Kamu Đhale Kurumunun oluşturulması ile daha önce kamu alımlarında olmayan bir sistem hayata geçirilmiştir. Kamu Đhale Kurumu kamu alım sürecinin başlangıcından sözleşmenin imzalanmasına kadar olan süre içinde yapılan işlemlerde mevzuata aykırılık bulunduğuna ilişkin şikayetleri inceleyerek sonuçlandırmak üzere Kamu Đhale Kurulu ile birlikte başkanlık ve hizmet birimlerinden oluşturulmuştur. Bunun yanında ilk defa kamu alımlarıyla ilgili şikayetlerin incelenmesi süreci, uluslararası uygulamalar çerçevesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.383
Kamu Đhale Kurumu da kendine özgü bir “düzenleyici ve denetleyici kurum”dur.
Kamu Đhale Kurumu’nu diğer kurumlardan ayıran en önemli özellik, kurumun özel hukuk kişilerinin değil, idarenin işlemlerini denetliyor olmasıdır. Bu durumda, aslında Kamu Đhale Kurumu’nun, kanun’la öngörülen usul çerçevesinde idari uyuşmazlıkları çözümleyerek idari yargının yükünü azaltacak bir fonksiyona sahip olduğu da söylenebilir.384
Đhale sürecinde ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklar nedeniyle Kamu ihale kurumuna itirazen şikayet yoluna başvurulması gerekmekte olup bu başvuru üzerine verilen kararların idari işlem olması sebebiyle, ayrıca, idari yargı denetimine tabi tutulmaktadırlar. Bu konu ise çalışmamızın bundan sonraki bölümünde Temel Đlkeler Işığında Đdari Đşlemlerin Denetimi başlıklı bölümünde ele alınacaktır.
383 YILMAZ, a.g.e. s. 22.
384 ÖZDEMĐR, a.g.e. s.255.
124
II-TEMEL ĐLKELER IŞIĞINDA ĐHALE ĐŞLEMLERĐNĐN DENETĐMĐ
Bilindiği gibi kamu alımlarının denetim altına alınmasının temel sebeplerinden biri, kamu alımlarında kayırmacılığı, rüşveti engellemek, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimi ve ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamak yanında kamu alımların da rekabet ortamının sağlanmasıdır.385
Denetim, sağlıklı mali yapının sürdürülmesinde, saydamlık ve hesap verme sorumluluğunun yerleşmesinde olumlu katkılar sağlamakta, dolayısıyla da yolsuzlukların önlenmesinde ve tespitinde önem kazanmaktadır. Kamu yönetiminde yolsuzluğun ekonomik maliyetlerinin yanında birtakım toplumsal maliyetleri de vardır. Toplumsal maliyetleri arasında belki de en önemlisi, toplumun devlete güveninin ve hukukun üstünlüğüne olan inancının kaybolmasıdır.386
KĐK ve KĐSK kapsamına giren kuruluşların çoğu Sayıştay denetimine tabi kurumlar olduğundan KĐK’na göre yapılan ihaleler sonucu düzenlenen sözleşmelerden önemli bir bölümü Sayıştay denetimine tabi olacaktır.387
Yapılacak düzenlemeler arasında, kamu yönetiminde şeffaflığın sağlanması, hesap verme sorumluluğunun geliştirilmesi ve denetimin etkin hale getirilmesi özel önem taşıyan konular olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda, yapılan tartışmalara rağmen Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Kamu Yönetimi Temel Kanunu yapılacak düzenlemelerin önemli bir adımıdır. Yasal düzenlemeler yapıldıktan sonra, artık görev yasaların uygulanmasından sorumlu olan kişi ve kurumlara düşmektedir.
Son yıllarda ülkemizin gündeminde de en çok yer tutan konulardan birisi olan yolsuzluk yol açtığı kaynak israfı ve toplumsal refah kaybının yanı sıra, toplumsal değerleri de aşındırmaktadır. Yaşanan ekonomik krizler, krizlere dayanıklı güçlü bir ekonomi için kısa vadeli olmayan yapısal çözüm arayışlarını da beraberinde getirmiştir. Bu çerçevede,
385 PARLAK, a.g.r. s.4.
386 POLAT, a.g.m. s.79.
387 GÖNEN, Dinçer ve IŞIK, Hikmet(2): Açıklamalı Kamu Đhale Sözleşmeleri Kanunu ve Đlgili Mevzuatı, Ankara, 2003, s. 349.
125
yolsuzluklarla mücadelenin gerekliliği bir kez daha gündeme gelmiş ve devletin temel hedeflerinden biri olarak kabul görmüştür. Yolsuzluklarla en seri ve etkili bir şekilde mücadele edilmesi, yalnız parlamento, devlet denetim kuruluşları, adlî makamlar ile kolluk güçlerinin değil; aynı zamanda, bütün vatandaşların ve toplumun tüm kesimlerinin harekete geçirilmesi ile mümkün olacaktır.388
Kamu ihaleleriyle ilgili şikâyet edenlerin sayısı 2003 yılında 900 iken, 2007’de bu rakam dört binin üzerine çıkmış olup şikâyetlerin bu kadar artması, kamu ihale sisteminin iyi çalışmadığının çok somut bir işaretidir.389 Bu durumda hukuk sisteminin de yolsuzlukları önleyecek şekilde düzenlenmesi son derece önemlidir. Bu noktada ihale işlemlerinin etkin bir şekilde denetlenmesi gündeme gelmektedir.
Đhale Đşlemlerinin Denetimini bu bölümde Đdari ve Yargısal Denetim olarak iki başlık altında ele alarak inceleyeceğiz.
A-ĐDARĐ DENETĐM(ŞĐKAYET YOLU), KAMU ĐHALE KURULU
Şikayet sözcüğü sözlük anlamı gereği bir işlemi yapan makam üzerinde bir kısım yetkilere sahip bir üst makama yapılan başvuruları anlatmakta iken,390 4734 sayılı Kanun, 55/1. maddesinde ihale işlemlerini gerçekleştiren idarenin bizzat kendisine yapılan başvuruları şikayet başvuruları olarak tanımlamıştır.
Đhale sürecine ilişkin yargı denetimi konusunda, 4734 sayılı Kanun’la birlikte doğrudan ihaleyi yapan idareler aleyhine iptal davası açılması artık mümkün görülmemektedir. Bunun için izlenmesi gereken idareye şikayet ve Kamu Đhale Kurulu’na itirazen şikayet yollarının tüketilmesi gerekmektedir.
4734 sayılı Kamu Đhale Kanunu ile Kanun kapsamında yapılan ihalelerin mevzuat hükümlerine uygun yapılmaması nedeniyle bir hak kaybına veya zarara uğradığını veya uğrayacağını iddia eden bütün aday, istekli veya istekli olabileceklere yazılı şikayet suretiyle inceleme talebinde bulunmaları imkanı getirilmiştir.
Đdari başvurular; şikayet öncesi çözüm yolları ve şikayet yolları başlığı altında iki grupta toplanır. Şikayet öncesi başvuru yolları; zeyilname düzenlenmesi, ihale dokümanı ile
388 POLAT, a.g.m. s.65.
389 YAŞAR, a.g.m. s.8.
390 CANBAZOĞLU, Kerem: 4734 Sayılı Kamu Đhale Kanununda Öngörülen Zorunlu Đdari Başvuru Ve Denetim Yolları, A.Ü. S.B.E. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008, s. 37.
126
ilgili açıklama talebi ve kesinleşen ihale kararının bildirilmesi üzerine açıklama istenilmesi şeklinde olup, şikayet yolları ise idareye şikayet, Kamu Đhale Kurumu’na “Đtirazen Şikayet”
ve Kamu Đhale Kurumu tarafından yapılan iddiaların incelenmesi mekanizmalarını içermektedir.391
Kamu Đhale Kurumu, ihalenin başlangıcından sözleşmenin imzalanmasına kadar olan süre içerisinde idarece yapılan işlemler hakkında yapılan şikâyetleri 4734 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine göre incelemektedir.392
Đhale süreci içinde idareye yapılan başvuru üzerine alınan kararlara karşı idareye şikayet yoluna başvuran veya diğer aday ve istekli veya istekli olabilecekler tarafından, süresi içinde karar alınmaması halinde ise idareye şikayet yoluna başvuran tarafından Kamu Đhale Kurumu’na yapılan şikayetler itirazen şikâyet başvurusu olarak adlandırılmaktadır. Şikâyet başvuruları üzerine verilen kararların bildirimini izleyen tarihten veya otuz günlük cevap verme süresi içinde idare tarafından bir karar alınmaması durumunda bu sürenin bitiminden itibaren on beş gün içinde, ivedilik ve kamu yararı bulunması nedeniyle ihale işlemlerine devam edilmesi kararı alınan hallerde, bu karar ile başvuruyu esastan sonuçlandıran karara karşı bildirim tarihini izleyen üç gün içinde kuruma başvurulması gerekmektedir.393
Kamu Đhale Kanunu gereği, şikayet yolunun dava açmak için ön koşuldur. Ayrıca 4734 sayılı Kanun kapsamındaki ihalelerde mevzuata aykırılıklar bulunduğu iddiasıyla şikayet ehliyeti bulunmayan gerçek veya tüzel kişiler tarafından Kamu Đhale Kurumu’na iddiaların incelenmesi talebiyle başvurulabilir.394 Şikayet kanun yolundan mahrum olan istekliler, idari yargıya da gidemezler.395
Đdarenin ve Kamu Đhale Kurulu’nun yapmış oldukları denetim sonucunda vermiş oldukları kararlar gerekçeli olacaktır. Söz konusu denetim, adeta yargısal bir usul izlenerek yapıldığı için, yukarıda da belirtildiği gibi bu sistem yargıya başvuruyu azaltacağı gibi yargıya intikal eden durumlarda da yargının işini kolaylaştırmış olacaktır.396
4734 sayılı Kanunun 53. Maddesi Kamu Đhale Kurumu’nu düzenlemiştir. Bu maddenin 3/b fıkrasının 1.bendinde, ihalenin başlangıcından sözleşmenin imzalanmasına
391 GÜRHAN, a.g.m. s.24.
392 BÖKE, Veli: Kamu Đhaleleri Şikayet Hukuku, Ankara, 2006, s.25.
393 KÖSE, a.g.m. s.4.
394 MAT, a.g.m. s.2.
395 TS/PAS/08-36; a.g.m. s.5.
396 ÖZDEMĐR, a.g.e. s.256.
127
kadar olan süre içerisinde idarece yapılan işlemlerde bu kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olmadığına ilişkin şikâyetleri inceleyerek sonuçlandırmak görevi Kamu Đhale Kurumu’na verilmiştir. KĐK denetim birimi değil, şikayetleri inceleyen, ihtilafları çözen bir birimdir.
4734 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden sonra uygulamayı yönlendirmek üzere Kamu Đhale Kurumu tarafından tebliğler çıkarılmakta ve Kamu Đhale Kurulu’nca kararlar alınmaktadır. Ekonomik ve teknolojik gelişmelerin son derece hızlı olduğu çağımızda kamu alımları gibi önemli bir alanı yönlendirerek, gelişmelere uygun düzenlemelerin yasal çerçevede yapılmasını sağlayacak dinamik bir yapının ortaya çıkmasında Kamu Đhale Kurumu’nun düzenlemeleri büyük önem taşımaktadır.397