekilde gruplanmıĢtır. Ekosistem Özellikleri A5 Maruz kalma ile ilgili bileĢenler Değerlendirilen bölgenin sınırları YaĢam, faaliyet ve kullanım biçimleri Çevresel Kaynaklar B7 B8 B9
117
ġekil 5.29: LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için III, A5 için II, B7 için I. seviyesi
Ekosistem özelliklerinin altıda bulunan yaĢam, faaliyet, kullanım biçimlerine ait bileĢenler ġekil 5.30‟da gösterilmektedir. Bu alt faktörler bir bölgenin yararlı kullanım biçimine bağlı olarak o bölgede oluĢacak zararın değerlendirilmesini sağlayacaktır. Örneğin, bir bölge tarım amaçlı kullanılıyorsa ve bu bölgede yaydığı ya da yayabileceği emisyonlar tarım ürünlerine zarar veren bir endüstri varsa buranın tarımsal önemi ciddi bir risk oluĢmasına neden olacaktır. Bir bölge ağırlıklı olarak yerleĢim, endüstriyel, tarımsal ya da turizm amaçlı kullanılır. Birden çok kullanım Ģeklinin de önem kazandığı bölgeler bulunabilir. Bazı bölgeler ise ev sahipliği yaptıkları bazı askeri birimler ya da önemli yapılar nedeniyle stratejik öneme sahip olabilmektedir. Örneğin, Ġstanbul boğazı kültür mirası kabul edilmesi nedeniyle stratejik bir öneme sahiptir.
ġekil 5.30 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için III, A5 için II, B8 için I. seviyesi
B8
YerleĢim
YaĢam, Faaliyet, Kullanım Biçimleri
Endüstriyel Tarımsal Turizm Stratetji B7
Maruz Kalma ile Ġlgili BileĢenler
Kara Ortamı Su Ortamı Hava Ortamı C10 C11
118
ġekil 5.31‟de ekosistem özelliklerine ait çevresel kaynaklar faktörünün alt faktörleri gösterilmektedir. Endüstriyel tehlikeli maddelerin neden olacağı zarar ekosistem bileĢenlerini ve canlıları doğrudan ve/veya dolaylı yollarla etkileyecektir. Bu etkilenecek grup bölgenin özelliklerine göre değiĢmektedir. Bu değiĢkenliği çevresel risk değerlendirme sürecine yansıtabilmek için su ve su havzaları, orman alanları, flora-fauna ve insan yoğunluğu çevresel kaynakların alt faktörleri olarak belirlenmiĢtir. Ayrıca bu grupların her biri ekosistem içindeki fonksiyonlarına ve yerine göre ayrı bir önem arz etmektedir.
ġekil 5.31 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için III, A5 için II, B9 için I. seviyesi
Ekosistemin maruz kalmayı etkileyen bileĢenlerinden biri olan su ortamı için kullanılacak alt faktörler ġekil 5.32‟de gösterilmiĢtir. LNG taĢınması sırasında herhangi bir sebeple oluĢan sızıntı göl, nehir ya da deniz ortamına etkileyebilir.
ġekil 5.32 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için IV, A5 için III, B7 için II, C9 için I. seviyesi
C9 Su Ortamı Nehir Göl Deniz B9 Su ve su havzaları Çevresel Kaynaklar Orman Alanları Flora-Fauna Ġnsan Yoğunluğu
119
Bu alt faktörler ekosistemin maruz kalma ile ilgili bileĢenlerini karakterize ettiği için göl, nehir ve deniz olarak üç bölüme ayrılmıĢtır. LNG sızıntı sonucu su ortamına ulaĢtığında ısı transferi nedeniyle hızla buharlaĢarak hava ortamına karıĢacaktır. Dolayısı ile sızıntı sonucu taĢınım proseslerini etkileyen özellikler ve ekosistem her üç ortam için de aynıdır.
LNG‟nin hava ortamındaki gazlaĢması sonucu taĢınımını, akıbetini ve etkisini etkileyen özellikler hava ortamı için meteorolojik durum ve mevcut durum olarak ikiye ayrılmıĢ ve ġekil 5.33‟de gösterilmiĢtir. Hava ortamında yayılan LNG için yayıldığı ortamda halihazırda bulunan o maddenin konsantrasyonu ve diğer madde konsantrasyonları önem taĢımaktadır. LNG‟nin uyumsuz olduğu ya da büyük alanlara taĢınmasına yardımcı olacak maddelerin bulunması riski arttıracaktır. Diğer yandan, madde ile uyumlu olan ve maddenin bazı tehlikelilik özelliklerini azaltan ya da maddenin taĢınımını değiĢtiren maddelerin bulunması riski azaltacaktır.
ġekil 5.33 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için IV, A5 için III, B7 için II, C10 için I. seviyesi
ġekil 5.34‟de gösterilen asidite, geçirgenlik ve toprak türü alt faktörleri maddenin kara ortamındaki davranıĢını ve dolayısıyla etkilerini belirleyen faktörlerdendir. Özelikle LNG‟nin sızıntsı sonucu toprakta bulunan ağır metaller asidik ortamda çözünüp hareket kabiliyeti kazanmaktadır. Ġlgili maddenin yönetimi bu nedenlerden olumsuz etkilenir. Toprağın fiziksel ve kimyasal yapısı maddenin davranıĢını etkileyecektir.
C10
Hava Ortamı
Meteorolojik Durum Mevcut Durum
120
ġekil 5.34 : LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için IV, A5 için III, B7 için II, C11 için I. seviyesi
Hava ortamında dağılan tehlikeli maddelere maruz kalma ile ilgili faktörlerden biri olan meteorolojik koĢullara ait alt faktörler ġekil 5.35‟de gösterilmektedir. Rüzgar hızı, maddenin hava ortamında dağılımını etkileyecektir. Rüzgar hızı yüksek olan bölgelerde maddenin kontrolü zorlaĢacak etki alanı geniĢleyecektir. Rüzgar yönü ise yerleĢim bölgesine doğru olduğu durumda riski arttıracaktır. Sıcaklık ve nem gaz formundaki LNG‟nin hava ortamındaki davranıĢını etkileyen belli baĢlı iki özelliktir.
ġekil 5.35: LNG‟nin karayolunda taĢımacılığı için önerilen risk değerlendirme hiyerarĢisinin X2 için V, A5 için IV, B7 için III, C11 için II, D5 için I. seviyesi
5.5.5.3 Faktörlerin ikili karĢılaĢtırılması
FĠ hiyerarĢisinde, her bir bölümün altında tanımlanan risk faktörlerinin kendi aralarında ikili olarak karĢılaĢtırılması yapılır. FĠ hiyerarĢisi, kesin ya da bulanık ölçekte yapılandırılır. Ġkili karĢılaĢtırmaları, sınıflandırmak için Bölüm 4‟de bahsedilen [1-9]
D5
Rüzgar Hızı
Meteorolojik KoĢullar
Rüzgar Yönü Nem Sıcaklık
C11