Örgütsel Öğrenme Düzeyleri

Örgütsel öğrenme tek ve çift döngülü, düşük (alt) ve yüksek (üst) düzeyli, uyarlanabilir/uyumlaştırıcı ve üretici olmak üzere çeşitli düzeylerde incelenmiştir. Bu bölümde tek ve çift döngülü öğrenme düzeylerine değinilecektir.

2.4.6.1.Tek Döngülü Öğrenme

Tek döngülü öğrenme, Argyris ve Schon (1978: Akt. Rait, 1995)’un örgütsel öğrenmeyi “hataların tespit edilmesi ve düzeltilmesi süreci” olarak belirttikleri tanımı kapsamında hataları düzeltmenin ilk yolu olan davranışı değiştirmek olarak görülmektedir. Örgütlerin çoğunluğu tek döngülü öğrenme sürecini yaşamaktadır.

Tek döngülü öğrenmede, örgüt üyeleri çevrelerinde oluşan problemleri tanımlar, bu problemleri ortadan kaldırmak için gerekli olan stratejileri geliştirirler ve uygularlar. Bu süreçte örgütün çevresine uyumu ve sadece davranış değişikliği söz konusudur (Yazıcı, 2000).

2.4.6.2.Çift Döngülü Öğrenme

Çift döngülü öğrenme ise örgütsel öğrenmede hataların tespit edilmesi ve düzeltilmesi sürecinde, örgütteki hedef ve politikaların sorgulanması (Özdemir, 2006) olarak görülmektedir. Örgütsel öğrenme sürecinde önemli bir etken olarak belirtilen yansıma (Procee, 2006: Akt. Arbel, 2009),çift döngülü öğrenmede ortaya çıkan bir unsurdur.

Örgütsel öğrenmenin davranışsal ya da bilişsel değişimle ilgili olup olmadığı temel odak noktalarından biridir. Bazı düşünürler, yeni bir davranışsal çıktı üretildiği zaman öğrenmenin oluştuğunu belirtirken (Lewitt ve March, 1988; March ve Olsen, 1976: Akt. Rait, 1995: 74),bir kısım düşünür ise (Argyris, Putnam ve Smith, 1985;

Argyris ve Schon, 1974, 1978: Akt. Rait, 1995: 74), böyle uyumlu davranışın yüksek bir kontrol derecesi ve rasyonel bir örgüt sistemi tarafından karakterize edilmiş yalnız sabit çevrelerde uygun olan bir tek döngülü öğrenmeyi oluşturabileceğini belirtmektedirler. Bu şartlar altında, rutinleştirilmiş sorun çözme prosedürleri, örgütsel hataları düzeltmek için etkili mekanizmalar olabilir.

Çift döngülü öğrenme karmaşık durumları gerektirmektedir. Bu karmaşık durumlar, örgütteki sistemik hataların üretimine katkıda bulunup bulunmadığını test edebilen, örgütsel eylemi yönlendiren ve örgütün temel değişkenlerini talep eden durumlardır (Argyris ve Schon, 1978: Akt. Rait, 1995: 74-75). Bu nedenle öğrenme, hem yansıtıcı sorgulama hem de eylemdir.

Tek ve çift döngülü öğrenme arasındaki fark, takım temelli bir örgüt sistemine geçen bir üretim ünitesi örnek verilerek açıklanmıştır: “Bir eğitim haftası, tüm takım üyelerinin enformasyon paylaşımını ve takım üyeleri arasındaki problem çözme becerilerini geliştirmeye olanak sağlar. Eğitim sonunda takımın iletişim dinamiklerinde önemli olmayan değişimler belirtilir. Bu noktada, tek-çift döngülü yanıtlar oluşabilir.

Tek döngülü bir yanıt, bu eğitimin miktarını artırabilir ve üyelere bu noktada yönlendirme sağlayabilir. Daha fazla bir durum değerlendirmesi gerekli olmayabilir. Buna karşılık bir çift döngülü süreç, takım operasyonlarının incelendiği şartlar içinde bir problem durumu aşamasıyla başlayabilir.

Böyle bir sorgulama, şöyle bir soruyla başlayabilir: Diğer örgütsel özellikler (yönetici stili, örgütsel yapı ve ödül sistemi gibi) enformasyon paylaşımında göz önünde bulundurulan riskli bir durum oluşturabilir mi? ya da takım üyelerini, eğitim programlarında öğrendikleri şeyi kullanmalarına engel olan şey nedir?”

“Tek ve çift döngülü öğrenmeyi gerektiren bu durumları ayırmak, her zaman basit bir durum değildir. Örgüt üyeleri arasındaki farklı bakış açıları bir kişiyi standart işletim talimatlarının alışılmış uygulamalarını gerektiren belirli bir senaryoya inanmaya sürükleyebilir; ancak bir başkası, bir problemin köklerini ortaya çıkarabilecek ve uygun bir durum iyileştirmesine olanak sağlayacak yalnız çift döngülü bir sorgulamayı ileri sürebilir (Rait, 1995: 75)”.

Şekil 7. Tek- Çift Döngülü Öğrenme

(Kaynak: Argyris, 1973. Knowledge for Action, Jossey- Bass. Rait, 1995, s.76)

Örgütlerden beklenen tek döngülü öğrenmeden çift döngülü öğrenmeye geçişin başarılmasıdır. Ya da çift döngülü öğrenmenin ihmal edilmemesidir. Günümüzdeki örgütler için çift döngülü öğrenmenin önemi, yukarıdaki şekilde belirtilen “yön veren değerler”in varlığında daha belirgin açığa çıkabilir. Ancak günümüzdeki örgütlerde çift döngülü öğrenmenin eksikliğinden veya zayıflığından söz edilmektedir (Argyris ve Schon, 1978). Argyris (1994)’e göre örgütlerde örtük ve kabul edilmiş uygulamalar oldukça “savunmacı rutinler” açığa çıkmaktadır.

Örgütteki bireylerin eylemlerini planlamak ve yürütmek amaçlı kullandıkları kuramlar, bu savunmacı rutinlerin oluşumuna ve sürdürülmesine zemin oluşturmaktadır. Bu kuram, bireylerin inanç, tutum ve değerlerinden oluşan “benimsedikleri kuram” ile kullandıkları “kullanımdaki kuram” larıdır.

Bireylerin benimsedikleri kuramlar değişmesine rağmen, kuramların çoğunda geçerli olabilecek bazı değerler belirtilmiştir (Argyris, 1994: 81- 84: Akt. Özdemir, 2006). “Model I” adlı düzenleyici değerler şunlardır (Argyris, 1977: 116: Akt. Özdemir, 2006: 23):

Niyet ettiğin amaçları başar,

Kazanmayı en çokla, kaybetmeyi en aza indir, Olumsuz hisleri bastır,

Neyi akılcı görüyorsan, o şekilde davran.

“Model II” adlı değerler bütünü ise şöyle belirtilmiştir (Argyris, 1977: 120: Akt. Özdemir, 2006: 23- 24):

Geçerli enformasyon üretmek, Özgür ve bilgili seçimler yapmak,

Bu seçimlere içsel bağlılık geliştirmek, Uygulamayı sürekli izlemek.

Argyris, çift döngülü öğrenmenin gerçekleşebilmesini Model I’den Model II’ye geçişle (1977, 1990, 1995: Akt. Özdemir, 2006) mümkün olabileceğini belirtmiştir. Bu tespitlerden hareketle, örgütlerde çift döngülü öğrenmenin gerçekleşmesine engel oluşturabilecek etkenlerin belirlenmesine ve giderilmesine yönelik çalışmaların önem kazandığı söylenebilir.

2.4.6.3.Üç Döngülü Öğrenme

Tek ve çift döngülü öğrenmenin yanında, üç döngülü öğrenmeden de bahsedilmiştir. Swieringa ve Wiersma’ya göre (Arbel, 2009: 18) “üç loplu- döngülü öğrenme” örgütün sürekli öğrenmeye izin veren yeni kimlik görünüşünü ve kalıcı örgütsel değerlendirme ve gelişimi içermektedir.

“Öğrenmeyi öğrenme” olarak da ele alınan üç döngülü öğrenmede, örgütün öğrenme yeteneğini geliştirmek söz konusudur. Öğrenme sürecinin en üst noktası olarak ele alınan üç döngülü öğrenme, öğrenmeyle ilgili bilgi toplama, öğrenmeyi sorgulama ve anlama süreçlerini içermektedir.