1895’den beri sürüp gelen Bulgar şiddet olayları Avrupa’nın dikkatini pek
çekmemişti. Dikkat çekip müdahale ortamı doğurmak için daha büyük şiddet olaylarına başvurmak gerekiyordu. Buna yönelik olarak 1901’den itibaren bu olaylar yeni bir boyut kazanıyor. Avrupalı kuruluş ve şahıslara da saldırılar başlıyordu.461 1903 yılında Makedonya komitesinin çıkardığı bir ayaklanmaya Makedonyalı Slavlar, Kuzey Ulahlar’ı ve bir kısım Ortodoks Arnavutlar katılmışlardı. Üç ay kadar süren ayaklanmada 5000’den fazla Türk öldürülmüş, 30000 Makedonyalı Bulgaristan’a kaçmış ve 6000 Makedonyalı ölmüştür. Đsyan bastırıldıktan sonra, Rumeli Vilayeti’nin idari taksimatının yeniden ve milliyet esasına göre yapılması, zarara uğrayanların zararlarının ödenmesi gibi kararlar alınarak bölgede reform girişimlerinde bulunulmuştur. Alınan tedbirlerin devam edilmesi düşünüldüğü dönemde, Avusturya’nın Bosna Hersek’i işgal etmesi, Bulgaristan Krallığı’nın kurulması, Meşrutiyet’in ilanı gibi olayların birbiri sıra gelmesi yüzünden Makedonya sorunu farklı bir şekle girmiştir.462
Selanik suikastlerinden sonra Makedonya’da yeni bir durum oluşmuştu. Üyelerinin bazılarının tutuklanması veya da gözaltına alınması sonucunda Đç Örgüt’ün merkez komitesi, Makedon hareketi içindeki koordinasyon görevini uzun bir süre daha gerçekleştiremeyecek durumdaydı. Böylece yeni bir isyan için adım atmak ya da bu isyanı belirsiz bir zamana ertelemek kararı, Đç Örgüt’ün bölge liderliklerine bırakıldı.463
Makedonya Đç Örgütü tarafından Manastır bölgesinde Đlinden ayaklanması başlatılmıştır. Ayaklanma, Slavlar için kutsal olan Đlinden gününde başladığı için bu adı almıştır. Manastır bölgesinin seçilmesinin önemli nedenleri vardı. Öncelikle Osmanlı birliklerinin burada Makedonya bölgesinin kuzeyine göre daha zayıf
460
Gül Tokay, a.g.e., s. 32.
461 Süleyman Kocabaş, a.g.e., s. 49. 462 Mustafa Selver, a.g.e., s. 55. 463 Fikret Adanır, a.g.e., s. 192.
127
olmasıdır.464Manastır devrim bölgesinin en yüksek askeri-politik organı olarak üç liderlerden D. Gruev, B. Sarafov, A. Lozançev oluşan bir genelkurmay seçildi. Bu genel kurmay’ın yetkileri, sıkı bir hiyerarşi içinde herkesi bağlayıcıydı. Đsyanın tam gününü belirleme, yalnız bu yönetim kurulana bırakıldı.465
1903 baharında Kruşevo temsilcileri Osmanlı makamlarından bölge başkenti olan Manastır’daki yerel garnizonu güçlendirmesini istemişti. Ve bu talep kentin nüfusunun 10.000’i Hristiyan olup Eflak, Rum ve Slavca dil gruplarına bölünmüş olduğu halde yapılmıştır. Kentin uzak olması ve aynı zamanda çevresini kuşatan ortabatı Makedonya dağları aslında bir korunma sağlamaktaydı. Đlinden’de hava kararırken Manastır yakınlarındaki köylerde saman yığını tutuşturuldu.466 Đlinden isyanının askeri operasyonları 2 Ağustos, Đlyas Peygamber adına kutlanan bir yortu akşamında Manastır’ı Selanik, Prilep ve Ohri’ye bağlayan telgraf hatlarının kesilmesiyle başladı. Bulgarlar, isyanın işareti olarak Manastır çevresindeki köylerde Müslümanların samanlıklarını ateşe verdiler. 467 Çok geçmeden batı Makedonya’da güneyde Kastoria’dan kuzeyde Debar’a kadar işaret alevleri yükselmeye başlamıştı. Papazlar ya özgürlük ya ölüm ve “Makedonya Makedonyalılarındır” sloganları yazılı bayrakları kutsadılar.468
Kastoria’da patriklik taraftarları Kastoria metropoliti Germanos Karavangelis liderliğinde, Bulgar karşıtı bir cephe oluşturulmuştu. Yöre halkı tarafından desteklenen Osmanlı birlikleri başarıdan başarıya koşmaktaydı: Mayıs 1903 sonunda B. Cvetkov’un çetesi, Mogaila köyünde birliklerin saldırısına uğradı; aralarında Cvetkov’un da bulunduğu 17 çeteci çatışmada öldürüldü. 469Đsyanın en büyük operasyonunda sekiz çete halinde 300 gerilla Kruşevo’ya saldırdı. 2 Ağustos 1903 tarihinde başlayan Đlinden ayaklanması genel olarak Manastır vilayeti dışına taşmamıştır. Ohri, Kiçevo, Lerin, Pirlep bölgelerinden sonra Selanik, Serez, Üsküp ve Odrin’de etkisi hissedilen ayaklanmada en önemli gelişme Kruşova’da yaşanmıştır.470Gerillaların çoğu Slavdı,
464 Abdülmecid Nureddin, a.g.e., s. 35. 465 Fikret Adanır, a.g.e., s. 193. 466 Misha Glenny, a.g.e., s. 182. 467
Fikret Adanır, a.g.e. s. 201. 468 Misha Glenny, a.g.e., s. 182. 469 Fikret Adanır, a.g.e., s. 194. 470 Abdülmecic Nureddin, a.g.e., s. 37.
128
ama voyvodalardan en az bir tanesi yerel Eflaklardandı. Saatlerce süren yoğun çarpışma sonunda isyancılar kışlayı ele geçirip yaktılar. Garnizonun tümü ya öldürüldü ya kent dışına kaçmak zorunda bırakıldı. Kruşevo isyancıların denetimine geçmiş en büyük yerleşim birimiydi. Kruşevo devrimci liderleri kentin cumhuriyet olduğunu ilan ederek yeni bir hükümet kurmaya giriştiler. Kruşevo’nun büyük bir yerleşim merkezi olmasını dikkate alan Osmanlı makamları kentin geri alınmasına öncelik verdiler. Bir iki küçük çarpışma olduysa da isyancıların çoğu Türk komutanı Bahtiyar Paşa ile gizli görüşmelerden sonra kentten çekildiler.471
3 Ağustos 1903 tarihinde Manastır’ın Kiçevo bölgesine yayılan ayaklanma Osmanlı birliklerinin bölgeye hakimiyetini zorlaştırmıştır. Aynı dönemde Osmanlı Devleti’ni meşgul eden bir başka ayaklanma 6 Ağustos 1903 tarihinde Manastır’dan uzak bir bölgede, Edirne vilayetinde başlamıştır. Eş zamanlı bu olaylara rağmen Đlinden ayaklanması, Eylül 1903’te tamamen bastırılmıştır. Ancak hazırlanan dokuz maddelik Mürzsteg Antlaşması; Osmanlı Devleti’nin bölgede geri adım atmasına neden olmuştur.472 2 Ekim 1903 tarihli bu Antlaşma ile ayaklanmacılar bir kez daha Avrupa devletlerinin desteğini almıştır.473Đlinden Ayaklanmasının başarısızlıkla sonuçlanması ve IMRO içindeki iç çatışmalardan dolayı örgüt zayıflamış, IMRO bünyesinde üç ayrı alt grup ortaya çıkmıştır. Bu gruplardan birisini başını Damien Gruev ve yandaşlarının çektiği ılımlı kanat oluşturuyordu. Gruev, Đlinden’den sonra Bulgaristan’a daha yakınlaşmakla birlikte değişik zamanlarda asıl amacının bir Slav federasyonu kurmak olduğunu vurgulamıştır. Đkinci grup ise, Sarafov liderliğindeki radikal gruptu. Bu grubun bir çok üyeleri eskiden Bulgar ordusunda olan subaylardı. Asıl amaçları, Bulgaristan ile Makedonya’nın birleşmesiydi son grup ise, Sandanski önderliğindeki Serez Grubu idi. Amaçları Makedonya’daki değişik unsurları birleştirerek Makedonya’nın bağımsızlığı için savaşmaktı.474
471
Misha Glenny, a.g.e., s .182. 472 Abdülmecid Nureddin, a.g.e., s.37. 473 Abdülmecid Nureddin, a.g.e., s. 36. 474 Gül Tokay, a.g.e., s. 33.
129