Kemal Sünder’in Hayatı ve Eserleri
Kemal Sünder, 1933‟te Ġstanbul‟da doğmuĢtur. Nota bilgisi ve piyano çalmayı kendi kendine öğrenmiĢtir. Ortaokulu bitirdikten sonra, 1949 yılında Deniz Lisesi‟ne giren Kemal Sünder, küçük yaĢtan beri müziğe olan tutkusu dolayısıyla bir yandan kendi kendine piyano, teori, solfej, armoni ve kontrpuan çalıĢmıĢtır. Ġlk bestelerini 1949‟da yapmaya baĢlamıĢtır.65
1953-1954 yıllarında Harp Okulu öğrencilerine plakla açıklamalı klasik müzik konserleri düzenlerken, Hulusi Öktem'den de armoni ve müzik kuramı dersleri almıĢtır. Aynı dönemde Piyano ve Orkestra İçin Kapriçyo baĢlıklı bir beste yapmıĢ ve bu besteyi Ġstanbul Konservatuvarı Sanat Kurulu'na ileterek, seslendirilmesini istemiĢtir. Böylece Cemal ReĢid Rey ile tanıĢır ve onunla birlikte çalıĢmaya baĢlamıĢtır.
64 Ġlyasoğlu, a.g.e. 65
Kemal Sünder, müziğe baĢlamasıyla ilgili olarak Evin ĠLYASOĞLU‟nun
Müziğin Kanatlarında „„Söyleyişiler‟‟ kitabında Ģöyle bahsetmektedir:
1950‟li yıllarda bir hastalık geçirdim.Deniz Harp Okulu‟nda öğrencilik yıllarımda bu hastalık nedeniyle derslere devam edemedim.Gidip kendime 10 liraya bir Hohner mızıka aldım.Beyer Metodu‟ndan notaları öğrendim.Kendimi önlenemez bir etkinin içinde buldum.Annemin güzel sesi ve iyi bir hafızası vardı.Yörük , Türkmen ve İstanbul türkü-şarkılarını ud eşliğinde söylerdi.Müzik için annem çok ısrar etti , sonunda da piyano sahibi oldum.Cardella‟dan satın aldık.66
Resim 1 :Cemal ReĢit REY
1958'de, "ilk gerçek beste" olarak nitelediği Op. 1 Prelüd Marş 'ı Cemal ReĢid Rey, radyoda "Piyano Dünyasında Gezintiler" programında çalmıĢ ve plak olarak arĢivlenmiĢtir. Bu arada yurt dıĢından getirdiği yüzlerce partisyon ve orkestrasyon kitaplarını inceleyerek, orkestra müziği yazımını geliĢtiren Kemal Sünder, Op. 1 Prelüd Mars'ı 1959'da orkestra müziği haline getirmiĢtir. Bu yapıt, 1960'ta Ġstanbul ġehir Orkestrası tarafından Cemal ReĢid Rey yönetiminde seslendirilmiĢtir. 1964-1966 yılları arasında, Ankara'da Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'nda görev yapan sanatçı 1968-1970 yılları arasında N.A.T.O. Koleji'nde ve N.A.T.O. Deniz Karargâhı'nda çalıĢırken, Roma, Malta, Norveç, Kanada, A.B.D. gibi değiĢik ülkelerde bulunmuĢtur. Malta Senfoni Orkestrası için sipariĢ edilen
66
müziği, yurda döndükten sonra tamamlayarak İki Piyano İçin Konçertino 'yu oluĢturmuĢtur. YaĢamının uzun yıllarını gemi komutanlıklarında geçiren Kemal Sünder, Kıbrıs harekâtlarında da görev almıĢtır. 1975'te kıdemli binbaĢı rütbesiyle ordudan ayrılmıĢtır. 1977'den sonra bir süre ticaret gemilerinde uzak yol kaptanı olarak çalıĢmıĢtır. 1978'de S.A.C.E.M'e (Müzik Yazarları, Bestecileri ve Yayımcıları Derneği) üye seçilmiĢtir. 1982-1984 yılları arasında bir deniz kuruluĢunun iĢletme müdürlüğünü yapmıĢtır. 1984'ten sonra da kendini bütünüyle beste çalıĢmalarına vermiĢtir.
Sünder besteciliğe ilk adımlarını anlatırken:
„„Cemal Reşit Rey ile tanıştığımızda ilk zamanlar benim için bir öğretmen değil , ne yaptığımı göstermeye gittiğim bir danışmanımdı.Faure‟nin öğrencisi olarak bir dönemin kültürünü kendine özgü bir öğretme sistemi ile özümsemiş,hepimize öncülük etmişti.Her dersimizin beş dakikası kavga ile geçerdi.Ben modaya uygun , Stravinski havasında olsun isterdim.Onun için öz önemliydi.Daha önce yazdığım otuz-kırk kadar eseri unuttum ve op.1 adını piyano için Prelüd ve Marş‟a verdim.Hocam da bana süpriz olarak radyodaki „„Piyano Dünyasındaki Gezintiler‟‟ programında çaldı bu eseri.Büyük bir onurdu bana.İlk seslendirilişi hocadan dinlemek.Tarihi bir kayıttır.67‟‟
Bahriyeden emekliye ayrılınca 1980‟li yıllarda kendisini bütünüyle bestecilik çalıĢmalarına veren Sünder, 1989‟da konservatuardaki doktorasını bitirdikten sonra yine bu kurumda çalgı bilgisi ve çağdaĢ müzik tarihi dersleri vermeye baĢlamıĢtır. Kemal Sünder (1933-2004), eserlerinde folklorik ve makamsal öğelere yer vermemiĢ, eserin Türk milli müziği olması için bu öğeleri içermesinin zorunlu olmadığını öne sürmüĢtür.
“Yeni devletin kuruluşunda başkenti donatan binalar köylü çadırından esinli değildir, ne de giyim kuşamda Anadolu giysileri ölçüt alınmıştır. Peki neden müzikte ille de bilinen köylü temaları öngörülmüştür? Neden horonsuz, uzun havasız çağdaş Türk müziği düşünülemez?”
Kemal Sünder, bestecilik kavrayıĢını Ģöyle özetlemiĢtir:
„„Amacım, özgün tematik malzemeyle en ekonomik biçimde bütünlük duyugusunu veren olabildiliğince üst estetik düzeyde bir ses mimarisi yaratmaktır. Stilim polifoniktir ve temaların sürekli gelişmesi üzerine kuruludur. Benim için öz biçimi belirler kuralı geçerlidir.‟‟
Orkestralama ustası olarak sanatçımızın dikkate değer bir yaratıcı özelliği, geri planda gözüken çalgılara solo olanağı tanımayı öngörmesidir. Yazdığı Timpani Konçertosu, Vurmalılar Ġçin Konçerto, Dört Korno ve Tuba Ġçin Konçerto gibi yapıtlar, bu yaklaĢımın örnekleridir. Sünder, bu kavrayıĢıyla çalgılama ve orkestralama tekniklerinde gösterdiği ustalık kadar, tını renklerine verdiği önemi de sergilemektedir.
Sünder kendi müzik kaynaklarını Ģöyle sıralamıĢtır :
„„Çalışmalarımda Beethoven mimarisi ve akılcılığını ön planda tutarım.İlk dönemimde Mussorsgky , Stravinski ve Cemal Reşit Rey‟den etkilendim.Daha sonra A.Roussel ve Prokofiyev ilgimi çekti.Orkestra müziğine yöneldiğimde Honegger , Sibelius, Şostokoviç ve Adnan Saygun‟dan söz etmeliyim.Koro müziği alanında 16.yüzyıl İtalyan madrigalleri ve Carl Orff başlıca kaynaklarım oldu.İlk bestelerimden bu yana çağımızın dissonant dilini abartmadan kullandım.Genelde kontrpuntal polifoni çekici geliyor.Bir süredir Antik Anadolu modları üstüne (polimodal olarak) özgürce çalışıyorum.Armoni anlayışım , kontrpuntal , dikey izdüşümlerin doğallığı üzerine kurulu.Bugüne kadar tematik , yapısal ya da orkestral renk olarak hiçbir besteciden bilinçli ya da bilinçsiz ödünç aldığım olmadı‟‟.
Bir deniz subayı olarak uzun yıllar bahriye ile müzik çalıĢmalarını birlikte götüren, Sünder yazdığı orkestra yapıtlarıyla tanınmıĢ bir senfonicidir. Büyük formlarda verdiği yaratıların esinini denizlerden aldığı düĢünülebilir.
Bugünün müziğinin yarına ne bırakacağına ilgili olarak, Sünder :
„„20.yüzyıl her konuda araştırma çağıdır.Ne yazık ki daha yeni eserlere yer
verilmiyor.Stravinski‟den yaygını yok konser programlarında.Kimseyi
zorlayamazsınız.Programlar , hala Çaykovski , Brahms , Beethoven ağırlıkta.Bence yarına araştırma özgürlüğü kalacaktır.Prokofiyev‟in dediği gibi , „„Do Majör gamında daha yapacak o kadar güzellikler var ki‟‟
Sünder , yapıtlarında Anadolu kültürünün günümüze yansıyan sesini yeni klasikçi bir deyiĢ ve özgün temalardan oluĢan bir ses mimarisi olarak duyurmayı amaçlamıĢtır.Senfonik yapıtlarının yapısını karmaĢık bir polifonik örgü biçimlendirir.Orkestra yazı dili ve tematik buluĢları ile kendinden önceki bestecilerden ayrılır.Sünder müzik stili ile ilgili Ģu sözleri söylemiĢtir:
„„Mezopotamya‟dan kaynaklanıp Acem ve Arap müziklerinde görülen ;bizim yaşama şeklimize göre Türkler‟de daha değişik renk alan bir öz vardır.Modal çizgileri yukardan aşağı doğru olan bir müziktir bu.Bütün türkülerimizin özünde duyulan aynı iskelet , benim de birçok çalışmamın kaynağı olmuştur.Türk müziğinin kendine özgü aralığı olan Re diyez-Fa diyez-Sol hücresinden yola çıkıp , aynı müziğin ritmik özelliklerini de ekleyerek bilinçli bir şekilde hareket noktamı belirlemiş oluyorum.‟‟
Kemal Sünder'in yapıtları modal anlayıĢ içindedir. Yer yer 20.yüzyıl müziğinin getirdiği "dissonant" sesler ılımlı bir çerçeve içinde duyulur. Beste yazarken kullandığı ölçüt, "yapı, analiz-sentez, ekonomi ve denge" olarak özetlenebilir. Ġlk çalıĢmalarında ritim ve orkestra paleti açısından Cemal ReĢid Rey'in etkisinde kaldığı görülür (Prelüd Marş, Ballad ve Piyano Konçertosu gibi).
Op.l2'ye kadar olan bestelerinde biçimin özü etkilediği, biçimci-klasik bir yapı
görülür. Özün biçimi belirlemeye baĢlaması Op. 12 Sonatina ile ortaya çıkarak, bestecinin, geliĢme dönemine geçiĢini sergiler. 1973'te piyano için yazdığı bu yapıt
yedi dakikalık bir çalıĢmadır. Besteci ilk kez aynı yapıt içinde üç ayrı yazım üslubu denemiĢtir: Monodik, ritmik ve dik. Ġlk bölüm çokseslidir. GeliĢmesiz ve birbirinden oluĢturulan iki ana temanın iĢlenmesinden oluĢur. Ġkinci bölüm, monodik bir piyano yazımı ile sürekli forte içinde tek bir temayı iĢler. Üçüncü bölümde, her iki bölümden daha yalın ve ritmik (staccato tuĢe'li) bir piyano yazımı vardır. Bölüm ilk kısmın ana temasıyla baĢlar ve bundan üretilen yeni tema ile karĢıt temanın iĢlendiği koda 'ya eriĢilir. Kodada dik akorlarla fortissimo bir nüans ve gene staccato tuĢe görülür.
Resim 2 : Kemal SÜNDER
Bestecinin orkestra yapıtlarının partileri And Müzik Vakfında, oda müziği ve koro yapıtları Ġstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı‟ndadır. Kemal Sünder‟in enstrümantasyon ders notlarını içeren bir kitabı vardır.
Eserleri arasında vurmalı çalgılar için iki adet konçerto bulunması Kemal Sünder‟i diğer Türk bestecilerden ayıran bir diğer özelliğidir.
Örnek 1: Kemal Sünder’in Eserleri
Op. No. Eserin Türü Eserin Adı Bestelenme
Tarih
Op. 8
Solo, Koro ve Orkestra
Ġçin
Op. 8 Telli Top, soprano, alto, bas, karma koro ve orkestra için,( ilk seslendirme: Ferit Tüzün yönetimindeki Ankara Radyo Senfoni Orkestrası, 1966.) 1965 Op. 24a Solo, Koro ve Orkestra Ġçin
Yorgun SavaĢçı, film müziği, orkestra ve karma koro için,(ilk seslendirme: Gürer Aykal yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1982. ) 1982 Op. 15 No. 1 ġan ve Orkestra Ġçin
ArayıĢ, bas ve orkestra için,(ilk seslendirme: Hikmet ġimĢek yönetimindeki Devlet Senfoni Orkestrası, solist: Ayhan Baran, 1975.)
1975 Op. 15
No. 2
ġan ve
Orkestra Ġçin Dinle, bas ve orkestra için 1975
Op.13/b ġan ve
Orkestra Ġçin YaĢam Güzel, soprano ve orkestra için 1985
Op. 1/b Orkestra Ġçin
Prelüd-MarĢ, büyük orkestra için,; (ilk seslendirme: Cemal ReĢit Rey
yönetimindeki Ġstanbul ġehir Orkestrası, 1960)
1960 Op. 5 Orkestra Ġçin Hümanizm, büyük orkestra için, 1963
Op. 6 Orkestra Ġçin Süit, ikili orkestra için, 1965
Op. 10 Orkestra Ġçin
Sinfonia Breve,; (ilk seslendirme: Mircea Baserab yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1976)
1968
Op. 20 Orkestra Ġçin
Senfoni No. 1,; (ilk seslendirme: Demirhan Altuğ yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1981)
1980
Op. 23 Orkestra Ġçin
Senfoni No. 2,; (ilk seslendirme: Rengim Gökmen yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1981)
1980
Op. 27 Orkestra Ġçin Senfoni No. 3 1984
Op. 33 Orkestra Ġçin Mozaikler 1988
Op. 34 Orkestra Ġçin Senfoni No. 4, (ilk seslendirme: Erol Erdinç yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1992)
Örnek 1’in devamı: Kemal Sünder’in Eserleri
Op. 34 Orkestra Ġçin
Senfoni No. 4, (ilk seslendirme: Erol Erdinç yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1992)
1990
Op.
24/b Orkestra Ġçin
Yorgun SavaĢçı, orkestra için konser müziği,( ilk seslendirme: Rengim Gökmen yönetimindeki CumhurbaĢkanlığı Senfoni Orkestrası, 1989)
1982
Op. 2 Orkestra Ġçin Adagio 1960
Op. 4 Konçerto Piyano Konçertosu 1964
Op. 26 Konçerto
Timpani Konçertosu, (ilk seslendirme: Lonescu Galati yönetimindeki Brasov Filarmoni Orkestrası, Solist: Jenny Stoiadin, 1986)
1984
Op. 30 Konçerto
Korno konçertosu, (ilk seslendirme: Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, solist: Ertuğrul Köse, 1988)
1985
Op. 32 Konçerto
Vurmalılar için Konçerto, (sekiz vurma çalgı için),; ilk seslendirme: Rengim Gökmen yönetimindeki Ġstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1988
1986 Op. 29 Konçerto Dört Korno ve Tuba için konçerto 1985 Op. 11
Oda Orkestrası
Ġçin
Divertimento, yaylılar orkestrası için, (ilk seslendirme: Ġstanbul Oda Orkestrası, Ģef: Hamit Alacalıoğlu, 1968)
1967
Op. 18 Oda Müziği
Sonatin, flüt ve piyano için,;(ilk seslendirme: Nazım Acar, Ova Sünder,
1977) 1976
Op. 22 Oda Müziği Trompet ve Piyano için Müzik,;(ilk
seslendirme: Ahmet Noyan ve Ova Sünder) 1980 Op. 28 Oda Müziği
Duet, Trio ve Koraller, dört korno için,;(ilk seslendirme: Ġrfan Türkay ve öğrencileri, 1985)
1984
Op. 16 Oda Müziği
Dört ġarkı, bas ve piyano için,;(ilk seslendirme: Murat Göksu ve Aykut Arıkan, 1978)
1976
Op. 31a Oda Müziği
YaĢam Güzel, bas ve piyano için,;(ilk seslendirme: Mesut Ġktu ve Nurten Kolçak, 1985; ENKA Ödülü)
1985
- Oda Müziği Menberi, soprano ve piyano için ?
Op. 3 Oda Müziği Ballade, keman ve piyano için, 1963 1963 Op. 17 Koro Ġçin
Çocuklar için Yirmi ġarkı,;(ilk seslendirme: Ġstanbul Radyosu Çocuk Korosu ve Ankara Radyosu Çocuk Korosu, 1977)
Örnek 1’in devamı: Kemal Sünder’in Eserleri
Op. 21 Koro Ġçin
Koro için Üç Parça, karma koro için,;(ilk seslendirme: Walter Strauss yönetimindeki
TRT Ankara Radyosu Çoksesli Korosu, 1979) 1978
- Koro Ġçin Kırat 1964
Op. 31c Koro Ġçin
YaĢam Güzel, karma koro için,;(ilk
seslendirme: TRT Ġstanbul Radyosu Gençlik Korosu, yönetmen: Gökçen Koray, 1989)
1985
Op. 1a Solo Piyano Ġçin Prelüd-MarĢ 1958
Op. 7 Solo Piyano Ġçin Altı Masal, (ilk seslendirme: Ova Sünder) 1967
Op. 9 Solo Piyano Ġçin Piyano için Suit,(ilk seslendirme: Ova Sünder, Malta Adası, 1970) 1968 Op. 12 Solo Piyano Ġçin Sonatin No. 1;(ilk seslendirme: Kathryn Sott,
1980) 1976
Op. 13 Solo Piyano Ġçin Çocuklar için 12 Parça,;(ilk seslendirme: Rüya Sünder, 1975) 1971-73
Op. 19 Solo Piyano Ġçin Sonatin No. 2 1977
Op. 14 Solo Piyano Ġçin Concertino, iki piyano için,; (ilk seslendirme: Ova Sünder ve Meral Yapalı, 1975) 1973 Op. 8
Tiyatro ve Film
Müzikleri Telli Top, (solo, koro ve orkestra için) ?
Op. 24
Tiyatro ve Film Müzikleri
Yorgun SavaĢçı, (solo, koro ve orkestra için
ara baĢlığıyla verilmiĢtir) 1982
- Bando Ġçin Ġki Senfonik MarĢ 1965