Üçüncü Uygulama: Göçmenlerin İllere Göre İktisadi Olanaklardan ve Hemşerilerden Sağladıkları Sosyal Fayda Düzeylerinin Haritalarla İncelenmesi 

Göçmenlerin  varış  yerlerindeki  “destinasyon”  hemşeri  veya  iktisadi  olanaklara  duyarlılıkları  incelendiğinde,  genel  olarak  iller  arasında  ciddi  sapmaların  olmadığı  görülmektedir.  Sapmaların  olup  –  olmamasından  daha  da  önemlisi,  üç  istisnai  ilden  çıkışlar dışında “Kırklareli, Şırnak ve Erzincan” yetmiş sekiz ilden diğer illere yönelik göç  çıkışlarında  varış  yerlerindeki  hemşerilere  duyarlılık  “hemşerilerden  sağlanan  sosyal  fayda”  düzeyi  %50’nin  altında  gerçekleşmemektedir.  %40  ‐  %60  arası  oranda  hemşerilerden  sağlanan  soyal  fayda  düzeyinin  gerçekleştiği  il  sayısı  dahi  on  beşle  sınırlıdır.  Buna  karşılık  hemşerilerden  sağlanan  sosyal  fayda  düzeyinin  %80  ve  üzeri  olduğu il sayısı ise on sekize ulaşmaktadır (Şekil 4.10). 

  Şekil 4.10 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon”  Hemşerilere Duyarlılıkları (%) 

İçgöç  hareketinde  hemşerilikten  sağlanan  sosyal  fayda  düzeylerinin  üç  istisna  dışında  %50’nin, on beş il dışında da %60’ın altında olmaması, buna karşılık %80’nin üzerinde  sosyal  fayda  sağlayan  il  sayısının  on  sekize  ulaşması,  Türkiye’de  gerçekleşen  iç  göç  hareketinin  yön  bulmasında  hemşeriliğin  çok  ciddi  belirleyici  konumunda  olduğunu  teyit  etmektedir.  Neticede  iller  arasında  varış  yerlerindeki  hemşerilere  duyarlılık  oranları  %47  “Kırklareli”  ile  %95.1  “Zonguldak”  arasında  gayet  istikrarlı  ve  iktisadi  olanaklara  duyarlılığa  göre  birbirine  oldukça  benzeyen  şekilde  gerçekleşmektedir.  Çünkü  göç  hareketinde,  genel  olarak  gidilecek  yerin  tayininde  önceki  göç  eden  hemşerilerin  belirleyiciliğinin  ülke  bütününde  geçerli  olduğu  anlamını  taşımaktadır.  Buna karşılık varış yerlerindeki iktisadi olanaklara duyarlılık düzeyleri hem hemşerilere  duyarlılık düzeylerine göre ülke genelinde düşük oranda gerçekleşmekte, hem de kendi  içerisinde iller arasında ciddi sapmalar oluşarak gerçekleşmektedir.  

Varış  yerlerindeki  iktisadi  olanaklara  göçmen  duyarlılığının  ülke  ortalamasına  göre  en  yüksek gerçekleştiği hizmet işlerinde çalışan miktarıdır. Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerlerindeki  hizmet  işlerinde  çalışan  miktarına  duyarlılığı  %49.5’e  ulaşmaktadır.  Ancak  hemşeriliğe  duyarlılığın  aksine  hizmet  işlerinde  çalışanlara  duyarlılık  oranları  %11.2  ile  %78.2  arasında  çok  geniş  bir  bantta  dalgalanmaktadır.  Bunun anlamı ise, ülke bütünü açısından birbiriyle paralel duyarlılık söz konusu değildir. 

  Şekil 4.11 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” Hizmet İşlerinde Çalışan 

Miktarlarına Duyarlılıkları (%) – Harita 

Göçmenlerin  varış  yerlerindeki  tarım  dışı  üretim  faaliyetlerinde  çalışanlar  ve  üretim  makinaları  kullananların  miktarlarına  duyarlılıkları  açısından  bakıldığında  da  hizmet  işlerinde çalışan miktarına duyarlılık düzeylerindeki yapıyla benzer bir durumun varlığı  ile karşılaşılmaktadır. İktisadi olanaklara duyarlılıklar içerisinde ikinci yüksek duyarlılığın  gerçekleştiği  bu  meslek  grubuna  duyarlılık,  ülke  ortalamasına  göre  %49.5  iken,  en  düşük  duyarlılık  %14.2  ve  en  yüksek  duyarlılık  düzeyi  ise  %78.7  düzeyinde  gerçekleşmiştir. Diğer bir deyişle en yüksek duyarlılıkla en düşük duyarlılık arasında beş  katı aşan farklılık mevcuttur (Şekil 4.12).    Şekil 4.12 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” Tarım Dışı Üretim  Faaliyetlerinde Çalışanlar ve Üretim makineları Kullananların Miktarlarına Duyarlılıkları  (%) ‐ Harita 

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine  göre  en  yüksek  üçüncü  iktisadi  olanak  konumundaki  iktisadi  olanak,  mesleklere  göre  12  yaş  üstü  nüfus  bütünüdür.  Ülke  ortalamasının  %49  olduğu  meslekler  toplamından  sağlanan  sosyal  fayda  “göçmen  duyarlılığı”  düzeyi,  %13.9  ile  %79.3 arasında çok geniş bir bantta dalgalanmaktadır. En düşük ve en yüksek göçmen  duyarlılığı arasındaki fark, 5.7 katı aşmış konumdadır. Böylesi geniş bir dalgalanmanın  varlığı  ise,  ülke  bütününde  benzer  bir  karakteristik  yapının  hemşeriliğe  duyarlılıkta  olduğu gibi gerçekleşemediği anlamını taşımaktadır (Şekil 4.13). 

    Şekil 4.13 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” Mesleklere Göre 12 Yaş Üstü  Nüfusa Duyarlılıkları (%) ‐ Harita  Ülke ortalamasına göre göçmenlerin varış yerindeki iktisadi olanaklara duyarlılıklarının  en yüksek düzeyde olduğu dördüncü iktisadi olanak ise, mesleksizler bütünüdür. Ülke  ortalaması  %48.7  olup,  illerde  %13  ‐  %78.1  arasında  çok  geniş  bir  bantta  dalgalanmaktadır.  En  düşük  ve  en  yüksek  düzey  arasındaki  fark,  6  katı  aşmıştır.  Dolayısıyla illerarasında ciddi farklılaşma vardır (Şekil 4.14).    Şekil 4.14 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” Mesleği Olmayanlar “Niteliksiz  İşgücü” Miktarına Duyarlılıkları (%) – Harita     

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine göre en yüksek beşinci iktisadi olanak ise, müteşebbisler, direktörler ve üst  düzey  yöneticiler  işgücü  bütünüdür.  Ülke  ortalamasının  %48.3  olduğu  sosyal  fayda  “göçmen  duyarlılığı”  düzeyi,  %10.6  ile  %74.5  arasında  çok  geniş  bir  bantta  dalgalanmaktadır. En düşük ve en yüksek göçmen duyarlılığı arasındaki fark da, 7 katı  aşmış konumdadır. Bu bulgu ise, önceki iktisadi olanaklara duyarlılıkta olduğu gibi ülke  bütününde  benzer  bir  karakteristik  yapının  hemşeriliğe  duyarlılıkta  olduğu  gibi  gerçekleşemediği anlamını taşımaktadır (Şekil 4.15). 

  Şekil 4.15 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” Müteşebbisler, Direktörler ve 

Üst Düzey Yöneticiler Miktarına Duyarlılıkları (%) ‐ Harita 

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine  göre  en  yüksek  altıncı  iktisadi  olanak  ise,  ilmi  ve  teknik  elemanlar  ile  serbest meslek sahipleri işgücü bütünüdür. Bu grup ağırlıklı olarak esnaf – küçük ticaret  erbabından  teşkildir.  Ülke  ortalamasının  %48.1  olduğu  sosyal  fayda  düzeyi,  %8.4  ile  %78.2 arasında çok geniş bir bantta dalgalanmaktadır. En düşük ve en yüksek göçmen  duyarlılığı  arasındaki  fark,  9.3  katı  aşmış  konumdadır.  Bu  bulgu  ise,  önceki  iktisadi  olanaklara  duyarlılıkta  olduğu  gibi  ülke  bütününde  benzer  bir  karakteristik  yapının  hemşeriliğe  duyarlılıkta  olduğu  gibi  gerçekleşemediği  anlamını  taşımaktadır  (Şekil  4.16). 

  Şekil 4.16 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” İlmi ve Teknik Elemanlar ile 

Serbest Meslek Sahipleri Miktarına Duyarlılıkları (%) ‐ Harita 

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine  göre  en  yüksek  yedinci  iktisadi  olanak,  ticaret  ve  satış  personeli  işgücü  bütünüdür.  Bu  grup  ağırlıklı  olarak  perakende  ticaret  yapan  işletmelerde  maaşlı  –  ücretli  –  yevmiyeli  olarak  çalışan  geniş  kitleleri  tanımlamaktadır.  Ülke  ortalamasının  %47.4  olduğu  sosyal  fayda  “göçmen  duyarlılığı”  düzeyi,  %13.5  ile  %78.2  arasında  çok  geniş bir bantta dalgalanmaktadır. En düşük ve en yüksek göçmen duyarlılığı arasındaki  fark,  5.7  katı  aşmış  konumdadır.  Bu  bulgu  ise,  önceki  iktisadi  olanaklara  duyarlılıkta  olduğu  gibi  ülke  bütününde  benzer  bir  karakteristik  yapının  hemşeriliğe  duyarlılıkta  olduğu gibi gerçekleşemediği anlamını taşımaktadır (Şekil 4.17). 

  Şekil 4.17 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” Ticaret ve Satış Personeli 

Miktarına Duyarlılıkları (%) ‐ Harita 

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine  göre  en  yüksek  sekizinci  iktisadi  olanak  ise,  varış  yerlerindeki  GSYİH  içerisinde  yer  alan  devlet  harcamaları  düzeyleridir.  Ülke  ortalamasının  %47.2  olduğu  sosyal fayda “göçmen duyarlılığı” düzeyi, %10 ile %75.7 arasında çok geniş bir bantta  dalgalanmaktadır.  En  düşük  ve  en  yüksek  göçmen  duyarlılığı  arasındaki  fark,  7.5  katı  aşmış konumdadır. Bu bulgu ise, önceki iktisadi olanaklara duyarlılıkta olduğu gibi ülke  bütününde  benzer  bir  karakteristik  yapının  hemşeriliğe  duyarlılıkta  olduğu  gibi  gerçekleşemediği anlamını taşımaktadır (Şekil 4.18). 

  Şekil 4.18 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” GSYİH Bileşeni Olarak Devlet 

Hizmetleri Miktarına Duyarlılıkları (%) 

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine  göre  en  yüksek  dokuzuncu  iktisadi  olanak  ise,  idari  personel  ve  benzeri  işlerde  çalışanlar  bütünüdür.  Bu  grup  ağırlıklı  olarak  beyaz  yakalıları  tanımlamaktadır.  Ülke  ortalamasının  %46.5  olduğu  sosyal  fayda  “göçmen  duyarlılığı”  düzeyi,  %9.6  ile  %77.8 arasında çok geniş bir bantta dalgalanmaktadır. En düşük ve en yüksek göçmen  duyarlılığı  arasındaki  fark,  8  katı  aşmış  konumdadır.  Bu  bulgu  ise,  önceki  iktisadi  olanaklara  duyarlılıkta  olduğu  gibi  ülke  bütününde  benzer  bir  karakteristik  yapının  hemşeriliğe  duyarlılıkta  olduğu  gibi  gerçekleşemediği  anlamını  taşımaktadır  (Şekil  4.19).           

Şekil 4.19 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” İdari Personel ve benzeri İşlerde  Çalışnalar Miktarına Duyarlılıkları (%) ‐ Harita 

Ülke  ortalamasına  göre  göçmenlerin  varış  yerindeki  iktisadi  olanaklara  duyarlılık  düzeylerine  göre  en  yüksek  onuncu  iktisadi  olanak  konumundaki  iktisadi  olanak  ise,  varış  yerlerindeki  GSYİH’dır.  Ülke  ortalamasının  %43.8  olduğu  GSYİH’dan  sağlanan  sosyal fayda %7.6 ile %70.4 arasında çok geniş bir bantta dalgalanmaktadır. En düşük  ve en yüksek göçmen duyarlılığı arasındaki fark, 9 katı aşmıştır. Dolayısıyla, hemşeriliğe  duyarlılığın aksine, illler arasında duyarlılıklarda ciddi sapmalar vardır (Şekil 4.20).    Şekil 4.20 Göçmenlerin Varış Yerlerindeki “Destinasyon” GSYİH’ya Duyarlılıkları (%) – Harita   

İç  göç  hareketlerinde,  gidilen  illerdeki  ekonomik  olanaklardan  sağlanan  sosyal  fayda  düzeyinin  hemşerilerden  sağlanan  sosyal  fayda  düzeyinin  altında  kalmasında  genel  olarak  metropoller  ve  özellikle  de  İstanbul  ile  bölge  içindeki  bir  veya  birkaç  görece  büyük  ile  yönelik  göçün  aşırı  olması  etkili  olmaktadır.  Atkinson  katsayılarının  hesaplanmasında  kullanılan  il  skorlarıyla  illere  yönelik  yoğunlaşmayı  son  derece  net  şekilde  tespit  etmek  mümkündür.  Bu  konuda  Sinop  ve  Kilis,  son  derece  açıklayıcı  iki  örnek konumundadır: 

Sinop incelendiğinde, Atkinson skorları itibarıyla varış yerlerindeki GSYİH, çalışma çağı  nüfusu,  istihdam  ve  tarım  dışı  istihdam  açısından  İstanbul’a,  İstanbul’un  sunduğu  ekonomik olanakların çok üzerinde Sinoplu göçünün gerçekleştiği görülmektedir. Buna  ek olarak iki komşu ile yönelik Sinop’tan yaşanan göç çıkışı da, komşu iki ilin sunduğu  ekonomik olanaklardan çok daha yüksek düzeyde gerçekleşmektedir (Bkz. Şekil 4.21).    Şekil 4.21 Sinop İçin Varış Yerlerindeki “Göç Edilen İl” Atkinson Skorları  Kilis incelendiğinde ise, Atkinson skorları itibarıyla varış yerlerindeki GSYİH, çalışma çağı  nüfusu,  istihdam  ve  tarım  dışı  istihdam  açısından  önce  komşu  il  olan  Gaziantep’e,  Gaziantep’in  sunduğu  ekonomik  olanakların  çok  üzerinde  Kilisli  göçünün  gerçekleştiği  görülmektedir. İkinci yoğun göç ise İstanbul’adır (Bkz. Şekil 4.21). 

  Şekil 4.22 Kilis İçin Varış Yerlerindeki “Göç Edilen İl” Atkinson Skorları                                 

BÖLÜM 5