Đhale süreci ihale komisyonunun kurulması ile başlar. Đhale yetkilisi, biri başkan olmak üzere, ikisinin ihale konusu işin uzmanı olması şartıyla, ilgili idare personelinden en az dört kişinin, genel ve katma bütçeli kuruluşlarda maliye memurunun, diğerlerinde ise muhasebe veya malî işlerden sorumlu bir personelin katılımıyla kurulacak en az beş ve tek sayıda kişiden oluşan ihale komisyonunu, yedek üyelerde dahil olmak üzere görevlendirir.
Đhaleyi yapan idarede ihale konusu işin uzmanının bulunmaması halinde, bu Kanun kapsamındaki idarelerden komisyona üye alınabilir. Gerekli incelemeyi yapmalarını sağlamak amacıyla ihale işlem dosyasının birer örneği, ilân veya daveti izleyen üç gün içinde ihale komisyonu üyelerine verilir370
Đhalesi yapılacak her iş için bir işlem dosyası düzenlenir. Bu dosyada ihale yetkilisinden alınan onay belgesi ve eki yaklaşık maliyete ilişkin hesap cetveli, ihale dokümanı, ilân metinleri, adaylar veya istekliler tarafından sunulan başvurular veya teklifler ve diğer belgeler, ihale komisyonu tutanak ve kararları gibi ihale süreci ile ilgili bütün belgeler bulunur.
Đhale komisyonu eksiksiz olarak toplanıp kararlarını çoğunlukla alır. Kararlarda çekimser kalınamaz. Komisyon başkanı ile üyeleri oy ve kararlarından sorumludur. Karşı oy kullanan komisyon üyeleri, gerekçesini komisyon kararına yazmak ve imzalamak zorundadır.
Đhale komisyonunca alınan kararlar ve düzenlenen tutanaklar, komisyon başkan ve üyelerinin
369 ÖZDEMĐR, a.g.e. s.254.
370 KÖKTAŞ, KARAOSMANOĞLU ve BĐLGĐÇ: a.g.m. s.13.
118
adları, soyadları ve görev unvanları belirtilerek imzalanacaktır(m.6-7). Süreç, ihalenin ve ön yeterliğin ilanı ve ihale dokümanının verilmesi ile devam eder. Kanun, ihale ve ön yeterlik ilanlarında bulunması zorunlu hususları sayma usulüyle belirlemiştir (m. 24-25). 13. maddede yer alan ihale ilan süreleri ve kuralları ile 24 ve 25. maddelerdeki hükümlere uygun olmayan ilanlar geçersiz olacaktır (m. 26). Đhale ve ön yeterlik dokümanının içeriği ve idari şartnamede yer alması zorunlu hususlar da 27. maddede sayılmıştır. Đstekliler bu çerçevede teklif mektuplarını yazılı ve imzalı olarak sunarlar (m. 30). Bu aşamadan sonra ihale komisyonu tarafından tekliflerin alınması ve açılması ile tekliflerin değerlendirilmesi süreci başlar (m.
36-37). Đhale komisyonu verilen teklifleri değerlendirdikten sonra, diğer tekliflere veya idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanları tespit eder. Bu teklifleri reddetmeden önce, belirlediği süre içinde teklif sahiplerinden teklifte önemli olduğunu tespit ettiği bileşenler ile ilgili ayrıntıları yazılı olarak ister (m. 38). Bu şekilde aşırı düşük teklif ile işi alan yüklenicinin işi tamamlayamaması veya yetersiz-kalitesiz ürün veya hizmet sağlaması ve kaynak israfı ile yolsuzluklar önlenmeye çalışılmıştır.
Đhale dokümanında belirtilmiş olması kaydıyla, ihale yetkilisinin onayından önceki herhangi bir aşamada, ihale komisyonu kararı üzerine idare, verilmiş olan bütün teklifleri reddederek ihaleyi iptal etmekte serbesttir (m. 39).
37 ve 38. maddelere göre yapılan değerlendirme sonucunda ihale, ekonomik açıdan en avantajlı teklifi veren isteklinin üzerinde bırakılır. Ekonomik açıdan en avantajlı teklifin sadece en düşük fiyat esasına göre belirlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda; işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkinliği, verimlilik, kalite ve teknik değer gibi fiyat dışındaki unsurlar dikkate alınarak ekonomik açıdan en avantajlı teklif belirlenir. Ekonomik açıdan en avantajlı teklifin fiyat dışındaki unsurlar da dikkate alınarak belirleneceği ihalelerde, ihale dokümanında bu unsurların parasal değerler olarak ifade edilmesi zorunludur. Parasal değerler olarak ifade edilmesi mümkün olmayan unsurlar için ihale dokümanında nispi ağırlıklar belirlenir (m. 40).
Kesinleşen ihale kararları ihale üzerinde bırakılan istekli dahil ihaleye teklif veren bütün isteklilere bildirilerek ihale üzerinde kalan istekliye sözleşmeyi imzalaması hususu tebliğ edilir ve ihale sözleşmeye bağlanır (m. 41-42, 46). Sonra da ihale sonucu 47. Maddeye göre ilan edilir.
119
Đhale komisyonu, ihale sürecinde “ihale aşamasını” gerçekleştiren, ihaleye katılanların ve idarenin, bu süreç içerisindeki hakların kullanılması ve ödevlerin yerine getirilmesi durumlarını tespit ve değerlendirmeye almaktadır. AB Mevzuatına uyum amacıyla çıkarılan 4734 sayılı Kamu Đhale Kanununa göre yapılan ihalelerde isteklinin idareye karşı sorumluluğu, istekli sıfatının kazanıldığı andan itibaren başlayıp sözleşme imzalanana kadar devam etmektedir.371
Đhale komisyonunun işlemleri ihale kararı veya ihalenin iptali kararı ile birlikte hukuki açıdan denetime tabi tutulmaktadır.372
4734 sayılı Kanunda belirtilen fiil veya davranışlarda bulundukları tespit edilenler hakkında 2 inci ve 3 üncü maddeler ile istisna edilenler dahil bütün kamu kurum ve kuruluşlarının ihalelerine katılmaktan yasaklama kararı verileceği, katılma yasaklarının, ihaleyi yapan bakanlık veya bağlı bulunulan bakanlık, herhangi bir bakanlığın ilgili veya bağlı kuruluşu sayılmayan idarelerde bu idarelerin ihale yetkilileri, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı birlik, müessese ve işletmelerde ise Đçişleri Bakanlığı tarafından verileceği hükme bağlanmıştır. Yasaklama kararlarının verilmesi için gereken süre, yasaklamayı gerektiren fiil veya davranışın tespit edildiği tarihi izleyen, otuz gün yerine en geç kırk beş gün olarak düzenlenmiştir.373
B-KAMU ĐHALE KURUMU
AB Komisyonu Türkiye Temsilciliği tarafından hazırlanan “Avrupa Birliği Kamu Đhaleleri” konulu raporda yer alan; Maliye Bakanlığı’nın kamu harcamalarının yönetimi, mali kontrolü ve düzenlenmesinden sorumlu olmasına karşın, kamu ihale usullerine uyulup uyulmadığın kontrol etmekle görevli bir merciin olmaması, bu konuda normal mahkemelerin yetkili olması, yine uygulamayı yönlendirecek şikayetleri de çözüme kavuşturacak, eşgüdümü sağlayacak, bağımsız nitelikte bir kurum oluşturulması tespiti doğrultusunda 4734 sayılı Kamu Đhale Kanunu ile Kamu Đhale Kurumu kurulmuş ve faaliyete geçmiştir.374 Kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip Kamu Đhale Kurumu’nun kurulması Kamu Đhale Kanunu ile getirilen en önemli yeniliklerden bir tanesidir.375 Kamu Đhale Kurulu’nun temel işlevi; hem kamu ihaleleri alanına ilişkin düzenlemeler yapmak, hem de ihalenin
371 DEMĐRBOĞA, a.g.m. s.105.
372 TAŞDELEN, a.g.e. s. 183.
373 KARAARSLAN, a.g.m. s.9.
374KÜÇÜK, a.g.m. s. 5,
375 ÖZDEMĐR, a.g.e. s.255.
120
başlangıcından sözleşmenin imzalanması aşamasına kadar olan süre içerisinde idarece yapılan işlemlerin, Kamu Đhale Kanunu’na ve ilgili mevzuata uygun olup olmadığını denetlemektir.
Bu nedenle bu başlık altında öncelikle Kamu Đhale Kurumu’nun organik yapısı ele alınacak sonra da denetim görevi incelenecektir.