ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Türkiye’de Dirlik Temelli - KADINSIZ KENTLER Toplumsal Cinsiyet Açısından Belediye

Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme

yönTemin genel çerçeVesi

Ç

alışmamızın yöntemi önceki bölümde çerçevesi çizilen DTCDB yöntemi-ne dayanmaktadır (Addabbo 2008; Addabbo vd., 2008a, 2008b; Ad-dabbo vd., 2010). Bu yöntemi Türkiye koşullarına ve araştırmamızın kapsa-mına göre uyarlayarak, iki aşamalı biçimde tasarladık. Birinci aşama, beledi-yelerin bütçelerinin yapabilirlikler yaklaşımı yoluyla toplumsal cinsiyet te-melli denetiminin yapılması; ikinci aşama ise, seçilen illerde belediyeler (hiz-met sunanlar) ve yerel halk (yararlanıcılar) ile gerçekleştirilen görüşmeler yo-luyla yerel yönetim politikalarının kadınlar üzerindeki dönüştürücü etkisinin irdelenmesidir.

Bu amaçla 10 il seçilmiştir. Kentlerden 5 tanesi Kadın Dostu Kent (KDK) Birleşmiş Milletler Ortak Programı’na (BMOP) katılan kentler arasın-dan bölgesel çeşitlilik gözetilerek İzmir, Samsun, Şanlıurfa, Nevşehir ve Kars olarak belirlenmiştir (Şekil 3.1). KDK taahhütlerini imzalayan kentlerde, KDK BMOP koordinatörü uzmanlarla da görüşmeler yapılmış, bölgedeki ka-dınların güçlendirilmesine yönelik gerek yerel yönetimlerin gerekse ildeki di-ğer paydaşların etkinlik ve politikaları hakkında bilgi alınmıştır. Kadın Dos-tu Kentlerde yerel yönetimler tarafından sunulan hizmet ve politikaların top-lumsal cinsiyet dirliğine ilişkin anlamlı bir farklılık yaratıp yaratmadığını sı-namak amacıyla, bu statüye sahip olmayan ancak seçilen KDK BMOP üyesi kentlere bölgesel olarak yakın Manisa, Ordu, Diyarbakır, Kayseri ve Erzu-rum şehirleri de araştırma kapsamına dâhil edilmiştir.

46 üçüncü bölüm

Projenin ilk aşaması, bütçenin tasarımı ve kamu kaynaklarının dağılı-mı sırasında yerel yönetimlerin toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve bunların gi-derilmesine dönük önlemleri gözetip gözetmediğini sorgulamamıza imkân vermiştir. Böylece, belediyelerin niyet ve hedefleri içinde toplumsal cinsiyet eşitliğini güçlendirme ya da eşitsizlikleri pekiştirici yönde işlev görebilecek politikaların olup olmadığını görmek mümkün olmuştur.

İkinci aşamada ise, seçilen 10 kentte belediyelerde ilgili birimlerdeki uzmanlar ve yöneticiler ile ortak toplantılar ve/veya bireysel görüşmeler ya-pılmıştır. Ayrıca, kentte kadınların yapabilirliğine etkide bulunabilecek (bele-diyelerin meslek edindirme merkezleri, gıda bankası, toplum merkezi, çama-şırhane gibi) kurumlara da ziyaretlerde bulunulmuş ve o kurumların yöneti-cileri, çalışanları ve buralardan yararlananlar ile görüşülmüştür. Araştırma-nın bir diğer önemli ayağı olarak, hizmetlerden yararlanması beklenen kesim-lerin bu kaynaklara erişimkesim-lerinin ortaya çıkarılması amacıyla mahallelerde kadınlar ile görüşmeler yapılmış, her kentte yaklaşık 25 kadın katılımcı ile toplamda 250 görüşme gerçekleştirilmiştir. Böylece, araştırmanın kapsamı içindeki kentlerde toplumsal cinsiyet farkındalığının yerel düzeyde nasıl algı-landığı ve yararlanıcıların yapabilirliklerinde bir etki yaratıp yaratmadığı ko-nusunda ipuçlarına ulaşılmıştır.

Saha çalışması sırasında ziyaret edilecek mahallelerin özellikle sosyo-ekonomik statü açısından farklılık arz etmesi gözetilmeye çalışılmıştır. Kent ziyaretleri öncesinde yapılan masa başı çalışması sırasında incelenen yerel yö-netim politika dokümanları içinde değinilen ya da başka kurum ve kuruluş-lar tarafından kentteki yaşama ilişkin yapılmış ilgili çalışmakuruluş-larda nitelikleri irdelenen mahalleler varsa, bunlar saha çalışması öncesinde listelenmiştir. Sa-ha çalışması için kentlere gidildiğinde ise, öncelikli olarak kent merkezinde bulunan (büyükşehirlerde ise merkez ilçelerdeki) Sosyal Yardımlaşma ve Da-yanışma Vakfı ziyaret edilmiştir. Vakıf’taki yönetici ve çalışanlardan hem kentteki mahallelerin genel profiline hem de kurumun faaliyet alanının sosyal yardım olması itibariyle düşük sosyo-ekonomik statüdeki mahalleler ve bu mahallelerdeki kadınların durumları ve sorunlarına ilişkin bilgiler alınmıştır.

Bununla birlikte, belediyelerdeki uzman ve yönetici görüşmelerinde de kentin mahalle profiline değinilerek farklı nitelik arz eden mahallelerin tespit edil-mesine yönelik bilgi derlenmiştir. Kent merkezinde kentsel dönüşüme ya da yenilemeye tabi olması söz konusu olan ya da hâlihazırda bu dönüşümün içinde bulunan mahalleler varsa, bunlar da ziyaret edilmek üzere seçilmiştir.

Ayrıca, kentte siyasete katılım alanındaki yapabilirliklerin irdelenmesi

açısın-türkiye’de dirlik temelli toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme 47

dan muhtarı kadın olan mahallelerin bulunduğu durumlarda hem kadın muhtarların kendileriyle hem de mahallelerindeki kadınlarla görüşmeler ger-çekleştirilmiştir (Bkz. EK 1).

yapaBilirlikler eVreninin Ve gösTergelerin Tanımlanması

DTCDB Türkiye’de daha önce araştırılan bir konu değildir. Bu nedenle uygu-lamanın strateji ve araçlarını geliştirmek araştırmamızın ilk adımlarından bi-rini oluşturmuştur. Buna göre, öncelikle Nussbaum’un (2000, 2003) “temel insani yapabilirlikler” listesi ve DTCDB konusunda literatürdeki diğer uygu-lamalar (Addabbo, 2008; Addabbo vd., 2008a, 2008b; Addabbo vd., 2010) ışığında, dönüştürücü faktör olarak yerel yönetimlerin işlev gördüğünü dü-şündüğümüz bir yapabilirlikler listesi hazırladık. Bu liste oldukça genel baş-lıklardan oluşuyor gibi görünse de, kadınların dirliğini bütünlüklü olarak de-ğerlendirmemize olanak sağlayan tüm boyutları içermeyi amaçlamaktadır.

Bu boyutlar, ücretli istihdama, uygun çalışma koşullarına, eğitime ve sağlığa erişim gibi maddi koşullara erişimin yanı sıra, kadınların kent içindeki hare-ketliliğini önemli ölçüde kolaylaştıran altyapı ve çevresel düzenlemelere, ka-dınların yaşamını biçimlendiren bakım sorumlulukları ile ilgili düzenlemele-re, boş zaman etkinliklerine, toplumsal ve siyasi yaşama katılımı kolaylaştıra-cak ve şiddeti önlemeye dönük düzenlemelere kadınların erişimini içermekte-dir. Araştırmamızın eksenini oluşturan 10 temel yapabilirlik şunlardır:

A) Güvenli ve Yeterli Yaşam Alanına Erişim

B) Yeterli Hareketliliğe ve Çevresel Planlamaya Erişim C) Boş Zaman ve Spor Etkinliklerine Erişim

D) Bakım Hizmetlerine Erişim E) Toplumsal ve Siyasi Katılım

F) Ücretli İstihdama ve Uygun Çalışma Koşullarına Erişim G) Parasal Gelire Erişim

H) Sağlığa Erişim

I) Eğitim ve Öğrenime Erişim J) Şiddetsiz Bir Yaşama Erişim

Bu liste yerel yönetimlerin yasaları çerçevesindeki işlevlerine bağlı ola-rak, önem sırasına göre proje ekibi tarafından sıralanmıştır. İncelediğimiz be-lediyelerin yetki, görev ve sorumluluk tanımlarından çıkarsadığımız bu

sıra-48 üçüncü bölüm

lamaya göre, belediyeler öncelikle, inşaat, altyapı, ulaşım faaliyetleri ile park, bahçeler, sosyal alanlar ve çeşitli rekreasyon alanlarında hizmet sunmaktadır.

Bu alanlar, yukarıdaki listede ilk üç yapabilirlik ile ilişkilendirilmiştir.

Dirliğin, önceki bölümde ayrıntılı anlatıldığı gibi, çok boyutlu tanım-lanması bunu açıklayabilmek için çok sayıda göstergenin de tanımtanım-lanmasını gerektirmektedir. Tablo 3.1’de her bir yapabilirlik alanı için göstergelerin bir listesi sunulmuştur. Bu liste kadınların dirliğini açıklayabilecek göstergeler üzerine düşünmek, verilerin hangi düzeyde ulaşılabildiğini görmek üzere ha-zırlanmıştır. Bazı verilere ulusal, bazı verilere bölgesel veya kent bazında ula-şılabilir olsa da, listedeki pek çok veri sistematik olarak yayınlanmamakta, hatta çoğu hâlihazırda bulunmamaktadır.

Yapabilirlik göstergeleri (Tablo 3.1), her bir yapabilirlik alanı için bi-reysel/demografik göstergeler ile yerel yönetimleri doğrudan ilgilendirebile-cek göstergeler olarak ikiye ayrılmıştır. Bu liste daha sonra hem kentlerle ilgi-li içerik anailgi-lizlerinin ve matris anailgi-lizlerinin, hem de saha araştırmasında gö-rüşmeler sırasında kullanacağımız yarı yapılandırılmış soru setlerinin temeli-ni oluşturmuştur. Matris analizleri için, bu listeden hareketle, belediye fonk-siyonları ve yapabilirliklerin eşleştirildiği, aşağıda daha ayrıntılı tartışılacak bir gösterge haritası kurgulanmıştır (Tablo 3.2). Belediyelerle yapılan görüş-melerde ve mahalle görüşmeleri sırasında Tablo 3.1’deki soruların çoğu soru-larak kamu politikasının kadınların yapabilirliği üzerindeki etkisi gözlenme-ye çalışılmıştır.

Tablo 3.1’deki bireysel/demografik göstergeler özellikle saha çalışma-sında kentte yaşayan kişilerin durumlarına ilişkin kendi öznel değerlendirme-lerini anlayabilmek için tasarlanmıştır. Örneğin, “ücretli istihdama ve uygun çalışma koşullarına erişim yapabilirliğinde”, kadınların iş bulurken ve iş ku-rarken yerel yönetimden destek alıp almadığı; yerel yönetimlerin kurs ve eği-timlerine katılıp katılmadığı; katıldıysa bunların hangisi olduğu; ücretli çalışı-yorsa çalışma saatlerinin uzunluğu ve kişilerin çalışmak istedikleri saatlerin ne olduğu; ev içinde ücretsiz çalışıyorsa çalışmak istedikleri saatlerin ne olduğu gibi sorular kadınların bu alanla ilgili belediyelerle kurdukları ilişkiyi ve çalış-ma yaşamına bakışı kendi tercihleri üzerinden anlaçalış-maya dönük sorulardır.

Aynı örnekten devam edilecek olursa, belediyelerin ücretli istihdama ve uygun çalışma koşullarına erişim yapabilirliği üzerindeki dönüştürücü et-kisini gözlemleyebilmek için şu göstergeler tanımlanmıştır: Belediye tarafın-dan düzenlenen kurslar olup olmadığı; bu kurslardaki öğrenci sayıları ve ka-dın/erkek oranları; işyeri kurma ve ruhsat alma kolaylığı/güçlüğü;

belediye-türkiye’de dirlik temelli toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme 49

nin emek ve istihdamla ilgili bir biriminin olup olmadığı; aktif ve pasif emek politikalarının uygulanıp uygulanmadığı; kadın işyeri sahiplerinin destekle-nip desteklenmediği; ruhsat sahipleri arasında kadın/erkek oranı; ne tip işgü-cü eğitim ve kursları olduğu; bu eğitimlere kaç kişinin katıldığı; bu tip eğitim merkezleri varsa buralarda çocuk bakımı hizmetleri olup olmadığı; işyerleri-nin iş sağlığı açısından denetimleriişyerleri-nin ne kadar sıklıkla yapıldığı ve kentte mikrokredi projeleri olup olmadığı gibi. Özellikle bu bölümdeki gösterge ve sorular yapabilirlikler ve yerel yönetim politikalarının etkileşimini açığa çıka-racağı için DTCDB matris analizlerinin de temel çerçevesini oluşturmuştur.

Bütün bunlara ek olarak, belediyenin kurum içinde toplumsal cinsiyet bakış açısını içselleştirip içselleştirmediğini, başka bir ifadeyle, kurum içi faa-liyetlere toplumsal cinsiyet eşitliği hedefini yerleştirip yerleştirmediğini anla-maya dönük bazı sorular da soru/gösterge setine dâhil edilmiştir: Örneğin, belediyenin kendi personeline yönelik bakım hizmeti olup olmadığı, yerel yö-netimde istihdam edilen personelde kadın/erkek oranları ve kota uygulaması gibi sorular irdelenmiştir.

maTrislerin oluŞTurulması Ve

Dirlik Temelli Toplumsal CinsiyeTe Duyarlı BüTçe DeneTimi

Kadınların dirliğinin boyutlarını 10 farklı yapabilirlik temelinde tanımladık-tan sonraki adım belediyelerin yetki, görev ve sorumluluklarını incelemek ve temel fonksiyonlarını belirlemek olmuştur. Bunun için seçilmiş belediyelerin kamuya açık belgeleri (stratejik plan, performans programı, faaliyet raporu, web siteleri) taranmış; teşkilat şemaları, müdürlüklerin/daire başkanlıkları-nın görev tanımları incelenmiştir. Bunun sonucunda belediyelerin üstlendik-leri yetki, görev ve sorumluluk alanlarını genel hatlarıyla imar ve şehircilik, çevre, ulaşım, sağlık, itfaiye ve afet yönetimi, kültür ve turizm ve sosyal hiz-metler başlıkları altında açıkladıkları gözlenmiştir. Ancak, belediyelerin fonksiyonlarının resmi olarak belirlenen alanlardan daha kapsamlı olduğu açıktır. Örneğin, başta meslek ve beceri edindirme kursları olmak üzere, kimi yerlerde kadın kooperatifi kurulması için verilen destekler, kadınların üret-tiklerini satabilecekleri uygun yer ve imkân sağlama gibi etkinlikler, kadınla-rın dirliğini oluşturan en önemli yapabilirliklerden “ücretli istihdama ve uy-gun çalışma koşullarına erişim” alanında belediyelerin dönüştürücü olabile-ceğini gösterir. Bu nedenle, fonksiyon listemize “emek ve istihdam” işlevi de dâhil edilmiştir.

50 üçüncü bölüm

Bundan başka, yine önemli bir yapabilirlik olan “toplumsal ve siyasi katılım” konusunda belediyeler kayda değer bir işleve sahip olabilecek ko-numdadırlar. Yerel yönetimler yönetici konumunda temsiliyet, yerel yönetim kararlarına halkın katılımı için yaptıkları etkinlikler, yerleşik halkın belediye-ye ulaşma mekanizmaları ve beledibelediye-ye meclislerinde kadın übelediye-ye sayısı gibi pek çok yolla kadınların toplumsal ve siyasi katılımını güçlendirebilir, toplumda demokrasi alışkanlıklarını geliştirebilirler. Bu nedenle, resmi belgelerde yer almasa da, belediyelerin bu yapabilirliği etkileme potansiyeli nedeniyle fonk-siyon listesine “demokrasi ve katılımcılık” işlevi de eklenmiştir.

Bir sonraki adım, yapabilirlikler listesi ile belediye fonksiyonlarının eş-leştirilmesi ve bir matris oluşturarak ilgili göstergelerin bu matrise yerleştiril-mesi olmuştur. Örnek vermek gerekirse, kadınların “güvenli ve yeterli yaşam alanına erişim yapabilirliği”, imar ve şehircilik, çevre ve ulaşım fonksiyonuy-la yakından ilişkilidir. Yaşanan çevrede kaçak yapıfonksiyonuy-larfonksiyonuy-la düzensiz bir yapıfonksiyonuy-laş- yapılaş-manın olup olmaması; elektrik, su altyapılarının yeterliliği, düzgün yerleşim yerlerinin olup olmaması, kentteki yol ve diğer altyapı gibi durumlar, çevre kirliliği düzeyi ve bu konuda alınan önlemler kadınların güvenli ve yeterli bir yaşam alanında yaşamasının minimum koşullarını gösterir.

Kadınların kent içinde “yeterli hareketliliğe ve çevresel planlamaya eri-şim” yapabilirliği yerel yönetimin ulaşımla ilgili iyileştirmelerine önemli ölçü-de bağlıdır. Toplu ulaşımın kendi aracına sahip olma ihtimali yüksek olan er-keklerden daha çok kadınların hareketliliğini olumlu yönde etkilediği bilin-mektedir (Cebollada-Frontera ve Miralles-Guasch, 2006: 22; Miralles-Guas-ch, 2006). Toplu ulaşım ücretlerinin düzeyleri, muafiyet veya indirimli seya-hat olanakları, durak sayısı, sefer saatleri gibi göstergeler kadınların kent içindeki hareketlilik ve ulaşım imkânlarının sınırlarını belirler.

“Boş zaman ve spor etkinliklerine erişim” yapabilirliği, başta kadın-ların ulaşabileceği yeşil alankadın-ların, parkkadın-ların, bahçelerin varlığı (çevre fonk-siyonu), diğer yandan yerel yönetimlerin kadınların da katılabileceği kon-ser, gezi, hobi kursları gibi etkinlikler düzenlemesi (kültür ve turizm fonksi-yonu), spor merkezleri işletmesi ve bu spor merkezlerinin kadınlardan gelen talepler dikkate alınarak düzenlenmesi (sosyal hizmetler fonksiyonu) ile ilişkilidir.

“Bakım hizmetlerine erişim” yapabilirliği belediyelerin sosyal hizmet-ler fonksiyonu ile eşleştirilmiştir. Yerel yönetimhizmet-ler tarafından işletilen (varsa) okul öncesi kurum, bakım kurumu, huzurevi, rehabilitasyon merkezi gibi ku-rumlardan yararlanıp yararlanamama, bu kurumlara erişimin kolay olup

ol-türkiye’de dirlik temelli toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme 51

maması, kurum ücretlerinin düzeyi, ailede bu kurumlardan kimlerin yarar-landığı gibi durumlar bu yapabilirliğin belirleyenleridir.

Yukarıda anlatıldığı gibi “ücretli istihdama ve uygun çalışma koşulla-rına erişim”, belediyenin emek ve istihdam fonksiyonu ile bağlantılı iken,

“parasal gelire erişim” yapabilirliği, sosyal hizmetler fonksiyonu ile ilişkilen-dirilmiştir. Bunun nedeni bu yapabilirliği istihdamdan elde edilen gelirden ay-rı düşünerek aynî ve nakdi sosyal yardımlarla ilişkilendirmemizdir. “Sağlığa erişim” yapabilirliği belediyelerin doğrudan ve dolaylı sağlık sorumlulukları ile eşleştirilmiştir.

Yerel yönetimlerin eğitim ve öğretim faaliyetleri ayrıntılı incelendiğin-de, bunların kültür ve turizm ile sosyal hizmetler olarak iki fonksiyon altında sınıflandırılabileceği görülmüştür. Bunun nedeni belediyelerde kültürel eğitim faaliyetleri olduğu gibi, eğitim bursları ile beceri kazandırma eğitimlerinin de sunulabilmesidir ve bu ikisi içerik olarak birbirlerinden oldukça farklı nitelik-tedir. Nihayet “şiddetsiz bir yaşama erişim” yapabilirliği sosyal hizmetler fonksiyonuyla ilintilidir çünkü yerel yönetimlerin kadına dönük suç ve şidde-te karşı önlemleri, sığınma evi olup olmadığı gibi durumlar kadınların şiddet-siz bir ortamda yaşamasının önkoşullarını oluşturur. Bunlar hizmet olarak sosyal hizmet alanı içerisindedir.

Tablo 3.2’de ayrıntılı bir biçimde sunulan göstergeler matrisi DTCDB analizi yapabilmenin ilk yol haritasıdır. Belediyelerin stratejik planları, per-formans programları ve faaliyet raporlarında kadınların dirliğini açıklayıcı olabilecek hangi alan ve göstergelere bakılacaği, neyin izinin sürülmesi gerek-tiği konusunda bize yol gösterir. Bundan sonra, belediye faaliyetleri ve bütçe-den bu faaliyetlere ayrılan kaynaklar bu göstergeler yardımıyla bütçe-denetlenmiş ve bütçe harcamalarının yapabilirlikler ve fonksiyonlar bağlamında matrisi (harcamaların dökümü) ortaya çıkarılmıştır. Burada not düşülmesi gereken önemli bir husus, Tablo 3.2’nin kesin sınırlar çizmiyor olması, genel hatlarıy-la göstergelere işaret ediyor olmasıdır. Çalışmamız ilerledikçe, her belediye-nin özgün yapısına ve etkinliğin spesifik olma durumuna bağlı olarak, başlan-gıçta öngördüğümüz Tablo 3.2’de belirtilen eşleşmelerden farklı yapabilirlik-ler ve fonksiyon eşleştirmeyapabilirlik-leri yapılabilmiştir. Bu konuya kısaca üç yapabilir-lik üzerinden örnek vermek gerekirse;

• “Güvenli ve Yeterli Yaşam Alanına Erişim” yapabilirliği, başlan-gıçtaki imar ve şehircilik, çevre ve ulaşım fonksiyonlarının yanı sı-ra, sağlık, itfaiye ve afet yönetimi ve sosyal hizmetler

fonksiyonla-52 üçüncü bölüm

rıyla da ilişkilendirilmiştir. Ancak, bütçelerin analizi sırasında kar-şımıza çıkan belediyelerin sokak hayvanlarına ilişkin bakım hiz-metleri, “Güvenli ve Yeterli Yaşam Alanına Erişim” yapabilirliği-sağlık fonksiyonu eşleştirmesiyle; belediyelerin itfaiye ve afet yöne-timine ilişkin faaliyetleri de “Güvenli ve Yeterli Yaşam Alanına Eri-şim” yapabilirliği-itfaiye ve afet yönetimi eşleştirmesiyle matriste yer almıştır. Belediyelerin hizmet binalarının güvenliğine ilişkin harcamaları ise, “Güvenli ve Yeterli Yaşam Alanına Erişim” yapa-bilirliği-sosyal hizmetler fonksiyonu ikilisine yerleştirilmiştir.

• “Eğitim ve Öğrenime Erişim” yapabilirliği başlangıçta sadece kül-tür ve turizm ve sosyal hizmetler ile ilişkilendirilmişken, bu fonksi-yonlara çevre, sağlık, itfaiye ve afet yönetimi fonksiyonları da ek-lenmiş; bu sayede, belediyelerin, halkın ve öğrencilerin çevre, sağlık ve afet bilincini yükseltmeye yönelik eğitim çalışmaları da matrise ayrıntılı biçimde yansıtılabilmiştir.

• Çalışmanın başlarında öngörmediğimiz bir başka konu, belediyele-rin (özellikle yoğun göç alan İzmir, Diyarbakır gibi büyükşehirle-rin) sosyal içermeyle ilgili faaliyet ve harcamalarıdır. Bu harcama-lar, “Bakım Hizmetlerine Erişim” yapabilirliği sosyal hizmetler fonksiyonu ile eşleştirilerek matrise eklenmiştir.

Belediyelerin bütçelerinden kadınların yapabilirliklerine ayırdıkları kaynakları ayrıştırabilmek DTCDB analizinin en zor kısmını oluşturmuştur.

Belediyelerin bütçe verilerine ulaşmak için stratejik planları, performans programları, faaliyet raporları, ödenek ve kesin hesap cetvelleri taranmış ve harcama matrislerinin yapılandırılmasında performans programlarının kulla-nılmasına karar verilmiştir. Yıllık programlar olan performans programların-da belediyelerin harcama alanlarına/programlarına ilişkin planları, o prog-ramlar için ayrılan toplam ödenek tutarları ile birlikte gösterilir. Ancak, büt-çeleme tekniği¹ bu programa ayrılan toplam ödeneği gider kesin hesap cetvel-leri içinde takip etmesi güç bir parçalı yapıya dönüştürdüğünden, çalışmamız-da gerçekleşen harcamayı gösteren kesin hesap cetvelleri değil, planlanan har-camayı gösteren performans programları esas alınmıştır.

Kesin hesaplar yerine performans programında yer alan verileri kul-lanmamızın diğer sebepleri ise şunlardır: Öncelikle programlar güncel

verile-1 Günlük-Şenesen vd. (2014) içindeki 41 numaralı dipnot, s. 88-89.

türkiye’de dirlik temelli toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme 53

ri içermektedir. Belediyelerin hepsinde 2013 performans programı bulun-maktadır. Biçim olarak programlardaki benzerlikler nedeniyle veriler matris hesaplamasında kullanışlı olmakta; en önemlisi, kentler arası karşılaştırma olanağı sağlamaktadır. Planlanan bütçe kaynaklarının incelenmesinin bir so-nucu yerel yönetimlerin niyetlerini bu şekilde okuma ve daha sonra bu niyet-lerin hayata geçip geçmediğinin sorgulanması imkânını barındırmasıdır.

Bütün bunların ardından, dirlik temelli toplumsal cinsiyete duyarlı bütçe denetimi şu şekilde gerçekleştirilmiştir: Her belediyeye ait performans programları tek tek incelenmiş, planda yer alan her bir stratejik hedefin ve bununla ilgili gösterge ve faaliyetlerin yapabilirlikler matrisi ile ilişkisi olup olmadığı araştırılmıştır. Daha sonra ilgili olanlar seçilmiş ve ayrılan kaynak matrise yerleştirilmiştir. Toplumsal cinsiyet denetimi, kadın erkek kırılımında harcama verisi olmadığı için belirli varsayımları ve stratejileri gerektirmiştir.

Doğrudan kadınlarla ilgili hedef ve harcamanın olduğu durumlar ilgili yapa-bilirlik ve fonksiyonla eşleştirilebilmiştir. Ancak, bu tip harcamalar, tahmin edilebileceği gibi, çok az bulunmaktadır. Bu nedenle, erkekleri de etkilemesi-ne rağmen, kadınların yapabilirlik kümesi ile daha fazla etkileşim halinde olan, kadınların kentteki yaşama imkânlarını iyileştireceğini düşündüğümüz etkinliklere ayrılan harcamalar programlardan ayıklanmıştır. Örneğin, bir kentte yeşil alan ve parkların olması öncelikle kadınları ilgilendiren bir

Belgede KADINSIZ KENTLER Toplumsal Cinsiyet Açısından Belediyelerin Politika ve Bütçeleri (sayfa 64-94)