Özdüzenlemeli öğrenme; öğrencilerin hem bilişlerini düzenlemek, hem de öğrenmelerini kontrol etmek için bilişsel, bilişüstü ve kaynak yönetme stratejilerini kullanmaları olarak tanımlanır. Değişik kuramlardan kaynaklanan birçok model olmasına rağmen çoğu model, özdüzenlemeli öğrenimin en önemli yönünün, öğrencilerin öğrenmelerini kontrol etmek ve düzenlemek için değişik bilişsel ve bilişüstü stratejilerini kullanmaları olarak kabul eder (Pintrich, 1999: 459).
Özdüzenleme becerileri gösteren öğrencilerin kullandıkları stratejilerin ve özdüzenlemeli öğrenmenin içeriğinin belirlenmesi bu konuda hazırlanacak bir programın alt yapısını oluşturması açısından önemlidir.
Strateji Türleri
Üç genel strateji kategorisi olduğu kabul edilir.
1. Öğrenme stratejileri
2. Bilişüstü öz düzenleme stratejileri
Öğrenme Stratejileri: Weinstein ve Mayer’e (1986) göre, devir, işleme, düzenleme sınıftaki akademik edimle ilişkili en önemli bilişsel stratejilerdir.
Devir stratejileri öğrenilen maddelerin ezberden okunmasını veya kişinin bir metni okurken kelimeleri sesli olarak söylemesini gerektirir. İşleme stratejileri öğrenilen materyali bölümlere ayırmayı, özetlemeyi, analojiler yaratmayı, etkili not almayı, öğrenilen materyaldeki fikirleri bir başkasına anlatmayı, soru sorup cevap vermeyi içerir. Düzenleme stratejileri metindeki ana temayı bulma, metnin veya materyalin ana hatlarını çıkarma ve materyaldeki fikirleri seçmek ve düzenlemek için değişik özel tekniklerin kullanımını içerir (Weinstein ve Mayer, 1986).
Bilişüstü Özdüzenleme Stratejileri: Açıkgöz’e (1996:64) göre bilişüstü stratejiler daha ziyade öğrenme stratejilerinin üstünde kalan yönetici işleve sahip stratejilerdir. Bilişüstünün iki genel yönü vardır: Biliş hakkında bilgi ve bilişin öz düzenlenmesi (Flavell,1979’dan aktaran Pintrich, 1999:460). Biliş hakkında bilgi kişi, öğretimsel iş ve strateji değişkenleriyle sınırlıyken, bilişin özdüzenlenmesi üç genel stratejiyi içermektedir: Planlama, Gözlem yapma, Düzenleme.
Etkinlikleri planlama; çalışma için amaçlar koyma, bir metni okumadan önce
göz gezdirme, sorular çıkarma, problemin çözümlemesini yapma gibi stratejileri içerir. Gözlem yapma etkinlikleri; bir metni okurken veya bir konuşmayı dinlerken dikkatini vermeyi, anladığını kontrol etmek için kendine sınav yapmayı, bir konunun anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol etmeyi ve sınav esnasında sınav stratejilerini kullanmayı içerir. Düzenleme stratejileri; anlaşılmayan yerlerin tekrar okunması, zor bir yerle karşılaşıldığında okuma hızının düşürülmesi, sınava hazırlanırken anlaşılmayan yerlerin tekrar gözden geçirilmesi, sınav esnasında bazı soruların tekrar geri dönmek üzere atlanması gibi stratejileri içerir (Pintrich, 1999: 461).
Kaynak Yönetme Stratejileri: Kaynak yönetim stratejileri öğrencilerin çevrelerini yönetmek ve kontrol etmek için kullandıkları stratejileri içerir. Örneğin zamanlarını, çabalarını, çalışma ortamlarını, yardım isteme stratejileri vasıtasıyla
öğretmenlerini, akranlarını yönetmek ve kontrol etmek kaynak yönetim stratejileridir (Pintrich, 1999: 461).
Schunk’a (1990: 71) göre özdüzenlemeli öğrenme, öğrencilerin öğrenme hedeflerine ulaşmak için sistemli bir şekilde bilişlerini ve davranışlarını etkinleştirdiklerinde ve bunları sürdürmeye devam ettiklerinde meydana gelir. Öğrenciler özdüzenleme stratejilerinin bilgisine sahip olabilir; ancak bunları sistemli ve düzenli bir şekilde kullanmıyorlarsa, bunların gelişmelerine ve öğrenmelerine çok büyük katkısı olmaz. Öğrenciler davranışları ve onların etkilerini yanlış yorumladıklarında da özdüzenlemeli öğrenme onları hedeflerine ulaştırmak yerine yoldan sapmalarına neden olabilir (Winne, Noel, 2002: 570).
Tablo 1’de yüksek özdüzenleme becerilerine sahip öğrencilerin öğrenmelerini kontrol altına almak için kullandıkları bazı stratejiler açıklamalarıyla verilmiştir.
Tablo 1.1.
Özdüzenlemeli Öğrenme Stratejileri Kategoriler/Stratejiler Tanımlar
Kendini Değerlendirme Öğrencinin çalışmalarının kalitesiyle ve gelişimiyle ilgili etkinlikler. Örneğin, “doğru yaptığından emin olmak için çalışmasını kontrol etmesi
Örgütleme ve Dönüştürme Öğrencinin öğretim malzemelerini, öğrenmeyi geliştirecek biçimde açık ya da kapalı olarak yeniden düzenlemesi. Örneğin, “raporunu yazmadan önce planlama yapması”.
Amaç Koyma ve Planlama Öğrencinin amaç koyma, yapılacakları listeleme, zamanlama ve bitirmeyle ilgili planları. Örneğin, “sınavlardan….gün önce çalışmaya başlama ve kendini hızlandırma”.
Bilgi Arama Öğrencinin olayları ve sonuçları kaydetmesi. Örneğin, “çalışmaya başlamadan önce kütüphaneye gidip mümkün olduğu kadar çok bilgi ve kaynak toplama”.
Tablo 1.1. Özdüzenlemeli Öğrenme Stratejileri (devam)
Kategoriler/Stratejiler Tanımlar Kayıt Tutma ve Çalışmayı
Yönetme
Öğrencinin olayları ve sonuçları kaydetmesi. Örneğin, “tartışmalarda not alma”, “bilmediği sözcüklerin listesini yapma”.
Çevresel Yapılandırma Öğrencinin fiziksel çevre ile ilgili öğrenmeyi kolaylaştırıcı önlemler alması. Örneğin, “çalışma sırasında kendini rahatsız eden şeylerden uzak durması”, “konsantre olmak için radyoyu kapaması” vb.
Sonuçlarla İlgili Planlama Öğrencinin başarı veya başarısızlık durumlarındaki ödül ya da cezaları tasarlaması. Örneğin, “sınavı iyi geçerse sinemaya giderek kendini ödüllendirmeyi planlaması”.
Tekrarlama ve Ezberleme Öğrencinin öğrenme malzemesini ezberleme çalışmaları. Örneğin, “matematik formüllerini ezberleyene kadar her yere yazması”.
Yardım Alma Öğrencinin çalışırken karşılaştığı güçlüklerde arkadaş, öğretmen ya da başka kişilerden yardım alması. Örneğin, “matematik ödevini yaparken takıldığı yerleri arkadaşına sorması”.
Tekrar Etme Öğrencinin, notları, testleri ya da kitapları tekrar gözden geçirmesi. Örneğin, “sınavlara hazırlanırken önceki sınavlara tekrar bakması”.
Diğer Başka insanlar tarafından başlatılan çaba ve davranışlar. Örneğin, “öğretmenin her dediğini yapması”.
Tablo 1 incelendiğinde özdüzenlemeli öğrenme stratejilerinin bir kısmının öğrenme stratejilerini (kayıt tutma ve çalışmayı yönetme, tekrarlama ve ezberleme, tekrar etme) bir kısmının bilişüstü stratejilerini (kendini değerlendirme, örgütleme ve dönüştürme, amaç koyma ve planlama, sonuçlarla ilgili planlama) bir kısmının da kaynak yönetme stratejilerini (bilgi arama, çevresel yapılandırma, yardım alma) içerdiği görülmektedir.