Örnek 3 gerçek ve sanal mimari çevrenin algılamasında Osgood’un

Semantik ölçme yöntemine dayalı olarak üç boyutlu dijital görselleştirme tekniklerinin kullanıcı algısına göre değerlendirilmesi kapsamında incelenen örneklerden bir diğeri de gerçek çevre ile sanal gerçeklikte yaratılan çevre arasındaki algısal farklılıkların çevresel psikoloji çerçevesinde ölçülmesini konu alan bir çalışmadır. Kort, Ijsselsteijn, Kooijman ve Schuurmans (2003) tarafından hazırlanan ve Hollanda’nın Eindhoven University of Technology kampüsünde yer alan Mültimedya Pavyonunun ve sanal modelinin algılanma düzeylerinin incelendiği bu çalışma yöntemsel olarak sadece semantik farklılıkların ölçülmesi yöntemini değil, çevresel psikolojide kullanılan farklı ölçme yöntemlerini birarada kullanmaktadır. Kort ve diğ. (2003) sanal gerçeklik uygulamalarıyla üretilen sanal çevreleri (virtual environments, VE) bilgisayarda üretilen ve gözlemcide gerçek çevrenin içinde bulunma hissini yaratan yapay dünya olarak tanımlamaktadır. Sanal gerçeklik uygulamaları gözlemci – kullanıcı kontrolünde hareket yeteneği sağlamasıyla bilgisayar modelleri içinde dinamik yapı sunan etkileşimli bilgisayar modelleridir. Çevresel psikoloji çerçevesinde gerçek ve sanal çevrelerin değerlendirilmesinde en önemli özelliğin geçerlilik (validity) ve güvenilirlik (reliability) olduğunu belirten Kort ve diğ., günümüzde sanal gerçeklik uygulamalarının değerlendirilmesinde geçerliliğin ve güvenilirliğin değerlendirilmesinde kullanıcı tepkilerinin ve görüşlerine dayalı ölçme yöntemlerinin yaygınlık kazanmasını başlıca faktör olarak ortaya koymaktadır. Kullanıcı görüş ve algılarını ölçmek için farklı yöntem ve veri biçimleri olduğunu belirten Kort ve diğ., bu biçimleri sezgisel kontrol listesi (mood checklist), haritalama (map sketches), semantik farklılıkların ölçülmesi olarak da tanımlanabilen çevresel özellikler kontrol listesi (environmental adjectives checklist), bilgi ve algılama görevleri (information and recognition tasks) ve çevresel değerlendirme (environmental evaluation) olarak sıralamaktadır. Ancak günümüzde görselleştirme ve sunum tekniklerinin etkinliklerinin değerlendirmesinde yaygın olarak semantik farklılıkların ölçülmesi ve haritalama tekniklerinin kullandığını belirtmektedir.

a. Mültimedya pavyonu gerçek görüntüsü

b. Mültimedya pavyonu sanal görüntüsü

Şekil 3.28 : Mültimedya pavyonuna ait görüntüler (Kort ve diğ., 2003) Bu çalışma, görüşmeciler tarafından gerçek (Şekil 3.28-a) ve sanal çevrenin (Şekil 3.28-b) büyüklük tahmini, bilişsel haritalama becerisi, çevresel değerlendirme ve kullanım algısının ölçülmesine dayanmaktadır. Ayrıca gerçek ve sanal çevrenin algılanmasında kontrol özelliği olarak bitkilendirme özelliklerinin de kullanıldığı bu çalışmada bitki ve çiçeklerin gerçek ve sanal çevrenin algılanmasındaki katkısını da ölçmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda Eindhoven Teknoloji Üniversitesi’nde toplam 101 görüşmeciyle yapılan anket çalışması görüşmecilerin 49’undan Mültimedya Pavyonunun kendisini, 52’sinden de sanal çevreyi deneyimlemeleri istenmiştir. Anket çalışması temel olarak beş bölümden oluşmaktadır. Bunlar:

• Temel tanımlayıcı veriler,

• 29 özellikte gerçek ve sanal çevrelerin semantik farklılıkların ölçülmesi, • Gerçek ve sanal çevrenin büyüklüklerinin tahmin edilmesi,

• Mültimedya Pavyonunun içerebileceği kullanımın belirlenmesi, • Eskiz yoluyla bilişsel haritalamanın yapılmasıdır.

Büyüklük tahmini soruları Mültimedya Pavyonun kapı ve tavan yükseklikleri sorularak tanımlanmıştır. Sanal çevre üzerinden kapı ve tavan yükseklikleri gerçek çevre algısına göre daha düşük düzeyde tahmin edilmiştir. Görüşmeciler sanal çevre üzerinde büyüklük tahminini sadece bileşenlerin kendi büyüklükleri arasından kıyaslama yoluyla yapabildikleri ve gerçek çevrede büyüklüğü kendi boyutları üzerinden daha doğru biçimde tahmin edebildikleri görülmektedir. Kontrol özelliği

edilmesinde etkin rol oynadığı görülmektedir. Mültimedya Pavyonunun eskiz yoluyla bilişsel haritasının değerlendirilmesinde gerçek çevreyi deneyimleyen görüşmeciler daha doğru ve tamamlanmış eskizler çizmişlerdir (Kort ve diğ., 2003). İki kutuplu (bipolar) 29 ayrı özellikte tanımlanan çevresel semantik farklılar (örneğin güzel-çirkin, soğuk-sıcak vb.) sonuçlarına varimax rotation tekniği kullanılarak faktör analizi uygulanmıştır. Böylelikle gerçek ve sanal çevrede hangi faktörlerin daha etkin olduğu konusunda karşılaştırma yapılabilmektedir (Çizelge 3.7).

Gerçek çevrenin algılanmasında faktör analizi sonucunda etkin olan faktörler olarak mekansal değerlendirme (evaluation), ortam özellikleri (ambience), mekansal uyarılar (arousal), mahremiyet (privacy) ve son olarak güvenlik (security) belirlenmiştir. Sanal çevrede bu özelliklerin algılama düzeylerine bakıldığında daha düşük değerlere rastlandığı görülmektedir. Sanal çevre modeli teknik olarak yeterince sofistike ve gelişmiş olmasına rağmen gerçek çevreyle kıyaslandığında mekansal niteliklerin ve canlılığın algılanmasında gerçek çevreden daha zayıf olduğu genel sonucu tespit edilmiştir (Şekil 3.29).

Sanal çevre değerlerinde göreceli olarak daha düşük değerler rastlanmakla birlikte dört faktör üzerinden (mekansal değerlendirme, ortam özellikleri, mahremiyet ve güvenlik) iki çevre arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmektedir. Oysa mekansal uyarılar (arousal) düzeyinde sanal çevrede algılama değerleri anlamlılık göstermemekte ve sanal çevrede mekansal uyarıların (kaotik-düzenli, asimetrik- simetrik, okunamaz-okunabilir, sakin-hareketli, monoton-değişken başlıklarında) mevcut olmadığı sonucuna varılmıştır.

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00 D eğ er le nd irm e O rt am M ek an sa l U ya rı M ah re m iy et G üv en lik Gerçek Çevre Sanal Çevre

Şekil 3.29 : Çevresel semantik farklılıklara ait gerçek ve

Çizelge 3.7 : İki kutuplu çevresel semantik farklılıklara ait rastlanan değerler (Kort ve diğ., 2003).

Gerçek Çevre Sanal Çevre Faktörler

1 2 3 4 5 1 2 3 4 Top.

Değerlendirme .92 .89 .91

güzel – çirkin .88 .85

zevksiz – zevkli .79 .69

hoş olmayan – hoş .77 .79

sıkıcı – ilginç .72 .45 .75

cazip olmayan – cazip .65 .44 .64 .40

anlamsız – etkileyici .63 .43 .75

davetkar olmayan – olan .49 .43 .47 .58

yapay – doğal .47 .37 .58

mahzun – neşeli .61 .43 .39 .54

Ortam Özelliği .84 .82 .84

kişisel olmayan – kişisel .74 .39 .73

soğuk – sıcak .16 .74 .65 .54

sönük – renkli .72 .41 .51

sistemli – eğlenceli .71 .68

rahat olmayan – rahat .39 .68 .46 .54

yalın – süslü .39 .55 .36 .50

Mekansal Uyarı .77 .56 .68

karmaşık – düzenli .87 .44 -.59

asimetrik – simetrik .72 -.49

okunaklı olmayan – olan .71 -.74 -.39

sakin – hareketli .55 -.48 .77 tekdüze – değişken .37 .40 .49 .46 .54 Mahremiyet .73 .53 .64 kamusal – özel .82 .59 -.40 ortak – bireysel .74 -.40 .58 açık – kapalı -.39 .65 .36 aydınlık – karanlık -.48 .57 .46 Güvenlik .72 .66 .70 ürkütücü – rahatlatıcı .47 .70 .68 tehlikeli – güvenli .37 .65 .66

erişilebilir olmayan – olan -.44 .59 .59

Tespit edilen farklılıklara rağmen sanal çevrenin algılanmasında ve etkileşiminde mekansal ve mimari niteliklerin önemli düzeylerde gerçek çevreye yakınlaştığı ve takip ettiği görülmektedir. Bu niteliğiyle sanal gerçeklik uygulamalarının diğer görselleştirme teknikleriyle ve özellikle geleneksel görselleştirme ve sunum teknikleriyle (örneğin, çizimler, maketler ya da fotoğraf görüntüleriyle) karşılaştırılması, bu yenilikçi benzetim teknolojilerinin etkinliğinin tanımlanmasına katkı sağlayacağı belirtilmektedir. Özellikle bilimsel ve uygulamaya yönelik çalışmalarda sanal gerçeklik tekniklerinin etkinliklerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi gerektiği savunulmaktadır (Kort ve diğ., 2003).

3.7.4 Örnek 4. gerçek ve sanal mimari çevrenin algılanmasında Küller’in