Avrupa Topluluğu Bakanlar Konseyinin 21 Aralık 1984 tarihli kararında, ihalelerdeki hukuka aykırılıklara karşı başvuru hakkının sağlanması, bu başvurunun gereğine göre ihalede veya sözleşmede yürütmenin idari yolla durdurulması, kararın iptali ve hakkı ihlal edilenlerin tazminat talebinde bulunabilmesi amacıyla, üye ülkelerin bağımsız denetim ve tasdik organları kurmaları tavsiye edilmiştir. Keza Dünya Bankasının Haziran / 2001 tarihli Ülke Đhale Değerlendirme Raporunda, Devlet Đhale Kanununun iyileştirilmiş bir şikayet mekanizmasını içermesi gerektiği, böylece teklif sahiplerine şikayet dilekçesi ile ihale makamına başvurma hakkı ve gerektiğinde bu şikayetlerin bağımsız ve adli olmayan bir merci tarafından idari değerlendirmesinin yapılması hakkının verilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Ayrıca, Avrupa Komisyonunun “AB” de Kamu Đhaleleri Raporunda, Maliye Bakanlığının kamu harcamalarının yönetimi, mali kontrolü ve düzenlenmesinden sorumlu olmasına karşılık, kamu ihale usullerine uyulup uyulmadığını kontrol etmekle görevli bir merciin olmadığını, bu konuda normal mahkemelerin yeterli olduğu, kamu ihalelerine ilişkin uygulamayı yönlendirecek ve şikayetleri çözüme kavuşturarak eşgüdümü sağlayacak, idari değerlendirmelerin yapıldığı, bağımsız nitelikte bir birim oluşturulması gerektiği önerilmiştir.
Đşte bu çerçevede 4734 sayılı Kanunla, bu konuda yetkili ve görevli olmak üzere, Kamu Đhale Kurumu kurulmuş ve buna ilişkin olarak bir “şikayet mekanizması” oluşturulmuştur.376
Đhalenin başlangıcından sözleşmenin imzalanmasına kadar olan süre içinde idarece yapılan işlemlerde mevzuata aykırılık bulunduğuna ilişkin şikayetleri incelemek ve sonuçlandırmak, bütün ihale mevzuatını hazırlamak ve uygulamayı yönlendirmek, kamu ve özel sektöre eğitim vermek, ihalelerle ilgili istatistikler oluşturmak ve yayımlamak ve haklarında yasaklama kararı verilenlerin sicillerini tutmak üzere 4734 sayılı Kanunla kamu tüzel kişiliğini haiz idari ve malî özerkliğe sahip,377 kararlarında bağımsız, Hiçbir organ ve merciin emir ve talimat veremediği, Kanunda belirtilen esas, usul ve işlemlerin doğru olarak uygulanması konusunda görevli ve yetkili olan Kamu Đhale Kurumu kurulmuştur. Kamu Đhale Kurumu, Maliye Bakanlığının bağlı bir kurumu değildir ve kendi görev alanında yürüttüğü
376 KÜÇÜK, a.g.m. s. 5.
377 DOĞAN, a.g.m. s.8.
121
çalışmalarda bağımsızlığını ve özerkliğini korumaktadır. Kamu Đhale Kurumu, bağımsız idari otoritelerin kriterlerinin bütün koşullarını taşımaktadır.378
Kamu Đhale Kurumu, Türk kamu alımları sisteminde yolsuzluk ve usulsüzlük ortamının ortadan kaldırılması, kamu kaynaklarının verimli ve doğru kullanılması, kamu harcamalarının disipline edilmesi, alımların şeffaf ve güvenilir bir ortamda yapılması için çalışmalarını sürdürmektedir.379 Bir bağımsız idari otorite olarak, idareleri mal ve hizmet alımları ile yapım işleri konusunda düzenleyici, denetleyici ve yönlendirici yetki ve ödevleri bulunmaktadır. Bu yeni Kurum, Kamu Đhale Kanunu ile Kamu Đhale Sözleşmeleri Kanunun uygulamalarına yönelik diğer mevzuatı oluşturmak, eğitim vermek, standart dokümanlar ve formlar aracılığı ile kamu alımları sürecinde uygulama birliğini sağlamak, Kamu Đhale Bülteni’ni yayınlamak gibi düzenleme görevlerinin yanı sıra şikayet incelemesi yolu ile ihalelerin mevzuata uygunluğunu denetleme görevini de yerine getirmektedir.
Đhale uygulamalarının mevzuata uygun gerçekleştirilmesinden esas itibariyle kamu kurumları sorumludurlar. Kamu Đhale Kurumu, Kamu Đhale Kanunu çerçevesinde mevzuatı düzenlenmekte, kamu kurumları ise alımlarını bu mevzuat çerçevesinde gerçekleştirmektedir.
Kurumun ilişkili olduğu Bakanlık, Maliye Bakanlığıdır. Kurumun merkezi Ankara’dır. Kamu Đhale Kurulu (Karar Organı) ve Başkanlık ve hizmet birimlerinden oluşur. Kurumun karar organı biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere on üyeden oluşan Kamu Đhale Kuruludur.
Kamu Đhale Kurulu üyeleri, Maliye Bakanlığı’nca önerilecek iki kişi, Bayındırlık ile Danıştay ve Sayıştay Başkanlıklarınca önerilecek birer kişi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Đşveren Sendikaları Konfederasyonu tarafından kamu alımları ile ilgili meslek gruplarından önerilecek birer kişi olmak üzere Bakanlar Kurulunca atanır. Bakanlar Kurulu atanan üyelerden birini başkan olarak görevlendirir. Kurul Başkanı Kurumunda başkanıdır.
Üyelerden biri Kurul tarafından ikinci başkan olarak seçilir. Üyelerin kural olarak en az dört yıllık öğrenim veren hukuk, iktisat gibi yüksek öğretim kurumlarından mezun olmaları ve on iki yıl kamu hizmetinde bulunmuş olmaları gerekir. Kurul üyelerinin görev süresi beş yıldır.
Kamu Đhale Kurumunun bu kanuna göre yapılacak ihaleler ile ilgili olarak görev ve yetkileri aşağıda sayılmıştır.380
378 ŞAHĐN, a.g.e. s.32. Kurumun teşkilatı, çalışma usul ve esasları ile hizmet birimleri, bu birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarının, personel nitelikleri, sayı ve unvanları, atanması, ücret ve diğer mali ve sosyal haklarının belirlenmesi amacıyla, 4734 Sayılı Kanunun 53. maddesine dayanarak Kamu Đhale Kurumunun Teşkilatı ile Kurum Personelinin Mali ve Sosyal Hakları, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik çıkarılmıştır.
379 AKKAYNAK, a.g.s. s.1
380 ŞAHĐN, a.g.e. s.32.
122
Đhalenin başlangıcından, sözleşmenin imzalanmasına kadar olan süre içerisinde, idarece yapılan işlemlerde bu kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olmadığına ilişkin şikayetleri inceleyerek sonuçlandırmak, bu kanuna göre ve Kamu Đhale Sözleşmeleri Kanununa ilişkin bütün mevzuatı, standart ihale dokümanlarını ve tip sözleşmeleri hazırlamak, geliştirmek ve uygulamayı yönlendirmek, Đhale mevzuatı ile ilgili eğitim vermek, ulusal ve uluslararası koordinasyonu sağlamak, yapılan ihaleler ve sözleşmelerle ilgili kurum tarafından belirlenen şekilde bilgi toplamak, adet, tutar ve diğer konular itibariyle istatistikler oluşturmak ve yayımlamak, haklarında ihalelere katılmaktan yasaklama kararı verilenlerin sicillerini tutmak, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunmak, ihale ilanları ile ilgili esas usulleri düzenlemek, basılı veya elektronik ortamda Kamu Đhale Bülteni yayımlamak, yerli isteklilerin, yabancı ülkelerde açılan ihalelere katılmalarına engel olunduğunun tespit edilmesi halinde, bu uygulamanın yapıldığı ülkenin isteklilerinin de, bu kanun kapsamında yapılan ihalelere katılmalarının önlenmesine yönelik tedbirlerin alınmasını ve gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlamak üzere Bakanlar Kuruluna teklifte bulunmak, kurumun yıllık bütçesi ile kesin hesabını ve yıllık çalışma raporlarını hazırlamak, kurumun bütçesinin uygulanmasını, gelirlerin toplanmasını ve giderlerin yapılmasını sağlamaktır. Bunların dışında, kurum gerekli gördüğü takdirde, bu kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine aykırılık bulunduğuna ilişkin iddiaları da inceler ve sonuçlandırır,
Kurumun yıllık hesapları ile gelir ve harcamalarına ilişkin iş ve işlemleri Sayıştay denetimine tabidir.381 Kanunun 7 nci maddesinin son fıkrasında; bu madde kapsamındaki kurul, üst kurul ve bunlara bağlı kurumların kanunlarındaki ve diğer kanunlardaki bu maddeye aykırı hükümler uygulanmayacağı hükme bağlanmış ise de, Anayasa Mahkemesi’nce bu hükmün iptal edilmiş olması ve 4734 sayılı Kanunun 53 üncü maddesinin son fıkrasının açık hükmü ile 4734 sayılı Kanunun 66 ncı maddede belirtilen yöntem dışında yapılan kanuni düzenleme karşısında, Kamu Đhale Kurumunun mali yönden denetim yetkisinin 4734 Sayılı Kanun uyarınca Sayıştay’a ait olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Ayrıca Kanun’da kurumun asli personeli olarak belirlenen Kamu Đhale Uzmanlığı da hem kamu alımları alanında hem de kamu yönetimimizde yeni bir mesleki uzmanlık alanıdır.382
381 KÜÇÜK, a.g.e. s.32.
382 KÖMÜRCÜ, a.g.e. s.17.
123