ġirket BirleĢmeler

Şirket birleşmesi, en az bir teşebbüsün diğerini idari veya ekonomik olarak bünyesine katması ile oluşan bir durumdur. Şirket birleşmesi teşebbüsler arasında ekonomik anlamda güç birliği oluşturmanın en gelişmiş şeklidir. Şirket birleşmeleri teşebbüsler arasında imzalanan ticari anlaşmalara göre daha etkili ve güvenli bir ekonomik işbirliği sürecine tanıklık etmektedir.

Şirket birleşmeleri çerçevesinde, daha kaliteli malın daha kısa sürede üretilerek daha ucuza satılabilmesinin önü açılmaktadır. Teşebbüsler, AB pazarında ve uluslararası pazarda daha etkin rekabet edebilmek imkânına sahip olmaktadır.

Bazen rekabet piyasası şirket birleşmelerinden olumsuz etkilenebilmektedir. Güçlerini birleştiren teşebbüsler, diğer şirketlerin sektördeki gücünü kırmak için, onlardan daha fazla mal üretmektedirler. Bu faaliyetler diğer teşebbüslerin sektörde faaliyet göstermesini zorlaştırmaktadır. Bu çerçevede tekel piyasa gücü oluşmakta ve bu güç haksız rekabet ortamına yol açmaktadır.165

Avrupa Bütünleşmesine yönelik tehdit içeren ve haksız rekabet ortamına yol açan şirket birleşmeleri, ABA‟nın 82. maddesi esasınca yasaklanmış olup bu birleşmelerin kontrolü 4064/1989 sayılı Birleşme Tüzüğü ile düzenlenmiştir.166

Bazı durumlarda ise AB‟nin istediği standartları kısmen yerine getiren teşebbüsler, koşullu izin alarak birleşmektedirler. Fakat koşullu izin, belirli bir dönemi kapsamaktadır. Bu süreçte şirketler AB‟nin kendilerinden istediği diğer yükümlülükleri de yerine getirmek ile sorumludurlar.

165 _{Berk Tulga Yeşilada, „‟AB‟de Şirket Birleşmelerine Yönelik Düzenlemeler ve Türkiye‟de}

Uygulanabilirliği‟‟,

http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=785:abde-irket- birlemelerine-yoenelik-duezenlemeler-ve-tuerkiyede-uygulanabilirlii&catid=70:ab-

analizler&Itemid=134, (03.04.2011)

166 _{Avrupa Birliği Müktesebatının Uygulanışının Türk İş Dünyasına Etkileri Projesi Seminer Bilgi}

Kendilerine verilen süreçte yükümlülüklerini yerine getiremeyenlerin, şirket birleşmesi hakları ellerinden alınmaktadır. Koşullu Birleşmeler, AB‟nin tercih ettiği bir durum değildir. Topluluk, birleşmek isteyen teşebbüslerin gerekli olan şartları bir an önce yerine getirmesini istemektedir. Bazı şirketler ise bütün yükümlükleri yerine getirmekten kaçınarak Koşullu Birleşmeyi tercih etmektedirler. 167

4064/1989 sayılı Tüzük, birleşen şirketlerin AB‟nin denetiminde mi veya ülkelerin kendi denetiminde mi faaliyetlerini sürdüreceğine karar vermek için bir düzenleme gerçekleştirmiştir. Şirketlerin, AB dışındaki ülkeler ve AB içindeki ülkelerle yaptığı ticaret hesaplanarak iki farklı ciro eşiği oluşturulmuştur. Şirketlerin, ciro eşiklerinin neresinde oldukları bu sisteme göre belirlenmektedir. 168

Herhangi bir teşebbüsün uluslararası seviyedeki ciro eşiği 5 milyar Euro‟dan fazlaya veya Topluluk içerisindeki ciro eşiği 250 milyon Euro‟dan fazlaya tekabül ediyorsa bu yönde birleşmeler Topluluk bazında değerlendirilmektedir.169

Şirket birleşmelerinin Topluluk boyutunda değerlendirilebilmesi için başka ciro eşikleri de belirlenmiştir. Teşebbüslerin cirolarının toplamı en az üç AB üyesinin her birinde 100 milyon Euro‟dan fazla ise veya birleşmeye katılanların en az iki tanesinin toplam cirosu 25milyon Euro‟dan fazla ise bu tarzda birleşmeler de Topluluk boyutunda değerlendirilmektedir.170

Yurtdışı ciro eşiği olan 5 milyar Euro‟dan aza denk gelen veya Topluluk ciro eşiği olan 250 milyon Euro‟dan aza denk gelen ciro oranları ise ulusal çapta

167 _{Harun Gümrükçü, Küreselleşme ve Türkiye, Beta Basım Yayıncılık, İstanbul 2003, s.184.}

168 _{Harun Ulu, “Birleşme ve Devralmalarda Ortaya Çıkan Rekabet Sorunları ve Koşullu İzin”, Rekabet}

Kurumu Yayınları, Ankara 2004, s.2–3.

169 _{Ümit Güner, a.g.e. , s.455.} 170

Berk Tulga Yeşilada, „‟AB‟de Şirket Birleşmelerine Yönelik Düzenlemeler ve Türkiye‟de Uygulanabilirliği‟‟,

http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=785:abde-irket- birlemelerine-yoenelik-duezenlemeler-ve-tuerkiyede-uygulanabilirlii&catid=70:ab-

değerlendirilmektedir. Bu tarzda birleşmelerde, AB üyesi her devlet kendi ülkesinde gerçekleşen birleşmenin denetimini üstlenmek zorundadır.171

4.3.4.1. ġirket BirleĢmesi Türleri

AB‟de şirket birleşmeleri yatay birleşme, dikey birleşme, karma birleşme ve biçimsel birleşme şeklinde sınıflandırılmaktadır. Şirket birleşmeleri hangi türde olursa olsun, kartel ve çıkar grupları oluşturma riski her zaman mevcuttur. Bu yüzden şirket birleşmelerinin farklı türden olması, bu birleşmelerin getirebileceği haksız rekabet ortamı riskini ortadan kaldırmamaktadır.

Yatay birleşme türü, birbirine benzer mal ve hizmet üreten ve aynı sektörde faaliyet gösteren şirketlerin birleşmesini ifade etmektedir. Bu yönde bir birleşme o sektörde rekabet eden diğer teşebbüslerin güç yitirmesine ve bu bağlamda sektörden çekilmesine neden olabilmektedir.

Yatay birleşme faydalı yönde kullanıldığında, AB‟ne sağladığı avantajlı durumlar olabilmektedir. Birleşmenin yaşandığı sektörlerde şirketler, üretim teknolojilerinden daha fazla faydalanabilmektedir. Bu sayede maliyetlerin düşürüldüğü ve kalitenin artırıldığı bir üretim sürecine geçilebilmektedir.172

Dikey birleşmelerde teşebbüsler birbirinin ürettiği mallarla ilişkili sektörlerde faaliyet göstermektedirler. Mesela bir şirket gıda üretiminde ise diğer şirket o üretilen gıdanın lojistik desteğini sunabilmektedir. Bu tarzda bir birleşme, dikey olarak adlandırılmaktadır.

171 _{Ümit Güner, a.g.e. , s.455.}

172 _{Kobi Finans, Şirket Birleşmelerinin Türleri Nelerdir? ,}

Bu tarz birleşmelerde rakip teşebbüslerin sektörden dışlanmamasına özen gösterilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde dikey birleşmeler haksız rekabet ortamına neden olabilmektedirler.

Dikey birleşmeler ileriye veya geriye doğru olabilmektedir. Geriye doğru birleşmede üretim yapan herhangi bir iktisadi teşebbüs ürettiği ürünü kimden tedarik ediyorsa o teşebbüs ile birleşmektedir. Mesela kumaş elbise üretimi yapan bir teşebbüsün kumaş üreten bir başka teşebbüs ile birleşmesi buna örnek olarak gösterilebilir.173

İleriye doğru birleşmede ise, herhangi bir teşebbüs kendi ürettiği malın bir sonraki aşamasında faaliyet gösteren şirket ile birleşmektedir. Bu birleşme türünde geriye doğru birleşme örneğinin tamamen tersi bir süreç yaşanmaktadır. Kumaş üreten bir teşebbüsün bunu elbiseye dönüştüren diğer bir teşebbüsle birleşmesi ileriye doğru birleşmeye örnek olarak gösterilebilir.

Dikey birleşmeler sonucunda avantajlı durumlar ortaya çıkabilmektedir. Eğer kullanılan hammadde doğru seçilip üretilen mal doğru fiyatlandırılırsa o sektörde şirketlerin kullandığı hammaddenin fiyatında belirli bir istikrar oluşması sağlanmaktadır.

Fakat dikey birleşme, sektörün ihtiyacına yönelik gerçekleştirilmez ise birleşme sonrası sektörde hammadde tedariki ve fiyatlarda dalgalanmalar yaşanabilir. Bu beraberinde birleşen şirkette idari yapıda istikrarsızlığa ve karlılığın azalmasına neden olabilir.174

Karma Birleşme türünde birbiriyle rakip olmayan ve tamamen farklı sektörlerde ürün ve hizmet sunan teşebbüsler bir araya gelerek güçlerini

173 _{Serpil Çınaroğlu, „‟Rekabet Hukukunda Dikey Birleşmeler: Etkinlik ve Rekabet‟‟,} http://www.rekabet.gov.tr/dosyalar/tezler/tez25.pdf , (15.04.2011), s.28.

174_{Ankara Sanayi Odası,“Şirket Birleşmeleri”, Asomedya Dergisi, Ankara Sanayi Odası Yayınları,}

birleştirmektedirler. Karma Birleşme türüne örnek olarak herhangi bir ayakkabı üreticisinin bir inşaat şirketiyle birleşmesi veya sabun üreten bir teşebbüsün herhangi bir restoran zinciri ile birleşmesi örnek gösterilebilir.175

Biçimsel birleşme türünde ise şirketler belirli bir biçime uygun olarak birleşmektedirler. Bu birleşme türünde şirketler ekonomik anlamda güçlerini bir araya getirmektedirler. Aynı zamanda hukuki olarak bağımsızlıklarını koruyabilmektedirler. Bu uygulamanın rekabet politikasında adı tröst uygulamalarıdır.

Bu çerçeveden değerlendirildiğinde tröst uygulamalarında teşebbüsler hukuki bağımsızlıklarını yitirmemekte fakat ekonomik bağımsızlıklarını kaybetmektedirler. Tröstler tekelleşmeye yol açtıkları için AB içerisinde yasaklanmıştır. Tröst uygulamalarının engellenmesi için AB içerisinde Anti-tröst uygulamalarına yer verilmektedir.

Anti-tröst mekanizması ekonomik piyasaları düzenlemek ve ülkelerde rekabeti korumak için oluşturulmuştur. Topluluk üyesi ülkeler ve özel işletmeler piyasalar arası rekabeti gereksiz biçimde sınırlayabilecek tröst uygulamaları ve şirket birleşmelerinden kaçınmalıdırlar.176