Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), dünya genelinde ülkelerin kripto paralara olan tutumlarını değerlendirmek için bir çalışma gerçekleştirmiştir. 26 Şubat 2021 tarihinde yayınladığı G20 Vergi Raporu’nda da belirtildiği üzere kripto varlıklar için yeni bir
vergilendirme süreçlerinin başlayacağı ifade edilmiştir (OECD, 2021: 18). Ayrıca, 12.09.2020 tarihinde yayımlanan 'Sanal Paraların Vergilendirilmesi: Vergi Yaklaşımı ve Gelişen Vergi Politika Sorunlarına Bakış' isimli raporda bu çalışmalara örnek oluşturmaktadır. (OECD, 2020)
Rapor içeriğinde, kripto paraların yürürlükte bulunan vergi mevzuatınca ne şekilde sınıflandırılması ve vergilendirilmesi gerektiğinin açıklığa kavuşturularak belirtilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Bu süreçte karşımıza çıkabilecek problemlere de yer verilmiştir.
Bunun yanında, birden fazla ülke kripto varlıkların vergisel olarak mülk kategorisinde ifade edilmesi gerektiği görüşünü savunmaktadır (Kılavuz ve Günsel, 2021). Bu yaklaşım çerçevesinde kripto varlıkların nasıl sınıflandırılması gerektiği konusunda ülkelerin farklı görüşleri bulunmaktadır. İnceleme altına alınan ülkelerin geneli kripto varlıkları maddi olmayan varlıklar olarak nitelemişlerdir. Bunun yanında finansal enstrüman / varlık, emtia, para veya çeşitli gelirler şeklinde de sınıflandırmışlardır (Kahraman, 2021: 81).
Tablo 2.5 Ülkelerin Kripto Para Vergilendirme Yaklaşımları Gayri maddi
varlık
Finansal enstrüman /
varlık
Emtia veya sanal emtia
Para Çeşitli Gelirler
Belirtilmemiş
Avustralya Fransa Şili Çekya Lüksemburg Nijerya İspanya İsveç İsviçre
Birleşik Krallık Türkiye Meksika Honduras
Arjantin Brezilya Hırvatistan Danimarka İsrail Japonya Slovakya Güney Afrika Güney Kore Bulgaristan Slovakya
Avusturya Kanada Çin Endonezya Tayvan Singapur
Belçika Fildişi Sahili İtalya Polonya
Japonya ABD
Tablo 2.6 Ülkelerde Vergiyi Doğuran Olayın Başlama Zamanı Madencilik
Yoluyla Kripto Para Elde
Edilmesi
Kripto Paraların Elden Çıkarılması Aşamasında
Kripto Para Satışından Elde Edilen Gelir
ABD İngiltere Finlandiya Japonya Avusturya
Fransa Danimarka
Polonya Belçika
Ticari Kazanç Elde
Edenler Vergi Uygulanır
Ticari Amaç Dışında İşlem Gerçekleştirenler
Vergiden Muaf
İtalya
Gerçek Kişiler Vergiden Muaf
İşlemler Belirli Bir
Hacmi Aşarsa Vergi Uygulanır Almanya
Danimarka Polonya
İşlemlerin Ticari Olup Olmadığına Bakılmaz
Vergi Uygulanır
Portekiz Hong Kong Singapur
Kripto Para
İşlemleri Vergiden Muaf
İsviçre Ticari Nitelik
Gerçekleşirse Vergi Uygulanır Türkiye Düzenleme Mevcut
Değil Vergi Belirsiz
Dünya genelinde ülkelerin kripto paralara olan yaklaşımları incelediğinde Bangladeş, Bolivya, Cezayir gibi bazı ülkelerin kripto paraları yasakladığı görülmektedir. Bununla birlikte çoğu ülkede ise yasaklama söz konusu değildir. Ülkeler bu paraların vergilendirilmesi için çalışmalar yürütmektedir. Bu vergilendirme çalışmalarını örneklendirmek gerekirse, güncel olarak AB komisyonu vasıtası ile OECD Vergi Matrahı Aşındırması Kar Aktarımı("BEPS") çalışmalarına denk olacak şekilde Avrupa Birliği'nin vergi alanında otomatik bilgi değişimi inisiyatiflerini içeren Avrupa Birliği İdare İşbirliği Direktif'i ("DAC") kapsamına kripto varlıkların da dâhil edilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. AB komisyonu 2020 yılını sonlarına doğru DAC 8 işlem süreçleri çerçevesinde bir kılavuz ortaya koymuştur. 10 Mart 2021 yılında ise bu kılavuz ile ilgili toplumun düşünceleri ve görüşleri alınmaya başlanmıştır. Ayrıca AB komisyonunda dijital finansal varlıkların geliştirilmesi ve bir yasal çerçeveye oturtulması için regülâsyon teklifleri ortaya konmuştur. Bu gelişmeler göstermektedir ki AB ülkelerinde kripto varlıkların objektif ve tarafsız bir şekilde vergilendirilmesi ile ilgili olarak çalışmaların hızla devam ettiğini göstermektedir.
Yukarıda Tablo 2.5’de ülkelerin kripto para vergilendirme yaklaşımlarını, Tablo 2.6 ise ülkelerde vergiyi doğuran olayın başlama zamanı göstermektedir. Bu tablodakripto varlıkları “gayri maddi olarak” vergilendiren Avusturalya, Fransa ve Türkiye gibi bazı ülkeler bulunmaktadır.
Danimarka gibi bazı ülkeler reel para kullanımını minimize etme çabası yolunda gayret sarf etmektedir. Bu reel paraların yerine ise ve dijital para birimi kullanımını yaygınlaştırmayı hedeflemektedir. Danimarka'da dijital paralar “finansal enstrüman/varlık”
şeklinde kabul edilmekte ve kripto paraların elden çıkarılması aşamasında vergi doğmaktadır.
Norveç'te gibi ekonomisi güçlü Baltık ülkesinde ise, kripto paralar vergisel anlamda sermaye mülkü şeklinde sınıflandırılmaktadır. Aynı zamanda ticari olarak alım veya satım işlemi üzerinden KDV alınmamaktadır.
Singapur ve Kanada kripto paraları, vergisel anlamda “emtia” şeklinde sınıflandırmaktadır. Ayrıca Singapur da kripto paralara vergi uygulanmamaktadır. Öte yandan Kanada Gelir Ajansının (CRA) yapmış olduğu açıklamaya göre kripto paralar birer mal-emtia gibi değerlendirilmektedir. Buradan sağlanacak gelir ise elde ediliş biçimine göre ticari kazanç veya değer artış kazancı şeklinde değerlendirilerek vergilendirilmektedir. Kanada'da, kripto paraların Gelir Vergisi Kanunu'ndaki trampa hükümlerine tabi olacağı belirtilmiştir.
(Canada.ca, 2019)
Japonya, kripto paraları yasal bir ödeme aracı şeklinde değerlendirmiş ve ödemeleri gerçekleştirirken kullanılabilen ve dijital şekilde transfer edilebilen varlık benzeri değerler olarak ifade etmiştir. Bu açıklamalar doğrultusunda kripto para ticari faaliyetinden sağlanan gelirler, "işletme faaliyetleri veya çeşitli işlemlerden elde edilen gelir" şeklinde sınıflandırılmakta ve işletme karına aktarılmaktadır. Ayrıca Japonya, madencilik yoluyla elde edilen kripto paraların vergiye tabii olduğunu belirtmiştir. Bu paralardan elde edilen kazançların gelir ve sermaye kazançları vergisi alanında belirlenen tutarı aşması halinde ise vergilendirileceği ifade edilmiştir (Hoon, 2021b).
İngiltere ise kripto varlıkları para birimi şeklinde tanımadığını ve kripto paraların yüksek oranda kişisel yatırım aracı amacıyla kullanıldığını ifade etmiştir. Bu nedenle gayri maddi varlık şeklinde sınıflandırmış ve elden çıkarılmasında sonra meydana gelecek gelirlerin değer artış kazancı olarak vergilendirilmesi gerektiğine karar vermiştir (gov.uk, 2019, 2021).
Bu vergilendirmenin başlama zamanını ise, kripto paraların madencilik yoluyla elde edilmesinden itibaren başladığını kabul etmiştir.
Alman hükümeti kripto para birimlerini, hukuksal statü çerçevesinde parasal araçlar şeklinde ifade etmiş ve "özel para" olarak şeklinde değerlendirmiştir. Vergisel sınıflandırmada
ise kripto paraları emtia veya hisse senedi şeklinde kabul etmediğini belirtmiştir (Hoon, 2021b).Almanya, kripto para işlemlerininin ticari olup olmadığına bakmaksızın vergilendirmeye tabii tutmaktadır.
Hindistan'da kripto paralar ile ilgili vergilendirme çalışmaları devam etmektedir.
Kripto borsalarının kullanıcılardan kestiği alım satım komisyonları Mal ve Hizmet Vergisi (GST) ve işlem gerçekleştiren kullanıcıların gelirlerinden %30 oranında gelir vergisi alınması gerektiğini belirtmiştir. (Shome, 2021) Bu vergilendirme süreçlerinin Nisan 2020 ile Mart 2021 dönemine ilişkin kripto para kazançları üzerinden alınması gerçekleştirilmiştir.
Uygulanması hedeflenmektedir. (Godbole, 2021)
Güney Kore'de ise, kripto paraları finansal varlık şeklinde kabul etmektedir. Yeni alınan bir karar ile 1 Ocak 2022'den sonra kripto para ticaretinden elde edilen gelirlerin belli bir miktarı geçmesi durumunda %20 oranında vergi alınması planlanmaktadır (Thomson, 2021).
Bu değerlendirmeler göz önüne alındığında, gelişen teknoloji ile birlikte ülkeler yeni finansal araçlara adapte olmaya çalışmaktadır. Ayrıca yeni yasal düzenlemeler ve vergilendirme yasaları ortaya koymak için çalışmalarını sürdürmektedirler. PwC denetim şirketinin 2020 yılının Ekim ayında, dünya genelinde bütün kıtalardan ülkelerin yer aldığı ve yirmiden fazla ülkeden toplanan bilgiler ile birçok ülkenin kripto paraları nasıl vergilendirilmesi gerektiği ile ilgili bir yol haritası çizmiştir. Ülkelerin büyük çoğunluğu kripto paraları ‘gayri maddi bir varlık’ veya ‘finansal bir varlık’ şeklinde sınıflandırmaktadır.
Ancak ‘emtia’ veya ‘para’ şeklinde de kabul eden ülkeler bulunmaktadır (PwC, 2020: 1-53).
Öte yandan kişilerin kripto varlıklar ile ilgili yapmış olduğu işlemlerin hangi aşamasında gelir vergisi açısından vergi tahakkuk ettiği konusunda farklı görüş ve düşünceler mevcuttur. Örnek vermek gerekirse, ABD’de madencilik faaliyetleri sonucu kripto para kazanılması vergi ödemek için yeterli bir sebeptir. Benzer şekilde, İngiltere, Finlandiya, Japonya, Avusturya gibi ülkelerde de kripto para çıkarmanın ilk aşaması olan madencilik faaliyetleri sürecinden elde edilen kripto paralar vergilendirmeye tabidir. Fransa, Danimarka ve Polonya gibi bazı ülkelerde ise gelir vergisi ancak kripto paranın elden çıkarılması aşamasında meydana gelmektedir. Diğer bir vergilendirme modeli olan kripto para satışından elde edilen gelirlerde, ülkelerin herhangi bir hacme ya da ticari faaliyete konu olup olmamasına bakmaksızın vergi aldığı modeldir. Bilindiği üzere, Türkiye’de de açıkça menkul sermaye iradı veya değer artış kazancı kategorisinde ifade edilmeyen gerçek kişilerin tasarruf gelirlerinin ticari faaliyete girip girmediği vergilendirme açısından tartışılan bir konudur.
Benzer şekilde farklı ülkelerde kripto para işlemlerinde yatırımcısının tacir olup olmadığı veya işlemlerinin ticari olup olmadığına göre vergilendirme gerçekleştirilmektedir.
Örneğin, Belçika’da kripto para ticareti yapanlar, ticari kazanç kategorisinde vergilenirken, bu işlemi ticari olarak yapmayanlar ise gelir vergisi kapsamı dışında tutulmuştur. İtalya’da gerçek kişiler genel olarak kripto para faaliyetlerinde vergiden muaf, işlem hacimleri belirlenen sınır üzerine çıkan kişiler ise diğer döviz gelirlerine uygulanan vergi oranına tabidir. Almanya, Danimarka ve Polonya gibi ülkelerde kripto para işlemleri değer artış kazancına girdiği için vergilendirme işlemin ticari nitelikte olup olmadığına bakmaksızın her halükarda vergi uygulanır. Ancak İsviçre gibi bazı ülkelerde ise alım-satım işlemleri ticari nitelik kazandığı zaman vergi uygulanır. Portekiz, Hong Kong ve Singapur gibi ülkelerde ise kripto paralar aracılığıyla elde edilen gelirler vergiden muaftır (Gago ve Ağaç, 2020).
Görüleceği üzere dünyada kripto para vergi uygulamaları ile ilgili genel kabul görmüş bir düzenleme mevcut değildir. Öte yandan, diğer birçok dünya ülkesinde olduğu gibi ülkemiz Türkiye’de de henüz kripto paralar ile ilgili bir vergi düzenlemesi mevcut değildir. Yapılan vergilendirme çalışmaları incelendiğinde, Eylül 2020’de yayınlanan 2021–2023 Orta Vadeli Program içeriği değerlendirildiğinde ve resmi otoriteler tarafından ifade edilen açıklamalar göz önüne alındığında Türkiye’nin de 2021 yılı sonuna kadar kripto paralar ile ilgili olarak bir vergi düzenlemesine gideceği anlaşılmaktadır. Düzenlemeleri gerçekleştirirken kripto paraların vergilendirilmelerinin mevcut yasalar çerçevesinde, istek ve ihtiyaçları karşılar nitelikte, sade ve anlaşılabilir şekilde yapılması gerekmektedir. Bu düzenlemeleri gerçekleştirirken küçük yatırımcıları piyasadan uzaklaştırmamak adına belirli bir gelirin altındaki kazançların vergiden muaf tutulması faydalı olacaktır. Türkiye bu düzenlemeleri gerçekleştirirken önünde izleyebileceği iki strateji bulunmaktadır. Birincisi sıfırdan kendine özgü bir kripto para mevzuatı oluşturmaktır. İkincisi ise dünya genelinde ülkelerin yapmış olduğu vergilendirme çalışmalarını özümseyerek dünya ile entegre bir çalışma ortaya koymaktır. Bu stratejiler ışığında Türkiye bekle gör, izle gör politikasını terk ederek yeni düzenlemeler yolunda ilk adımları atmaya başladığı söylenebilmektedir (Gago ve Ağaç, 2020).
2.3. Uluslararası Denetime ve Finansal Sisteme İlişkin Düzenleyici Kuruluşların Kripto