Ülkelerin bilgi toplumuna dönüşüm düzeylerini değerlendirmekte kullanılan ve uluslararası geçerliliği bulunan başlıca indeksler incelendiğinde, BİT altyapısı gelişmişliğinin ve BİT beceri ve yetkinliklerinin toplumdaki yaygınlığının ülkelerin dönüşüm düzeyini belirleyen en önemli iki faktör olduğu görülmektedir. Bu iki faktörden herhangi birisinin eksik ya da zayıf olması durumunda yapılacak hiçbir yatırımın bilgi toplumuna dönüşüme yönelik hedeflenen sonuçlara ulaşamayacağı söylenebilir. Çağdaş küresel gelişmelere paralel olarak, 2000’li yılların başlarından itibaren Türkiye’nin de bilgi toplumuna dönüşümüne yönelik çeşitli çabaları olmuştur. Bu çabaların oluşturduğu genel resme bakıldığında, BİT beceri ve yetkinliklerinin toplumda
Türkiye’de Bilgi Toplumuna Dönüşüm Çabaları ve Sonuçları
yaygınlaştırılması konusunda STK’ların ve özel sektörün geliştirdikleri çeşitli projelerle öne çıktıkları, kamu kurumlarının daha çok teknolojik alt yapıya yatırım yapagelmiş olduğu görülmektedir. Ne var ki;
toplumda bu teknolojilerin önemine ve gerekliliğine ilişkin bilgi ve farkındalık eksikliği olduğundan ve/veya bireylerin bu teknolojileri kullanmakta ihtiyaç duydukları bilgi ve becerileri uygun ve yeterli eğitim kanallarıyla alamamış olmalarından dolayı, bu çabaların Türkiye’nin potansiyelini gerçekleştirmesini sağlayacak sonuçlara ulaşmış olduğunu söylemek zordur. Özellikle dezavantajlı kesimlerin BİT ile tanıştırılması konusunda STK’lar yoğun çaba içerisindedir.
Ancak gerek STK’ların mali imkânlarının yetersizliği, gerekse de bu birbirinden bağımsız ve habersiz çok sayıdaki girişimin istenen düzeyde koordine edilememesi nedenleriyle arzu edilen sonuçlara henüz ulaşılamamıştır.
Uluslararası bilgi toplumu verilerine bakıldığında, bir Avrupa Birliği adayı olan Türkiye’nin Avrupa bölgesindeki ülkeler arasında gerek bilgi toplumu göstergeleri, gerekse de diğer bir önemli gösterge olan e-Devlet uygulamaları ve kullanımı bağlamlarında maalesef en son sıralarda bulunduğu görülmektedir. Daha küresel çapta yapılan değerlendirmelerde de, ümit verici bir ekonomi olmasına karşın Türkiye’nin BİT kullanımı ve bilgi toplumu olma bağlamlarında ancak dünya ortalaması civarında bir performansa sahip olduğu, gerek Avrupa ülkelerinin, gerekse de gelişmiş ülkeler ortalamalarının çok gerisinde kaldığı anlaşılmaktadır.
Türkiye’de 2013 yılı itibariyle kır-kent, kadın-erkek, yaşlı-genç ve eğitimsiz-eğitimli kesimler arasında dijital bölünme olgusu devam etmektedir. Üstelik de bu bölünmenin bölgesel farklılık boyutları da bulunduğundan, bu bölünmeyi azaltmayı hedefleyecek her girişimin sadece belli bir bölgedeki demografik grupları değil, tüm Türkiye genelindeki dezavantajlı kesimleri hedeflemesi gerekmektedir.
Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı’nın
raporlarında da ifade edildiği üzere, Türkiye’deki dijital bölünmeyi azaltmaya ve bilgi toplumuna dönüşümü hızlandırmaya yönelik tüm bu çabaların envanteri tamamlandığında, ilgili tüm kurum ve kuruluşların çabalarının koordine edilmesi, etkilerinin değerlendirilmesi, tüm münferit girişimlerin kapsam, sonuç ve etkilerinin kayıt altına alınması ve benzer girişimleri yürüten kurum ve kuruluşlarla merkezi bir platform üzerinden paylaşılması ve bu çabaların sürdürülebilirliğini sağlayacak tedbirlerin alınması gerekmektedir. Buna yönelik olarak, bu raporun hazırlanması aşamasında halen devam etmekte olan Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi ve bu çalışmanın sonucunda ortaya çıkacak olan ve 2014-2018 yıllarını kapsaması öngörülen Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı bu tedbirlerin alınabilmesi için çok önemli fırsatlar olarak görülmektedir.
Bu raporda ifade edilmesi uygun olacak diğer bir öneri ise, bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde bir yandan Türkiye’nin kendine özgü dinamikleri ve ihtiyaçları esas alınırken, diğer yandan da uluslararası gelişmelerin yakından takip edilmesidir. Bu bağlamda, bilgi toplumuna dönüşüm anlamında başarı elde etmiş uluslararası örnekler incelenmeli, bu girişimler ile fikir alışverişi ve tecrübe paylaşımında bulunulmalı ve mümkün olduğu durumda uluslararası ortaklıklar kurma yoluyla uygun ve etkili projeler geliştirilmelidir.
Küresel gelişim konularında uzun yıllardır çalışmalar yapmakta ve önemli fonlar hibe etmekte olan Bill ve Melinda Gates Vakfı bünyesindeki Küresel Kütüphaneler Girişimi’nin Türkiye’deki uygulaması olan “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi, aynı zamanda Türkiye’nin bilgi toplumuna dönüşümü sürecine çok önemli katkılarda bulunabilecek ve uluslararası çapta etkinliği ispatlanmış bir modeli temsil etmektedir. Küresel Kütüphaneler Girişimi proje modelinin temelinde yatan düşünce, toplumların dijital bölünme olgusundan en olumsuz şekilde etkilenen dezavantajlı kesimlerinin bile yaş, cinsiyet vb. farklılaşmalardan bağımsız olarak rahatlıkla ve
Türkiye’de Bilgi Toplumuna Dönüşüm Çabaları ve Sonuçları
ücretsiz olarak erişebildikleri halk kütüphanelerini bilgi toplumuna dönüşüm sürecine katkıda bulunan kurumlar haline dönüştürmektir. Bu modeli esas alan projelerde, ülkelerin neredeyse her düzeydeki yerleşim biriminde fiziksel ve örgütsel altyapı olarak zaten hazır bulunan halk kütüphanelerinin, gerekli olduğunda teknolojik altyapılarının iyileştirilmesi ve daha önemlisi halk kütüphanelerinin hizmet bölgelerindeki vatandaşların ücretsiz bilgisayar-İnternet okuryazarlığı eğitimleri alabilecekleri kurumlar haline getirilmesi öncelikli hedefler arasındadır. Diğer bir deyişle, bu proje modeli ideal bir bilgi toplumuna dönüşüm sürecinin vazgeçilmez iki faktörü olan BİT altyapısı gelişmişliği ve BİT beceri ve yetkinliklerinin toplumdaki yaygınlığı alanlarını doğrudan hedeflemektedir. Bu raporun Türkiye ile AB ülkeleri arasında bilgi toplumu istatistikleri açısından karşılaştırıldığı kısmında da belirtildiği üzere, Küresel Kütüphaneler Girişimi modeli bugüne kadar aralarında Letonya, Litvanya ve Polonya gibi son derece başarılı örneklerin de bulunduğu AB üyesi ülkelerde de başarıyla uygulanmıştır.
Türkiye’de “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi’nin temsil ettiği Küresel Kütüphaneler Girişimi proje modelinin diğer bir önemli özelliği ise Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Dairesi tarafından Türkiye’deki mevcut çabaların değerlendirmesinde zayıf bir alan ve önemli bir eksiklik olarak ifade edilen “etki değerlendirmesi”
konusunda önemli bir tecrübeyi ve yerleşmiş bir sistematik yaklaşımı temsil etmesidir. Bu proje modelinde, bir taraftan farklı sosyo-ekonomik, politik, kültürel ve coğrafi özelliklere sahip 15’e yakın ülkede edinilen tecrübelerle diğer taraftan da Avrupa Komisyonu Dijital Gündemi gibi yapıların öngördüğü bazı temel göstergelerle şekillenmiş, ancak ülkelerin dinamiklerine ve ihtiyaçlarına göre de yeteri kadar esnekliği bulunan bir Ortak Etki Değerlendirme Sistemi kullanılmaktadır.
Bu açıklamalar ışığında, bu raporda sunulacak en önemli öneri, gerek Türkiye’deki bilgi toplumuna dönüşüm çabalarına bir uluslararası perspektif sağlama gerekse de geçmişteki ve mevcut çabalarda ilgili kurumlar tarafından tespit edilmiş zayıflık ve eksiklikleri giderme veya azaltma anlamındaki güçlü potansiyelinden dolayı “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi’nin ve dolayısıyla da Türkiye’deki halk kütüphanelerinin ulusal Bilgi Toplumu Stratejisi çerçevesinde potansiyel katkılarını gerçekleştirebileceği bir yerde konumlandırılması ve diğer ulusal strateji ve projelere entegrasyonu için ilgili tüm kurum ve kuruluşlarca işbirliğine yönelik gerekli adımların atılmasıdır.
Türkiye’de Bilgi Toplumuna Dönüşüm Çabaları ve Sonuçları
KAYNAKÇA
European Union. (2011). eGovernment in Turkey- 10th Edition. 30 Haziran 2014 tarihinde http://www.epractice.eu/files/eGovernmentTurkey.pdf adresinden erişildi.
European Union. (2010). eInclusion in Turkey- 2nd Edition. 30 Haziran 2014 tarihinde http://www.epractice.eu/files/eInclusion%20in%20TR-September%202010-2.0.pdf adresinden erişildi.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK). (2013). 25. Toplantı Kararları.
30 Haziran 2014 tarihinde http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/btyk25_yeni_kararlar_topl u.pdf adresinden erişildi.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010).
30 Haziran 2014 tarihinde http://www.bilgitoplumustratejisi.org/tr/doc/8a3247663bd29634013bdd a63fde0000 adresinden erişildi.
Eurostat. (2014). Information Society Statistics. 30 Haziran 2014 tarihinde
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_societ y/data/main_tables adresinden erişildi.
International Telecommunication Union. (2012). Measuring the Information Society 2012. 30 Haziran 2014 tarihinde
http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/publications/mis2012/MIS2012_without_Annex _4.pdf adresinden erişildi.
International Telecommunication Union. (2013). Measuring the Information Society 2013. 30 Haziran 2014 tarihinde
http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/publications/mis2013/MIS2013_without_Annex _4.pdf adresinden erişildi.
International Telecommunication Union. (2002, 18-27-Mart). İstanbul Declaration. 30 Haziran 2014 tarihinde http://www.itu.int/ITU-D/conferences/wtdc/2002/declaration.html adresinden erişildi.
Kalkınma Bakanlığı. (2013a Mayıs). Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi: Toplumsal Dönüşüm Ekseni Mevcut Durum Raporu. 30 Haziran 2014 tarihinde http://www.bilgitoplumustratejisi.org/tr/doc/8a3247663ecdf0f3013ef45 353a40004 adresinden erişildi.
Kalkınma Bakanlığı. (2013b Nisan). Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi: 3. Odak Grup Çalışması Değerlendirme Raporu. 30 Haziran
2014 tarihinde http://www.bilgitoplumustratejisi.org/tr/doc/8a3247663dccca43013dea
960115002d adresinden erişildi.
Türkiye İstatistik Kurumu. (2013). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım
Araştırması, 2013. 30 Haziran 2014 tarihinde
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028 adresinden erişildi.
TÜBİTAK. (2013). Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Kararları Açıklandı. 30 Haziran 2014 tarihinde http://www.tubitak.gov.tr/tr/haber/bilim-ve-teknoloji-yuksek-kurulu-kararlari-aciklandi adresinden erişildi.
World Wide Web Organization. (2012). 2012 Web Index Key Findings. 30 Haziran 2014 tarihinde https://thewebindex.org/wp-content/uploads/2012/09/2012-Web-Index-Key-Findings.pdf adresinden erişildi.
World Wide Web Organization. (2013). 2013 Web Index Full Report. 0 Haziran 2014 tarihinde https://thewebindex.org/wp-content/uploads/2013/11/Web-Index-Annual-Report-2013-FINAL.pdf