Üstbiliş Becerisine Yönelik Araştırmalar

Katrancı’nın (2012) “Üstbiliş stratejileri öğretiminin dinlediğini anlama becerisine ve dinlemeye yönelik tutuma etkisi” isimli doktora tezi çalışmasında üstbiliş stratejileri öğretiminin, beşinci sınıf öğrencileri üzerinde dinlediklerini anlama becerileri ve dinlemeye yönelik tutumlarına olan etkisi ile sürece yönelik öğrenci ve öğretmen görüşlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Kırıkkale ili merkezinde bulunan iki ilkokulda öğrenim gören 65 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada, nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanıldığı karışık yöntemden yararlanılmıştır. Deney grubu öğrencilerine dinleme metinlerinden yararlanarak etkinlikler yoluyla üstbiliş stratejileri öğretimi yapılırken, kontrol grubu öğrencileri ise Türkçe Öğretim Programı’na göre dinleme etkinlikleri yapılmıştır. Çalışmanın uygulama süreci haftada iki ders saati olmak üzere toplam 12 hafta olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nicel boyutundaki veriler araştırmacı tarafından geliştirilen “Dinlemeye Yönelik Tutum Ölçeği”, “Üstbilişsel Dinlediğini Anlama Farkındalığı Ölçeği”, “Öyküleyici Metin Başarı Testi” ve “Bilgilendirici Metin Başarı Testi” ölçekleri yardımıyla toplanırken, araştırmanın nitel boyutundaki verileri öğretmen ve öğrenciler ayrı hazırlanmış iki adet “yarı yapılandırılmış görüşme formu” yardımıyla toplanmıştır. Araştırmadan elde edilen nicel verilerin

37 sonucunda, deney ve kontrol gruplarını oluşturan öğrencilerin dinlediğini anlama, üstbilişsel dinlediğini anlama farkındalığı ve dinlemeye yönelik tutum başarıları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın Nitel boyutta toplanan verilerin sonucunda ise deney grubu öğretmeni ve öğrencilerinin üstbilişsel dinleme etkinliklerine yönelik görüşlerinin olumlu olduğu görülmüştür.

Araştırmada, elde edilen sonuçlar ışığında öğrencilerin dinleme becerisinin gelişmesine yönelik aile, öğretmen ve yeni yapılacak çalışmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Flavell’in (1979) yaptığı “Metacognition and Cognitive Monitoring” isimli çalışmada üstbilişin; bireyin neyi öğrendiği, öğrenmeyi nasıl gerçekleştirdiği ve ne zaman öğrenip öğrenmediği ile ilgili farkındalığın gelişmesi, belirlenen hedefe yönelik kullanacağı stratejinin belirlemesi ve sürecin sonunda kendini değerlendirmesi konuları işlenmiştir. Araştırmada, temel dil becerilerinden olan okuma, yazma, iletişim becerileri, dil öğrenme, bellek vb. kavramların üstbilişle ilgili çalışmalara uygun olduğunu belirtmiştir. Ayrıca çalışmada üstbiliş; üstbilişsel deneyim, üstbilişsel bilgi, amaçlar, stratejiler ve etkinlikler olmak üzere dört başlık altında incelenmiştir.

Saraç (2010) çalışmasında beşinci sınıf öğrencilerinin üstbiliş düzeyleri, genel zekâ düzeyleri ve okuduğunu anlama düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesini amaçlamıştır. Araştırmanın çalışma grubunu İstanbul ilinde bir ilkokulda öğrenim gören 91 ilkokul beşinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır.

Araştırmanın verileri; Karakelle ve Saraç (2007) tarafından Türkçeye uyarlanan

“Çocuklar için Üstbilişsel Farkındalık Ölçeği A Formu”, Meijer, Veenman ve van Hout-Wolters (2006)’ın geliştirdiği “Metinden Öğrenme Sürecinde Aşamalı Üstbilişsel Etkinlikler Listesi’ ve genel zekâ ölçümü için Raven Standart Progresif Matrisler testi kullanılarak toplanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen veriler ışığında elde edilen bulgulara bakıldığında; üstbilişsel bilgi ve üstbilişsel beceri ile genel zekâ arasında anlamlı ilişki olmadığı görülmüş, üstbilişsel izleme ile genel zekâ arasında anlamlı düzeyde ilişki olduğu belirlenmiştir. Ayrıca çalışmada üstbilişsel izleme ve üstbilişsel becerinin ise genel zekâ ile birlikte okuduğunu anlama düzeyine anlamlı katkı sağladığını belirtilmiştir.

Özsoy (2007) tarafından yapılan “İlköğretim Beşinci Sınıfta Üstbiliş Stratejileri Öğretiminin Problem Çözme Başarısına Etkisi” isimli doktora tezi

38 çalışmasının çalışma grubunu 47 ilköğretim beşinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır.

Çalışmada ön test-son test kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmanın deney grubunda yer alan öğrencilere 9 hafta boyunca üstbiliş stratejileri kazandırılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın verileri ise “Problem Çözme Başarı Testi”

ve “Üstbilişsel Bilgi ve Beceri Ölçeği” kullanılarak elde edilmiştir. Elde edilen verilerin analizi sonucunda deney grubunda bulunan öğrencilerin süreç sonunda hem üstbiliş hem de problem çözme başarı düzeylerinde artış olduğu görülmüş; bu artışın kontrol grubuna oranla daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte deney grubu öğrencilerinin Problem Çözme Başarı Testi’nden aldıkları Plan Yapma puanındaki artış, diğer aşamalardaki artıştan daha yüksek bulunmuştur. Kontrol grubunda ise anlamlı artış gözlenememiştir.

Melanlıoğlu (2011) “Üstbiliş Strateji Eğitiminin İlköğretim ikinci Kademe Öğrencilerinin Dinleme Becerilerine Etkisi” isimli doktora tezi çalışmasında üstbiliş strateji eğitiminin, İlköğretim ikinci kademede öğrenim gören öğrencilerin dinleme becerilerini geliştirmeye yönelik etkisini tespit etmek amaçlanmıştır. Çalışmada ön test-son test kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Ankara ili Yenimahalle ilçesinde bulunan Atatürk İlköğretim Okulunda bulunan iki yedinci sınıf şubesi oluşturmaktadır. Araştırmanın deneysel süreci 12 hafta sürmüştür. Veriler araştırmacı tarafından geliştirilen “Üstbilişsel Dinleme (Dinlediğini Anlama) Farkındalığı Ölçeği” ve “Üstbilişsel Dinlediğini Anlama Görüşme Formu” ile toplanmıştır. Araştırmada toplanan verilerin analizi sonunda;

cinsiyetin dinleme başarılarında anlamlı bir fark oluşturduğu, üstbiliş strateji eğitiminin verildiği sınıftaki öğrencilerin, Türkçe öğretim programına göre düzenlenen etkinliklerin kullanıldığı sınıftaki öğrencilere göre dinleme puanlarının anlamlı bir fark oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Schraw’ın (1998) yaptığı “Promoting general metacognitive awareness”

isimli çalışmada üstbilişin iki boyutu olduğu, bu boyutların bilgi ve düzenleme olduğu belirtilmiştir. Çalışmada üstbilişin bireylere kazandırılabileceği ve böylece öğrencilerin üstbilişsel farkındalıklarının artacağı vurgulanmıştır. Çalışmada sonuç olarak üstbiliş stratejileri öğretiminin öğrencilerin başarısına olumlu etkisinin olduğu belirlenmiştir.

Whitebread ve Neale (2020) araştırmalarında erken çocukluk dönemi üstbilişle ilgili araştırmaları, erken çocukluk eğitiminin tarihi ile teorik öneminin ve

39 uygulamalarının incelenmesini amaçlamışlardır. Araştırmada özellikle erken çocukluk döneminde üstbilişin açık, bilinçli ve açık bir şekilde ifade edilmesi gerekip gerekmediği veya örtük olup olmayacağı konusuna odaklanılmıştır. Üstbilişin alt bileşenleri farklı gelişimsel dönemlerinde incelenmiş, alandaki çalışmaların eğitimsel uygulamalarına ilişkin kanıtlar irdelenmiştir. Araştırmada üstbilişsel stratejilerin ebeveyn ve öğretmen modellemesi üzerine araştırmalar ve oyunun erken çocuk gelişiminde üstbilişsel gelişimi desteklemedeki rolü vurgulanmıştır.

40 BÖLÜM III

YÖNTEM

Bu bölümde; araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve analizi ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.