Örneklerle Din ve İnancın Açıklanma Özgürlüğünün Kapsamı

9. madde din ve inanç özgürlüğünün açıklanmasını garanti altına alır. Bu kapsamda AİHM kararlarında kendi dinini yayma çabası da inanç açıklama özgürlüğü kapsamında görülmüştür. Kokkinakis-Yunanistan davasında Yehova Şahidi olan başvurucu, Ortodoks bir

rahibin eşini Yehova Şahitliği’ne inandırmak için kitaplardan parçalar okuyarak bazı kitaplar vermesi üzerine polis tarafından gözaltına alınmış ve Yunan yasalarında yer alan “başka bir dine geçmeye teşvik etme” (proselytism) suçundan mahkûm olmuştur. (Murdoch, 2007: 40; Arslan, 2005: 39) Bunun üzerine başvurucu, AİHM’e başvurmuştur. AİHM, verilen cezayı başvurucunun dinini ve inançlarını açıklama özgürlüğüne bir müdahale olarak kabul etmiş ancak bu noktada başka bir dinin propagandasının yapılırken aşırıya kaçılmaması gereğine de vurgu yapmıştır. (Arslan, 2005: 40) Mahkeme’ye göre din özgürlüğü, bireyin vicdanıyla ilgili bir mesele olduğundan, diğer başka şeylerin yanı sıra, kişinin dinini açıklamasını da içerir. 9 maddenin ihlal edildiği kanaatine varan Mahkeme, bireyin dinini başkalarına anlatmasını din özgürlüğü çerçevesinde saymıştır.

Mahkeme’nin dinini yaymak için başkalarına anlatma özgürlüğünü her zaman koruma altına almamaktadır. Örneğin Larissis ve Diğerleri/Yunanistan davasında Yunanistan ordusunda üst rütbeli bir subay olan başvurucu “dinini yayma ve başka dine geçmeye teşvik etme” ile suçlanmıştır. (Murdoch, 2007: 41; Arslan, 2005: 43) AİHM, başvurucunun statüsü nedeniyle ast rütbeli subayların kendilerini baskı altında hissedebileceklerini, bu kişilerin söz konusu etkileme girişiminden korunması gerektiğini ve bu sebeple Yunan makamlarının aldığı önlemlerin meşru ve orantılı olduğuna karar vererek 9. maddenin ihlal edilmediği sonucuna varmıştır.

Mahkeme’ye göre 9. madde, bir dine mensup olmama veya kurallarına uymama hakkını da kapsamaktadır. Buscarini ve Diğerleri/San Marino davasında demokratik seçimlerle seçilen iki milletvekili, İncil üzerine yemin etmek zorunda bırakılmış, söz konusu şartı yerine getirmedikleri takdirde parlamentoda görev yapamayacakları tehdidiyle karşı karşıya kalmışlardır. AİHM, tehdit altında belirli bir dine sadakat andı içmesini zorunlu kılan düzenlemenin yasayla öngörülmediğini, meşru amaçlara hizmet etmediğini ve “demokratik

bir toplumda gerekli” olmadığından hareketle 9. maddenin ihlal edildiğine karar vermiştir. (Murdoch, 2007: 14)

Mahkeme, başvurucuların, inanç saikiyle kamu otoritesine yönelik yükümlülüklerinden kaçınamayacağı hükmüne varmıştır. C / Birleşik Krallık davasında Quaker inanışının müritleri, nükleer silahlanma fonuna gideceği gerekçesiyle vergi ödemek istememişlerdir. (Murdoch, 2007: 50) AİHM, vergi ödeme yükümünün genel nitelikte bir mükellefiyet olduğunu belirterek inançlara saygı bağlamında bir sonuç doğurmayacağını ifade etmiş ve 9. maddenin herkese ve tarafsız bir şekilde uygulanan kanuni düzenlemelere uymama hakkı vermeyeceğini belirterek davayı kabul edilemez bulmuştur.

Mahkemeye göre bireylerin her davranışlarının dinin uygulanması anlamına gelmemektedir. Pichon ve Sajous/Fransa davasında dini inançları sebebiyle doğum kontrol hapı satmak istemeyen eczacıların başvurusuna Mahkeme, din veya inanç etkisiyle yapılan her davranışın dinin uygulanması anlamına gelmeyeceğini ve başvurucuların söz konusu ilaçları satmamalarını din ve inançlarını gerekçe göstererek meşrulaştıramayacaklarını belirterek başvuruyu kabul edilemez bulmuştur. (Usal,

www.barobirlik.org.tr/ihep/egitimler/E3/Usal_art9.doc Erişim: 20 Nisan 2010) Benzer şekilde

V ve Hollanda davasında Mahkeme, emeklilik sistemine kendi inançları nedeniyle dâhil olmak istemeyen başvurucuların iddiasını, bu sistemin tüm çalışanlara eşit ve tarafsız bir şekilde uygulandığı ve herhangi bir din ya da inanç ile arasında bağlantı kurulamayacağı gerekçesiyle reddedilmiştir. (Usal, www.barobirlik.org.tr/ihep/egitimler/E3/Usal_art9.doc Erişim: 20 Nisan 2010)

Mahkeme, bireylerin inancını öne sürerek keyfi talepler de bulunmasını da dikkate almamaktadır. Efstratiou ve Valsamis/Yunanistan davasında Yehova şahidi olan öğrenciler, geçit törenlerinde askerlerin bulunması nedeniyle Yunan Milli Günü kutlamalarına katılma

zorunluluğuna karşı gelmişler, fakat Mahkeme geçit törenlerine katılmanın başvurucuların inanç sistemine ciddi bir müdahale oluşturmadığı sonucuna vararak 9. maddenin ihlal edilmediğine hükmetmiştir. (Arslan, 2005: 67) Aynı şekilde X ve Birleşik Krallık davasında Budist bir mahkum, dinin başkalarıyla iletişime geçmesini emrettiğini, bu sebeple dini bir dergide makale yayınlamasının engellenemeyeceğini ileri sürmüştür. Ancak, AİHM, bunun Budist inancının uygulanmasıyla bir ilgisi bulunmadığını belirterek reddetmiştir.

AİHM, başvurucunun dini açıklama olarak ileri sürdüğü eylemlerin bir din veya inancın bir parçası veya genel uygulanma biçimi olup olmadığına ve bu eylemler ile din ve inancın samimi biçimde dışavurumu sayılıp sayılamayacağına karar vermiştir. Konttinen-Finlandiya davasında başvurucu, devlet memuru olup, mensubu olduğu Advent Kilisesi’ne göre Cumartesi günleri (Sabbath) çalışılmamalıdır. Başvurucu işe gitmediği ve iş saatlerine itaatsizlikte ısrar ettiği gerekçesiyle işten atılmıştır. AİHM, başvurucunun iş akdinden doğan sorumlulukları olduğunu ve kendisinin iş akdininin dini inançları sebebiyle değil, iş saatlerine riayetsizlikten dolayı feshedildiğini belirtmiştir. (Murdoch, 2007: 22-23) Ayrıca Mahkeme, dini saiklerle dahi olsa işe gelmemenin dini inancı açığa vurma kapsamında değerlendirilemeyeceğini ifade ederek, başvurucunun dini inançlarına uygun bir başka işe geçme özgürlüğünün de olduğunun altını çizerek, 9. maddenin ihlal edilmediğine karar vermiştir.

Hassan ve Tchaouch-Bulgaristan davasında Mahkeme, Bulgaristan’daki Müslüman topluluğu tarafından müftü seçilen başvurucuların keyfi bir şekilde görevlerine son verilmelerine ilişkin davada, cemaat faaliyetlerine katılmanın dini açıklama özgürlüğü kapsamına girdiğini belirterek, devletin cemaatlerin iç örgütlenmesini müdahale etmesinin din özgürlüğüne müdahale oluşturduğuna hükmetti. (Öktem, 2002: 377) Benzer şekilde Manoussakis / Yunanistan davasında Mahkeme, Yehova şahidi olan başvurucuların, ilgili

ihlali olarak karara bağladı. (Öktem, 2002: 376) Mahkeme, devletlerin, dini hedefler güden bir hareketin halka zarar verecek türden faaliyetler sürdürüp sürdürmediğini denetleme hakkının olduğunu kabul etmekle birlikte, devletlerin dini inançların ifadesi için başvurulan araçların meşru olup olmadığını belirleme konusunda takdir hakkının olmadığına vurgu yapmıştır. (Murdoch, 2007: 47-48) Sonuç olarak mahkeme, müdahalenin ve sonucunda mahkûmiyetin demokratik bir toplumda gerekli olmadığına karar vermiştir.