Đlinden isyanından sonra Makedonya köylerine yapılan misillemenin fotografları yirminci yüzyıl sonlarının ölçülerine göre bile ürkütücüdür. Bu yerleşim yerlerini basan başıbozuklar genellikle taş üstüne taş bırakmamışlardır. Sivillerden binlercesi ya öldürülmüş ya ırzlarına geçilmiş, 119 köy yakılmış, 8.400 ev yıkılmış, elli bin kişi dağlara kaçmak zorunda bırakılmış ve bunların çoğu gelen sert kışta ölmüşlerdir.475
Đlinden Ayaklanmasından sonra Eksarhın Makedonya’daki Bulgar hareketi üzerindeki etkisi azalmıştır. Eksarh, her zaman kişisel olarak Osmanlıya bağlılığını dile getirmiş ve asıl amacının Bulgar kilisesinin haklarını ve ayrıcalıklarını arttırmak olduğunu vurgulamıştır.Reformlar döneminde, bölgedeki Osmanlı yönetimi zayıfladıkça Eksarh, bozulan durumun düzelebilmesine tek çare olarak Makedonya vilayetlerine büyük devletlerin denetiminde otonomi verilmesini görüyordu. Ancak Eksarh aynı zamanda kendi yetkisi altındaki öğretmen ve din adamlarının kışkırtıcı hareketlerine da karşı çıkmış ve bu davranışıyla Bulgar hareketinin asıl amaçlarına ters düştüğü için hareketin Makedonya’daki etkisini de azaltmıştır. Bulgar faaliyetleri bu dönemde belirgin bir zayıflama göstermiştir.476
Đç Örgüt, 1903’ün kanlı çatışmalarından önemli derecede zayıflamış çıktı. Birçok liderin ölümüyle yerel komiteler ağında her yerde boşluklar oluşmuştu. Örgüt üyelerinin moralleri bozuldu, disiplin azaldı. Orada burada köylüler komitenin emirlerine baş kaldırmaya başladılar. Örneğin Resen kazasındaki Leskovo’da Mart 1904’te bir komitacı köylüler tarafından öldürüldü. Aynı durum Florina kazasındaki Setina yakınlarında bir çetenin başına geldi. Makedon liderlerin çok büyük bir kısmı 1904 başında tekrar Sofya’da toplanmaya başladığında, aralarında baştan beri isyana karşı olanlar politik karşıtlarına hücuma geçmek için zamanın geldiğini düşündüler. Örgütün gelecekteki faaliyeti için ilkeleri hazırlamak için Dimo Haci Dimov ve Dimitır Stefanov’dan oluşan iki kişilik bir komisyonun kurulmasını sağladılar.477 Yunan Andarteleri( partizan) Eksarhlığa ya da IMRO ‘ya bağlı köylerde misillemelere girişiyorlardı. Bu Yunan misillemesinin başında Kastoria’nın eli silahlı piskoposu
475 Misha Glenny, a.g.e., s. 183. 476 Gül Tokay, a.g.e., s. 33. 477 Fikret Adanır, a.g.e., s. 214.
130
Germanos Karavangelis vardı. Piskopos bölgedeki Bulgar etkisini Yunan milli çıkarlarına en büyük tehdit olarak görmekteydi. Bu nedenle Makedonya Yunanlıları ile Türkleri arasındaki yakın dostluk ve işbirliğini tek çare olarak görüyordu. IMRO’nun etkinliği azalıp yok olmaya yüz tutunca Karavangelis ve adamları Yunan Krallığından giderek daha çok para, silah ve Bulgar emellerinin gerilemesi Sırp politikasında da bir değişikliğe yol açtı. Sırbistan şimdi din ve toprak üstünlüğünü ele geçirmek için sadece Yunanlılar ve Bulgarlarla değil, Türk ve Arnavutlara karşı da çarpışmak zorundaydı.
Đlinden ayaklanması isyanın bastırılması milli mücadeleyi ezmeyi başaramamış, aksine daha da körüklemişti.478
1904-1905 ‘in en önemli olayı, 1905 yılı başlarında Rusya’nın yenilgisiyle biten Rus-Japon savaşının Şubat 1904’te patlak vermesidir. Bu savaşla, 1897’den beri geçerli olan Avusturya-Macaristan ile Rusya arasındaki Balkan meselelerinde uzlaşmanın temeli yıkılmış oldu. Bu uzlaşma, bu iki ülke arasındaki görece güç dengesinin sonucuydu. Rus-Japon savaşından sonra hem Osmanlı Đmparatorluğu, hem de diğer Blakan devletleri Avusturya-Macaristan’ın Selanik’e doğru bir askeri harekete geçebileceğine dair sürekli korku ve endişe duydular.479
Japon ordusu 1904 Şubatında Rusların Mançurya’daki ordusunu yenilgiye uğrattı. Bir batılı devletin ilk kez bir Doğu serüvenlerinin sonu getirip Balkanlardaki daha geleneksel ilgilerine dönmesine neden olmuştu. Rusya ile Kosova ve Makedonya’nın Arnavutların yaşadıkları bölgelerine göz dikmiş olan Avusturya- Macaristan arasındaki rekabet yeniden ateşlendi. Bu iki büyük devlet 1905’ten sonra güney Balkanlarda işbirliği sözleri ederken bir kere daha etkinliği ele geçirmek için rekabete girdiler. Bu noktada Makedonya sorununa yeni ve çok daha tehlikeli bir unsur girdi: Đngiliz-Alman rekabeti, Almanya, Avusturyalı bir gazetecinin Berlin’in bu yeni emperyalist girişimini tanımladığı gibi akbabalar şölenine geç gelenlerdendi.480
1904-1905 yıllarında Rum tarafının yanında Sırp tarafı da Belgrad’dan yönlendirilmiş Makedonya’da sistematik bir silahlı hareket örgütlemeye başladı. Bulgar
478 Misha Glenny, a.g.e., s. 185. 479 Fikret Adanır, a.g.e., s. 225. 480 Misha Glenny, a.g.e., s. 186.
131
propagandasına karşı Sırplarda 1904-1905 yıllarında büyük başarılar elde etti.481 1904’de Bulgaristan ve Sırbistan arasında Balkan Slavlarının konumunu ele alan iki ayrı antlaşma imzalanmıştır. Birinci antlaşma iki ülke arasında toplumsal ve ekonomik bir işbirliği öngörüyordu. Đkincisi ise, Balkanlarda status quoyu korumayı ve Osmanlı
Đmparatorluğu toprakları içinde kendilerini bu ülkelere bağlı hisseden unsurların durumlarını düzeltmeye yönelik önlemler almayı amaçlıyordu. 1905’de ise, iki ülke arasında gümrük birliği kuran bir antlaşma daha imzalanmıştır. Bu gelişmelerden kaygılanan Avusturyalılar 1906’da Sırbistan’a karşı ekonomik ambargo koymuşlardır. Sırbistan’ın ambargoya karşı güçlü direnişi Balkanlarda Sırp varlığının güç kazanmasına yol açmıştır.482
Ulah ulusal hareketi de bu tarihlerde değişik girişimlerle kendini gösterdi. Romanya tarafından desteklenen Ulahlar, Nisan 1904’te taleplerini Patrikliğe bildirdiler. Ulahlara 1905 yılında Osmanlı hükümeti tarafından Patriklik himayesinde kalma koşuluyla kiliselerde ve okullarda Ulah dilini kullanabileceklerine dair bazı imtiyaz verildi. Ulahlar böylece, millet sistemi kapsamında dini cemaat olarak kabul edilmiş oldular. Ama Ulahların talepleri Patrikliğin reddiyle karşılaştı ve ayrılıkçı Ulahlar Rum çetelerinin saldırısına maruz kaldı.483
Arnavutlar, Tuna’nın güneyindeki Balkanların Slav kökenli olmayan uluslarından biridir. Bölgenin en eski sakinlerindendirler. Balkanlarda çok sayıda Arnavut, Arnavutluk sınırlarının dışında yaşıyor. Bunların en kalabalıkları, 2 milyon civarındaki nüfusları ile Kosova Arnavutları. Makedonya Arnavutları üçüncü büyük Arnavut grubunu oluşturuyorlar. Makedon Arnavut etnik gerilimi Makedonya’nın başlıca iç sorunlarından biridir. Bu gerilim, zaman zaman sıcak olaylara da neden oluyor. Arnavutların ana şikayet konuları, Makedon kökenli vatandaşlarla kendileri arasında ayrım yapıldığı yolundaydı.484Arnavutlar Mürzsteg Tasarısından hoşnutluk duymamakla beraber, tasarının gelişmekte olan Arnavut hareketi üzerinde fazlaca etkili olduğu söylenemez. Reform kisvesi altında Avusturyalıların bölgeye yönelik
481
Mehmet Hacısalihoğlu, a.g.e., s. 114. 482 Gül Tokay, a.g.e., s. 38.
483 Mehmet Hacısalihoğlu, a.g.e., s. 114. 484 Gürbüz Bahadır,a.g.e., s. 128.
132
müdahaleleri Arnavutlar arasında huzursuzluk yaratmıştır.485 Arnavutlar, reformların bölgedeki Müslümanların durumunun da buna bağlı olarak bozulmasından kaynaklanıyordu. Arnavut ulusal hareketinin gelişimi, Avusturya Macaristan’ın Balkan politikası ile sıkı sıkıya bağlantılıydı. Avusturya Macaristan, Makedonya’yı kendi kontrolü altına almak istiyordu. Buyüzden gelecekte yapacağı müdahaleleri hazırlamak için Makedonya’da kendine müttefik bulmaya çalışıyordu. Avusturya- Macaristan diplomatları Kosova’daki Arnavut aşiretleri isyan çıkarmaya cesaretlendiriyor ve Makedonya’daki milliyetler çatışmasını destekliyorlardı. Avusturya Macaristan’ın bu taleplerine karşı Sırbistan ve Bulgaristan 1904 yılında Rus hükümetinin etkisiyle, aralarındaki sorunların çözümünde Rus Çarı’nın hakemlik rolünü kabul ettikleri bir ittifak antlaşması yaptılar.486
Reformlar döneminde Arnavutlar, sadece yerel düzeyde yaşanan sorunlar yüzünden Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmış ve öte yandan Ulahlarla herhangi bir Balkan devletinin Makedonya toprakları üzerinde etkisini arttırmaması için işbirliği yapmışlardır. Fakat Arnavutlar Đttihat ve Terraki dönemine kadar her zaman Sultana ve Osmanlı yönetimine bağlılıklarını göstermiş; Osmanlı Đmparatorluğundan ayrılmak istememişlerdir. Đncelenen dönem boyunca, Makedonya’daki Arnavut hareketinin önemi 1906’da jön Türklerle birleşmesi ve 1908 Đhtilalinde oynadıkları role bağlanarak açıklanabilir.487Ulusal Arnavut hareketi sürekli bir şekilde daha ihtilalci bir karaktere büründü. Đlk Arnavut ihtilal komitesi, silahlı bir Arnavut isyanı hazırlamak için, Manastır Osmanlı Lisesi’nin müdür yardımcısı olan Bajo Topulli tarafından 1905 yılında kuruldu. Komite, Mart 1906’da ilk silahlı birlikleri oluşturmaya başladı ve aynı yılın yaz ve sonbaharında Rıza Velçishti liderliğindeki birlikler Permoti ve Leskoviku; Çerçis Topulli ve Fejza Dishnica önderliğindeki birlikler Korça ve Devoli bölgelerin de eyleme başladılar. Komite, Sofya’da Eksarhlık çevresinin de desteğini kazanmaya çalıştı. Jön Türk Devrimi’nin başlamasından kısa bir süre önce, Çerçis Topulli, Korça’yı işgal etmeye kalktı ama Osmanlı birlikleri tarafından geri püskürtüldü.488
485
Gül Tokay, a.g.e., s. 37.
486 Mehmet Hacısalihoğlu, a.g.e., s. 115. 487 Gül Tokay, a.g.e., s. 37.
133