Đletişim bir süreç, bir eylem olduğu için bu eylemin gerçekleşmesini sağlayan öğelerin ve bu eylemin yerine getirilmesinde kullanılan araç ve yöntemlerin olması kaçınılmazdır. Đletişimin temel öğeleri arasında kaynak, mesaj, kanal, gürültü, alıcı ve geribildirim bulunmaktadır. Đletişim süreci öğeleri ve işleyişi aşağıda verilmiştir.
⇓ ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ Gürültü Gürültü
Şekil 12 : Đletişim Sürecinin Đşleyişi (Düşükcan,2003:54)
3.3.1.Kaynak
Đletişim sürecinde kaynak iletişimi başlatır ve temel unsurdur. Đletişim sürecinin başarısı büyük ölçüde göndericiye (kaynak) bağlıdır. Kaynak, iletişim sürecini başlatan, duygu, düşünce ve olguları başkalarına aktarmak için harekete geçen kişi veya örgüttür.(Canlıer,1997:8)
Kaynak bir birey olabileceği gibi bir grup, kurum, kuruluş ya da toplum da olabilir. Örgütsel iletişim açısından kaynak bir üst, bir ast örgütün çevreyle iletişiminde ise örgüt veya çevre olabilir.(Gürgen,1997:14)
Đletişim sürecinde kaynak hayati önem taşımaktadır. Çünkü kaynak durumundaki birey, bilgisi, deneyimleri, geçmişi, fiziksel durumu gibi etkenlerden ötürü alıcılar üzerinde güven uyandırmıyorsa, iletişim sürecinin başarıya ulaşması oldukça zordur. Yani kaynak tutarlı bir mesaj göndermek için yeterli bilgi, yetenek ve özelliklere sahip olmalıdır.(Bingöl,1998:292)
Amaç
Kaynak Mesaj Kanal Kod Alıcı
3.3.2.Mesaj
Đletişim sürecinde ileten, alıcı için uyaran olarak işlev gören, kaynağın alıcıya iletmek istediği anlamdan oluşan bir sinyal ve sinyaller bütünü olan mesaj, kaynağın amaçladığı iletişimin içeriği, alıcının ise algıladığı anlamdır. Mesaj, alıcı ile kaynak arasındaki ilişkiyi sağlar.(Canlıer,1997:7)
Mesaj, bilgi, duygu, düşünce, olay, olgu, kavram vb.. olabilir. Đletişimin başarılı bir iletişim sayılabilmesinin şartı, gönderilen mesaj ile alına mesajın aynı olmasıdır.(Kaşıkçı,2002:22)
Kaynağın ifade etmek istediği, alıcı tarafından anlaşılmıyorsa, mesajın seçiminde ya da aktarılmasında bir hata vardır.
Mesajın iki yönü vardır. Bunlardan ilki içerik, diğeri ise, ilişkidir. Đçerik kaynak tarafından mesajın taşıdığı düz anlamdır. Sözcüklere ya da kavramlara yüklenen ve toplumun geneli tarafından paylaşılan anlam, mesajın içerik anlamıdır. Diğer yandan, iletişim kurallar arasındaki ilişkiden kaynaklanan ve iletişim kuralların sözcük ya da kavramlara yüklediği ve sadece kendi aralarında paylaşılan anlamlar ise, mesajın ilişki boyutundaki anlamları oluşturmaktadır.(Düşükcan,2003:55)
Mesajın özelliğine göre haberleşme çeşitlenir. Söz konusu olan çeşitliliğe göre de, mesajın taşıması gereken özellikler vardır. Ayrıca tüm mesajların taşıması gereken özellikleri belirtip, daha sonra mesaj türlerine göre etkinliği sağlayacak özellikleri verirsek, aşağıdaki sonuca ulaşmamız mümkün olacaktır.(Erdoğan,1997:286-287)
Mesajların genel özelliği:
• Anlaşılır olmalı, • Açık olmalı,
• Mesaj uygun yolu izlemeli,
• Mesaja etki olarak kaynak ve alıcı arasında kalmalıdır.
3.3.3.Kanal
Kanal, mesajın kaynaktan alıcıya ulaştığı yoldur.(Canlıer,1997:10) Kanal ya da kanallar insanlar tarafından üretildiği gibi, doğal olan kanallar da olabilir. Bu bağlamda iletişim sürecinde kullanılan kanallar doğal ve insan tarafından üretilen kanallar olarak ikiye ayrılabilir. (Düşükcan,2003:56)
Doğal kanalların başında insan vücudu gelmektedir. Sözle kurulan iletişimde insanın konuşmasını sağlayan sestir. Ses ise, insan vücudunun organlarından çıkmaktadır.. ses gırtlakta bulunan ses tellerinin titreşmesi ile ortaya çıkan fiziksel bir olaydır.Söz konusu edilen teller belli bir eğitime tabi tutularak, anlamlı hale gelir. Bu sesler ise belli anlamları ifade etmeye yarayan sözcüklere dönüşür. Sözcüklerin ifade ettiği anlamlar, kültürle belirlenir ve toplumun genelinin aynı anlamı paylaşması koşulu vardır.(Cüceloğlu,1998:70)
Đnsan tarafından üretilen yazılı iletişim kanallarının başında kağıt ve kağıdın üzerinde yer alan harf ve yazı formunda sözcükler bulunmaktadır. Yazılı iletişim araçları arasında gazeteden başka, dergi, bülten, bildiri, broşür, bil board da bulunmaktadır. (Düşükcan,2003:57)
Đletişimde kime, ne için, neyi iletmek istediğimiz ile kullanacağımız kanal arasında sıkı bağ bulunmaktadır. (Gürgen,1997:20) Đletişimin etkili olabilmesinde kanal seçiminin çok büyük önemi vardır. Hangi kanalın seçileceği iletişimin amaçları, alıcının özellikleri ile zaman ve mekanın sınırlarına bağlı olarak değişir. Đletişimde kullanılan kanalların mümkün oldukça kısa ve doğrudan olması iletişim sürecinin etkinliğini arttıracaktır. (Düşükcan,2003:57)
3.3.4.Alıcı
Alıcı, iletişimi baştan kaynak tarafından ulaşılmak istenen birey, grup, kurum ya da toplumdur. Örgütlerde gönderilen mesaj tek olmasında rağmen aynı mesajın bir veya birçok alıcısı olabilir. Đletişim sürecinde alıcı, kaynak tarafından belli araçlar kullanılarak gönderilen kodlanmış olan iletiyi, kodu açarak alır ve bir tepkide bulunur. Alıcı, kaynak tarafından kodlanan sembolleri duyu organları aracılığı ile alarak aklına ulaştırır. Akıl ise bu sembolleri çözümleyerek bunlara anlam verir. Alıcının kod açma işleminden sonra iletiyi, yine kodlayarak göndermesi beklenir. Bu durumda iletişim süreci başarıya ulaşmış olur. (Düşükcan,2003:58)
Alıcı mesajı algılayabilecek bilgi, beceri ve yeteneğe sahip olmalıdır.(Ertürk,2000:144)
Etkin bir haberleşme için alıcının da taşıması gereken bazı özellikler vardır. Aşağıda belirteceğimiz bu özelliklerin tamlığı oranında mesaj, alıcı tarafından alınacak ve haberleşme etkin olacaktır.(Erdoğan,1997:282-283)
1. Alıcı mesajı algılayabilmeli ve algılamaya arzulu olmalıdır. 2. Alıcı bilgili olmalı ve bir geri besleme sistemine sahip olmalıdır. 3. Alıcı seçici olmalıdır.
4. Alıcı bulunduğu düzlemi ayırabilmelidir.
3.3.5.Geribildirim
Đletişim unsurunun son unsuru geri bildirimdir. Đletişim döngüsel bir süreçtir. Bir mesaj göndericiden alıcıya sonra tekrar göndericiye geribildirim yoluyla iletilir. Geribildirim dinleyicinin mesajı sözlü ya da sözsüz yorumlama tarzını gösterir.(Tutar/Yılmaz,2002:29) Geribildirim çift yönlü iletişimin ortaya çıkmasının zorunlu bir faktörüdür. Geri bildirim süreci ile kaynak ile alıcı yer değiştirerek alıcı kaynak, kaynakta alıcı konumuna geçer. (Düşükcan,2003:59)
3.3.6.Gürültü
Đletişim sürecinde ortaya çıkan her türlü engelleyici duruma gürültü denir. Gürültü, mesajın anlamını azaltan veya algılanmasını güçleştiren faktörlerdir.gürültü, iletişim sürecinin bütününde veya bazı bölümlerinde oluşabilir. Đletişim sürecinde gürültüyü tam anlamıyla ortadan kaldırmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle gürültünün kaynaklarını iyi tespit edip gürültüyü en aza indirmek iletişim etkinliği için gerekmektedir. (Düşükcan 2003:60)
Gürültü, kanaldan, alıcıdan, kaynaktan veya mesajın kendisinden de kaynaklanmış olsa da daima kaynağın iletişim konusundaki niyetlerini alt-üst edebilmektedir.(Gürgen,1997:204)Gürültü, haberin doğruluğunu veya güvenilirliğini azaltan herhangi bir faktördür. Sistem üzerinde geniş bir şemsiye gibi durur ve bütün unsurları içinde bulunur. Bir kaynak eğer bir mesajı anlamaktan veya iletmekten yoksun ise gürültü yaratır. Anlam, yeterli sembollerle temsil edilmiyorsa kodlama sürecinde gürültü meydana gelir.(Tutar/Yılmaz,2002:33) Gürültüyü üç farklı açıdan ele alabiliriz. Bunlar; (Düşükcan,2003:61)
1. Kesinti
2. Zaman kısıtlaması 3. Fiziksel uzaklık