Uysal (1998) yaptığı araĢtırmada Sosyal Bilimler öğretim yöntemlerinin eleĢtirel düĢünme gücünün geliĢtirilmesindeki rolünün belirlenmesini amaçlamıĢtır. AraĢtırmada deneysel yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini Ġnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Bölümü öğrencileri oluĢtururken örneklemini ise bu bölümün ikinci sınıf öğrencileri oluĢturmuĢtur. AraĢtırmanın sonucunda deney grubunun eleĢtirel düĢünme güçlerinde artıĢ olduğu belirlenmiĢtir.
35
Bu sonuç, eğitim öğretimde tartıĢma yönteminin kullanılmasının öğrencilerin eleĢtirel bir bakıĢ açısı geliĢtirmelerinde etkili olduğunu göstermiĢtir.
Akbıyık (2002) yaptığı araĢtırmada öğrencilerin eleĢtirel düĢünme düzeyleri ile akademik baĢarıları arasındaki farkı karĢılaĢtırmıĢtır. AraĢtırmaya Türk Eğitim Derneği Ankara Vakfı Özel Lisesi dokuzuncu sınıf öğrencilerinden rastgele seçilen 71 öğrenci dâhil edilmiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda eleĢtirel düĢünme eğilimi yüksek olan öğrencilerin genel akademik, Matematik, Fen, Türk Dili ve Edebiyatı, ve Sosyal dersleri akademik baĢarılarının eleĢtirel düĢünme eğilimi düĢük olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptanmıĢtır. Diğer yandan dil grubu derslerinden Ġngilizce akademik baĢarısı açısından gruplar arası anlamlı bir fark bulunmamıĢtır.
Güzel (2005) tarafından yapılan çalıĢmada, EDB‟yi geliĢtirmeye yönelik hazırlanan sosyal bilgiler öğretimi uygulanan grup ile geleneksel yaklaĢıma dayalı sosyal bilgiler öğretimi uygulanan grubun akademik baĢarıları, derse karĢı tutumları ve EDB karĢılaĢtırılmıĢtır. AraĢtırmada deneysel yöntem kullanılmıĢtır. Yapılan çalıĢma, Hatay Antakya Merkez Ġlçesinde bulunan 38 okuldan amaçlı örneklem yöntemi kullanılarak seçilen üç okuldaki dördüncü sınıf öğrencileri ile yürütülmüĢtür. AraĢtırmanın sonucunda, eleĢtirel düĢünme becerilerini geliĢtirmeye yönelik hazırlanan Sosyal Bilgiler öğretimi uygulanan grubun akademik baĢarıları, EDB, tutumları ve öğrenmedeki kalıcılık düzeylerinin anlamlı düzeyde yüksek olduğu belirlenmiĢtir.
Alkaya (2006) yaptığı araĢtırmada EDB‟yi içeren fen bilgisi öğretiminin öğrencilerin akademik baĢarıları üzerinde etkili olup olmadığını ortaya koymuĢtur. Yapılan çalıĢma, Mardin Dargeçit Ġlçesinde bulunan altı okuldan amaçlı örneklem yöntemi kullanılarak bir okuldaki dördüncü sınıf öğrencileri ile sürdürülmüĢtür. AraĢtırmada deneysel yönteme baĢvurulmuĢtur. Deney grubuna eleĢtirel düĢünmeye dayalı program uygulanmıĢken, kontrol grubuna geleneksel fen öğretimi programı uygulanmıĢtır. AraĢtırmanın sonucunda deney grubunun hem akademik baĢarı puanlarının hem de eleĢtirel düĢünme puanlarının kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde yüksek çıktığı belirlenmiĢtir.
36
Demir (2006) tarafından yapılan çalıĢmada, Sosyal Bilgiler derslerinde öğrencilerin eleĢtirel düĢünme düzeylerinin çeĢitli değiĢkenler açısından incelediği araĢtırmaya Ankara Ġli merkez ilçelerdeki Milli Eğitim Müdürlüklerine bağlı 20 ilköğretim okulunda öğrenim gören 2488 4. ve 5. sınıf öğrencileri dâhil edilmiĢtir. AraĢtırma sonucunda Sosyal Bilgiler Programı (1998) uygulanan öğrencilerin analiz, değerlendirme, çıkarım ve öz düzenleme becerilerinin yüksek düzeyde olduğu, yorumlama ve açıklama becerilerinin ise orta düzeyde olduğu ortaya konulmuĢtur.
Diriöz (2006) tarafından yapılan çalıĢmada, eleĢtirel ve yaratıcı düĢünmenin tarih öğretiminde geliĢtirilmesini amaçlamıĢtır. AraĢtırmada karma yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın örneklemini, Ġstanbul ili Fatih ilçesi sınırları dâhilinde yer alan MEB‟e bağlı liselerde görev yapan 68 öğretmen ve Gelenbevi Lisesi ikinci sınıfında öğrenim gören 59 öğrenci oluĢturmaktadır. AraĢtırma sonucunda, eleĢtirel ve yaratıcı düĢünce yöntem, teknik ve etkinliklerinin geliĢtirip tarih öğretiminde kullanılması sonucu öğrencilerin baĢarılarının artacağı, tarih dersine karĢı olan tutumlarının olumlu yönde değiĢeceği öğrencinin eleĢtiren, sorgulayan, sentez ve analiz yapabilen bireyler haline gelebileceği; tarih dersinin monotonluktan, sıkıcılıktan ve ezbercilikten kurtulacağı, öğretmenlerin aktif, hoĢgörülü; öğrencilerin meraklı, sabırlı, eleĢtirici ve yaratıcı özelliklere sahip bireyler olabileceği saptanmıĢtır.
Akar (2007) tarafından yapılan çalıĢmada, ilköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin EDB düzeylerini, EDB ile akademik benlik algısı, akademik baĢarı, yaĢ, cinsiyet, sosyoekonomik düzey ve 2004 yılında uygulamaya konulan programlarla iliĢkisini belirlemeyi ve bu değiĢkenlerin öğrencilerin eleĢtirel düĢünme beceri düzeylerinde meydana gelen varyansı ne düzeyde açıkladığını ortaya koymayı amaçlamıĢtır. AraĢtırmada betimsel yöntem kullanılmıĢtır. Yapılan çalıĢmaya Ġzmir Milli Eğitim Müdürlüğü‟ne bağlı okullardan sosyoekonomik düzeye göre tabakalama yöntemiyle seçilen 12 okulda öğrenim gören altıncı sınıf öğrencileri dâhil edilmiĢtir. AraĢtırma sonucunda öğrencilerin Cornell EleĢtirel DüĢünme Testi Düzey X (CEDTDX) puanlarındaki gözlenen varyansın büyük ölçüde okul baĢarı puanı, sosyoekonomik düzey ve akademik benlik algılamalarıyla iliĢkili olduğu görülmüĢtür.
37
Yıldırım ve Yalçın (2008) yaptıkları araĢtırmada, fen bilgisi öğretmen adaylarına uygulanan eleĢtirel düĢünme temelli fen eğitiminin problem çözme beceri düzeyleri üzerindeki etkisini cinsiyet ve mezun olunan lise türü faktörü bağlamında incelemiĢlerdir. AraĢtırmaya 2006-2007 eğitim öğretim yılında Gazi Eğitim Fakültesi fen bilgisi öğretmenliğinde okuyan 44‟ü kontrol grubu ve 46‟sı deney grubu olmak üzere 90 üçüncü sınıf öğrencisi dâhil edilmiĢtir. Deney grubuna eleĢtirel düĢünme temelli fen eğitimi uygulanmıĢken, kontrol grubuna geleneksel öğretim yaklaĢımı uygulanmıĢtır. AraĢtırmanın uygulama basamağı 15 hafta sürmüĢtür. AraĢtırma sonucunda deney grubunda bulunan öğrencilerin problem çözme becerilerinin kontrol grubunda yer alan öğrencilere göre anlamlı düzeyde yüksek olduğu görülmüĢtür. Cinsiyet ve mezun olunan lise türü değiĢkenlerinin ise öğrencilerin problem çözme becerileri açısından etkisinin olmadığı saptanmıĢtır.
Ay ve Akgöl (2008) cinsiyet, sınıf düzeyi ve yaĢın eleĢtirel düĢünme üzerinde anlamlı farklılık oluĢturup oluĢturmadığını tespit etmek amacıyla yaptıkları araĢtırmalarının evrenini Düzce Ġl merkezindeki liselerdeki 6716 öğrenci oluĢturmuĢtur. AraĢtırmanın örneklemini ise liselerin birinci, ikinci ve üçüncü sınıfında okuyan 2000 öğrenci oluĢturmuĢtur. AraĢtırma sonucuna göre kızların eleĢtirel düĢünme düzeylerinin erkelerden anlamlı düzeyde yüksek olduğu, yaĢ ilerledikçe eleĢtirel düĢünme düzeyinin arttığı ve ikinci sınıfta okuyan öğrencilerin eleĢtirel düĢünme düzeylerinin diğer sınıflarda öğrenim gören öğrencilere göre daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir.
Kayagil (2010) yedinci sınıf öğrencilerinin EDB üzerindeki varyansa matematik baĢarısı, yaĢ, cinsiyet ve sosyoekonomik düzey gibi değiĢkenlerin etki yapıp yapmadığını araĢtırmıĢtır. AraĢtırmada betimsel yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında Ankara ilindeki ortaokulların yedinci sınıfında öğrenim gören öğrenciler oluĢtururken, örneklemini ise adı geçen ilin Yenimahalle ve Çankaya ilçelerindeki ortaokulların yedinci sınıfında okuyan alt, orta ve üst sosyoekonomik düzeyden olmak üzere 360 öğrenci oluĢturmuĢtur. AraĢtırmada öğrencilerin eleĢtirel düĢünme düzeylerini belirlemek için Cornell EleĢtirel DüĢünme Testi (CEDTDX)‟nden yararlanılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda öğrencilerin EDB düzeylerinin “yetersiz” olduğu, matematik baĢarısının,
38
cinsiyetin, yaĢın ve sosyoekonomik düzeyin öğrencilerin EDB düzeylerini etkilediği belirlenmiĢtir. Ayrıca öğrencilerin matematik baĢarısı, yaĢı ve ailesinin bir eve sahip olma durumlarının açıklanan varyansa katkısının büyük olduğunu ve eleĢtirel düĢünme üzerindeki yordayıcı etkilerinin anlamlı olduğu saptanmıĢtır.
Açıkgöz-Ayrancı (2011) sekizinci sınıf öğrencilerinin EDB ile matematik baĢarıları arasında iliĢki olup olmadığını belirlemeyi amaçlamıĢtır. AraĢtırmada betimsel yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırma 2009-2010 eğitim-öğretim yılında EskiĢehir Ġlindeki MEB‟e bağlı farklı sosyoekonomik düzeye sahip (alt, orta ve üst) üç okuldaki sekizinci sınıf öğrencileri üzerinde yürütülmüĢtür. AraĢtırma sonucunda öğrencilerin EDB ile matematik baĢarıları arasında pozitif yönde bir iliĢki bulunmuĢtur. AraĢtırmada, öğrencilerin EDB düzeylerinin batı ülkelerindeki öğrencilerin EDB düzeylerinden daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Ayrıca sosyoekonomik düzeyin EDB üzerinde anlamlı farklılık oluĢturduğu belirlenirken, cinsiyetin anlamlı bir farklılık oluĢturmadığı tespit edilmiĢtir.
Karabacak (2011) tarafından yapılan çalıĢmada,5. sınıf öğrencilerinin eleĢtirel
düĢünme düzeyleri incelenmiĢtir. AraĢtırmada betimsel yöntem kullanılmıĢ olup iliĢkisel tarama modeline uygun yapılmıĢtır. ÇalıĢma evrenini Erzurum ilinin Palandöken ve Yakutiye ilçelerinde öğrenim gören beĢinci sınıf öğrencileri oluĢturmuĢtur. Örneklemi ise adı geçen ilçelerinden uygun örnekleme yöntemiyle belirlenen 610 5. sınıf öğrencisi oluĢturmuĢtur. AraĢtırma sonucunda öğrencilerin EDB‟sinin yüksek düzeyde olduğu belirlenmiĢtir. Yüksek sosyoekonomik düzeye sahip, sınıf öğretmeni bayan olan, ders baĢarısı yüksek olan ve 20-30 kiĢilik sınıflarda öğrenim gören öğrencilerin EDB anlamlı düzeyde daha yüksek çıkmıĢtır. Ayrıca kızların eleĢtirel düĢünme konusunda öz düzenleme becerilerinin erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğu sonucuna varılmıĢtır.
Akar ve Kara (2016) eleĢtirel düĢünme becerileri üzerinde çeĢitli değiĢkenlerin anlamlı farklılık oluĢturup oluĢturmadığını inceledikleri araĢtırmaları iliĢkisel tarama yöntemiyle yürütülmüĢtür. AraĢtırmanın evrenini, Diyarbakır ili Silvan ilçesindeki devlet okullarının dördüncü sınıf öğrencileri oluĢtururken, araĢtırmanın örneklemini ise sosyal ve ekonomik yönden farklı özellikleri bulunan 261 dördüncü sınıf öğrencisi oluĢturmuĢtur. AraĢtırma sonucunda öğrencilerin EDB‟sinin orta düzeyde
39
olduğu görülmüĢtür. Bununla birlikte eleĢtirel düĢünme düzeyine ders baĢarısının (%27), okunan kitap sayısının (%19) ve gelir durumunun (%0,50) etki ettiği saptanmıĢtır. Ayrıca cinsiyetin ve televizyon izleme süresinin eleĢtirel düĢünme düzeyi üzerinde anlamlı farklılık oluĢturmadığı elde edilen sonuçlar arasındadır.
Özcan (2017) tarafından yapılan çalıĢmada ise ortaokul öğrencilerinin EDB‟sinin matematik baĢarısı, yaĢ ve sınıf seviyesi açısından incelenmesi amaçlanmıĢtır. AraĢtırmada iliĢkisel tarama modeli türlerinden iliĢkisel ve nedensel iliĢkisel karĢılaĢtırma modeli kullanılmıĢtır. AraĢtırmaya Ġstanbul ilinde bulunan bir ortaokulun altıncı, yedinci ve sekizinci sınıflarında olan 89 öğrenci dâhil edilmiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda, eleĢtirel düĢünme alt boyutlarından tümevarımlı muhakeme yoluyla çıkarım yapma, kaynakların güvenirliğini yargılama ve toplam puanın sekizinci sınıftaki öğrenciler lehine anlamlı bir fark oluĢturduğu belirlenmiĢtir. Cinsiyete göre anlamlı bir fark bulunmamıĢtır. Matematik baĢarısının anlamlı yordayıcısının sadece tümevarımlı muhakeme yoluyla çıkarım yapma alt boyutunun olduğu saptanmıĢtır.
Altan (2020) tarafından yapılan çalıĢmada, ortaokul öğrencilerinin eleĢtirel düĢünme becerilerinin demografik alanda yer alan çeĢitli değiĢkenler açısından incelenmesi amaçlanmıĢtır. AraĢtırmada nicel araĢtırma modellerinden tarama modeli kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini Antalya ili oluĢtururken örneklemini ise merkez ilçeleri olan Aksu, DöĢemealtı, Kepez, Konyaaltı ve MuratpaĢa oluĢturmuĢtur. Rasgele seçilen sekiz okulda yer alan 5, 6 ve 7. sınıf düzeylerindeki toplam 416 öğrenciye "eleĢtirel düĢünme becerisi testi" uygulanmıĢtır. AraĢtırmanın sonucunda öğrencilerin cinsiyetlerine, sınıf düzeylerine, anne-baba eğitim durumlarına göre anlamlı olarak bir farklılığın olduğu görülmüĢtür.
Yurt içinde yapılmıĢ olan çalıĢmalar incelendiğinde ise yine yurt dıĢındaki araĢtırmalarla benzer sonuçlar karĢımıza çıkmaktadır. Özetle eleĢtirel düĢünme ile akademik baĢarı arasında pozitif yönde anlamlı bir iliĢki olduğu, sosyo-ekonomik düzeyi yüksek olan öğrencilerin eleĢtirel düĢünme becerilerinin de yüksek olduğu, kız öğrencilerin eleĢtirel düĢünme becerilerinin erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca eleĢtirel düĢünme eğitimi alan öğrencilerin eleĢtirel düĢünme becerilerinin arttığı tespit edilmiĢtir.
40
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÖNTEM
Bu çalıĢma ile ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleĢtirel düĢünme algıları ile akademik baĢarıları arasındaki iliĢkinin incelenmesi amaçlanmıĢtır. Bu amaç kapsamında; bu bölümde çalıĢmada yararlanılacak araĢtırma modeline, araĢtırma grubuna, veri toplama araçlarına ve verilerin analizine ait bilgilere yer verilmiĢtir.