Ön varyans analizi

Çiçeklenme gün sayısı için 3 tekrarlama üzerinden yapılan varyans analizine ilişkin sonuç çizelgesi (Çizelge 4.1) aşağıda verilmiştir.

Çizelge 4.1. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede çiçeklenme gün sayısı verilerine uygulanan ön varyans analizinden tahmin edilen F-değerleri ve varyasyon katsayısı

Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Ortalaması F-değeri Genotip Tekrarlama Hata Toplam 35 2 70 107 130.405 0.454 0.120 1083.37** 3.77* Varyasyon Katsayısı : % 0.51

Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede çiçeklenme gün sayısı verilerine uygulanan ön varyans analizinde genotipler kareler ortalamasının 0.01 düzeyinde önemli bulunmuş olması; denemenin genetik materyalinde yeterli genetik varyabilitenin bulunduğuna işaret etmektedir. Bu durum, çiçeklenme gün sayısı özelliği için biyometrik genetik değerlendirmelerin yapılabileceğini göstermektedir.

Çiçeklenme gün sayısı özelliği için varyasyon katsayısının % 0.51 gibi düşük bir değer olarak tahmin edilmiş olması ise bu denemeden elde edilen verilerin deneme tekniği ilkeleri açısından sağlıklı olarak elde edildiğini ve güvenilebileceğini vurgulamaktadır.

Denemede yer alan genotiplerin 3 tekrarlama ortalaması olarak çiçeklenme gün sayıları ve önemlilik grupları Çizelge 4.2’ de verilmiştir.

Çizelge 4.2. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 anaçtan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede 3 tekrarlama üzerinden ortalama çiçeklenme gün sayıları ve önemlilik grupları (kendilenmiş hat değerleri alt-çizgili)

Hatlar CG-10 CM-105 A-251 W-182-B B-75 A-239 ADK-451 ADK-455 CG-10 66.0 m 56.0 s 57.0 r 58.0 q 60.0 p 60.3 p 63.0 n 71.0 ı CM-105 65.7 m 62.0 o 58.0 q 62.0 o 68.0 l 70.0 j 71.0 ı A-251 68.7 k 62.0 o 70.0 j 68.0 l 73.0 gh 71.0 ı W-182-B 68.3 kl 68.0 l 66.0 m 70.0 j 71.0 ı B-75 73.7 ef 72.7 h 74.0 e 75.0 d A-239 73.3 fg 66.0 m 76.0 c ADK-451 82.0 b 83.0 a ADK-455 83.0 a EKÖF (0.05) : 0.564

Çizelge 4.2’ den görüldüğü gibi 28 F1 kombinasyonunun 8 kendilenmiş hattının çiçeklenme gün sayıları 65.7 gün ile 83.0 arasında değişmiştir. Melezler içinde en düşük çiçeklenme süresi ise 56.0 gün ile CG-10 x CM-105 kombinasyonunda, en yüksek çiçeklenme süresine 76.0 gün ile A-239 x ADK-455 kombinasyonunda gözlenmiştir (Çizelge 4.2). F1 kombinasyonları içinde en erkenci anaçtan daha erkenci 10 genotip yer almaktadır. Bu sonuç, melez mısır ıslahında uygun genetik potansiyele

sahip kendilenmiş hatlar arasında yapılan melezleme çalışmaları ile daha erkenci F1’ lerin elde edilebileceğini göstermektedir.

4.1.2. Biyometrik genetik değerlendirmeler

Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede çiçeklenme gün sayıları için elde edilen verilere, yarım diallel tabloların varyans analizi, diallel melez analizi, çizge analizi, genel ve özel kombinasyon yetenekleri analizi uygulanması ile elde edilen tahminler aşağıda ayrı ayrı sunulmuş, yorumlanmış ve tartışılmıştır.

Yarım diallel tabloların varyans analizi sonuçları Çizelge 4.3’ te; diallel melez analizi ve varsayımların sınanmasına ilişkin t (b=1) ve F(Wr-Vr) değerleri ile genetik varyans komponentleri ve ilgili oranlar Çizelge 4.4’ te; dizi kovaryansı (Wr) ve dizi varyansı (Vr) değerlerinden yararlanılarak çizilen regresyon hattı, sınırlayıcı parabol ve anaç noktaları Çizge 4.1’ de; genel kombinasyon yeteneği (GKY) kareler ortalaması, özel kombinasyon yeteneği (ÖKY) kareler ortalaması ve GKY / ÖKY değerleri Çizelge 4.5’ te; genel kombinasyon yeteneği etkileri (gi) ve özel kombinasyon yeteneği etkileri (sij) Çizelge 4.6’ da verilmiştir.

Çizelge 4.3. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotipte çiçeklenme gün sayıları için elde edilen verilere uygulanan yarım diallel tabloların varyans analizi sonuçları

Varyasyon Serbestlik Kareler Hesaplanan

Kaynağı Derecesi Ortalaması F-değeri

a 7 73.8 612.96* b 28 36.27 301.25* b1 1 197.68 1641.86* b2 7 8.34 69.27* b3 20 37.98 315.45* Hata 70 12.04 *) : 0.05 düzeyinde önemli

Önemsiz olarak belirlenen t (b=1) ve F ( Wr-Vr ) değerleri diallel melez analizi için önceden kabullenilen varsayımların bu özellik açısından geçerli olduğunu göstermektedir.

Diallel tabloların varyans analizinde a parametresi, diallel melez analizinde D komponenti ile genel ve özel uyum yetenekleri ön varyans analizinde genel kombinasyon yeteneğine (GKY) ilişkin kareler ortalamalarının önemli bulunmaları, anaçlar arasında yeterli genetik varyasyonun varlığını ve çiçeklenme gün sayısı özelliğinin fenotipik olarak ortaya çıkışında eklemeli gen etkisinin önemli olduğunu vurgulamaktadır.

Çiçeklenme gün sayısı özelliğinin fenotipik olarak ortaya çıkışında dominant gen etkisinin de önemli rol oynadığı diallel tabloların varyans analizinde b3 parametresinin, diallel melez analizinde H1 komponentinin biyometrik olarak önemli bulunmalarından anlaşılmaktadır. Diallel melez analizinde D-H1 değeri artı ve önemsizdir (1.53±2.21). Bu durum, bu özelliğin fenotipik olarak ortaya çıkışında, eklemeli gen etkisinin az da olsa daha büyük etki yaptığını belirtmektedir.

Çizelge 4.4. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotipte çiçeklenme gün sayıları için elde edilen verilere uygulanan diallel melez analizinde varsayımların geçerlilikleri ile genetik varyans komponentleri ve ilgili oranlar

Genetik varyans komponentleri ve ve ilgili oranlar

D 46.29** ± 1.12 H1 44.76** ± 2.58 H2 -54.07** ± 2.24 F -0.70 ± 2.65 h2 76.75** ± 1.51 E 0.12 ± 0.37 D-H1 1.53 ± 2.21 (H1/D)1/2 0.98 H2/4H1 0.30 KD/KR 0.99 h2/H2 1.42 Dar anlamda kalıtım derecesi 0.51 Varsayımların geçerlilikleri

t (b=1) = 1.29 F(Wr-Vr) = 5.93 **) : 0.01 düzeyinde önemli

Biyometrik olarak önemli belirlenen (b1) alt parametresi bu özellik açısından melezlerin kendi anaçları olan kendilenmiş hatların ortalamalarından sapmalarının önemli olduğunu belirtmektedir.

Diallel melez analizinde h2 komponentinin biyometrik olarak önemli olması ise heterozigotluk gösteren lokuslarda dominantlık etkisinin bulunduğunu vurgulamaktadır.

b2 alt parametresinin biyometrik olarak önemli olması, anaçlarda daha çok dominant allelerin toplandığına işaret etmektedir. Anaçlarda dominantlık gösteren lokuslarda olumlu ve olumsuz etkili allellerin oranının (H2/4H1) değerinin 0.30 olarak saptanması, b2 alt parametresinin önemliliği ile uyum içindedir ve anaçlarda dominantlık gösteren lokuslarda olumlu ve olumsuz allellerin eşit frekansta olmadıklarını vurgulamaktadır.

Çiçeklenme gün sayısı özelliğini etkileyen en az gen çifti sayısını belirleyen ( h2/ H2 ) değeri 1.42 olarak bulunmuştur.

Çiçeklenme gün sayısı fenotipik varyansı oluşumunda çevre varyansının (E) katkısı biyometrik olarak önemsizdir. Bu durum, fenotipik varyansın genetik varyanstan oluştuğuna işaret etmektedir. Dar anlamda kalıtım derecesi 0.51 olarak tahmin edilmiştir. Dar anlamda kalıtım derecesi eklemeli genetik varyans temel alınarak tahmin edilmektedir. Dar anlamda kalıtım derecesinin çok yüksek olmaması eklemeli genetik varyansın fenotipik varyans oluşumunda etkili ama tek başına olmadığını belirtmektedir. D-H1 in pozitif olması ve biyometrik açıdan önemsiz küçük bir değer olması da bu yorumu destekler niteliktedir. Bir başka değişle, fenotipik varyansın oluşumunda önemli etkili olan genetik varyans içinde eklemeli genetik varyans dışında başta dominant genetik varyans olmak üzere diğer genetik varyans komponentleri varlığı da mümkündür.

(H1/D)1/2 değerinin (0.98) 1’den küçük saptanması ve Çizge 4.1’de regresyon hattının Wr eksenini artı tarafta kesmesi bu özellik açısından kısmi dominantlığın söz konusu olduğunu belirtmektedir.

KD/KR değerinin (0.99) hemen olarak elde edilmesi, Çizge 4.1’ de kendilenmiş hat A–239 dışındaki kendilenmiş hatların regresyon hattının parabol içinde kalan bölümünün orta kısımlarında yer alması, dominant ve resesif allellerin anaçlarda eşite (50 dominant: 50 resesif) çok yakın oranlarda olduğunu göstermektedir. Kendilenmiş hat A- 239’ un orijine daha yakın bölgede yer almış olması, bu kendilenmiş hattın genotipik yapısında dominant allellerin resesif allellere oranla daha fazla olabileceğine (dominant 75: resesif 25) işaret etmektedir. Dolayısıyla, bu anaç döllerine daha çok dominant allel aktarırken diğer anaçların döllerine aktardıkları dominant ve resesif allellerin frekansları birbirine yakındır.

Çizge 4.1. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezlemede çiçeklenme gün sayısı özelliği için Wr, Vr çizgesi

Çizge 4.1’ den izlenebileceği gibi mısır kendilenmiş hatları arasında yapılan 8x8 yarım diallel melezlemede yer alan 8 kendilenmiş hattan B-75, A-251, CM-105 ve W-182- B diğer kendilenmiş hatlara kıyasla daha yüksek oranda homozigottur.

Çizelge 4.5’ ten görüldüğü gibi kendilenmiş hatlara ilişkin genel kombinasyon yetenekleri (GKY) ve F1 kombinasyonlarına ilişkin özel kombinasyon yetenekleri (ÖKY)

-40 -35 -30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 Vr W r CG-10 CM-105 A-251 W-182-B B-75 A-239 ADK-451 ADK-455 Y= 5.55 + 0.772x

kareler ortalamaları 0.01 düzeyinde biyometrik açıdan önemli bulunmuştur. GKY / ÖKY oranının birden büyük (11.33) olması mevcut melez populasyonumuzda çiçeklenme süresi özelliğinin kalıtımında eklemeli gen etkilerinin hakim olduğunu göstermektedir. Bu bulgu, diallel melez analizinden elde edilen D-H1 = 1.53 ± 2.21 bulgusunu desteklemektedir.

Çizelge 4.5. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotipte çiçeklenme gün sayıları için elde edilen verilere uygulanan genel ve özel kombinasyon yetenekleri analizinden tahmin edilen kendilenmiş hatlara ilişkin genel kombinasyon yetenekleri (GKY) ve F1 kombinasyonlarına ilişkin özel kombinasyon yetenekleri (ÖKY) kareler ortalamaları ve GKY / ÖKY değerleri. Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Ortalaması Hesaplanan F-değeri GKY/ÖKY GKY 7 481.867 4003.20** ÖKY 28 42.539 353.41** Hata 70 0.120 11.33

GKY kareler ortalaması eklemeli genetik varyansın, ÖKY kareler ortalaması da dominant genetik varyansın tahminleyicileri olduklarından, 11.33 değeri çiçeklenme gün sayısı özelliğinde genetik varyans komponenti içinde eklemeli genetik varyans komponentinin dominant genetik varyans komponentinden daha büyük olduğunu göstermektedir.

Çizelge 4.6’ dan görüldüğü gibi, bu çalışmada anaç olarak yer alan kendilenmiş hatların tümünün GKY etkileri 0.01 düzeyinde önemlidir. En büyük GKY etkisine (6.28) sahip anaç ADK-455’ tir. Bunu ADK-451 (4.18) izlemiştir. Bu kendilenmiş hatların çiçeklenme gün sayıları da sırasıyla 83.0 gün ve 82.0 gün olup en yüksek değerlerdir. En küçük GKY etkisine (-5.65) sahip anaç CG-10’ dur. Bunu CM-105 (- 3.55) izlemiştir. Bu kendilenmiş hatların çiçeklenme gün sayıları sırasıyla 66.0 gün ve 65.7 gündür.

CM-105 x ADK-455, W-182-B x ADK 451 ve B-75 x ADK 451 dışındaki 25 melezin özel kombinasyon yeteneği etkileri biyometrik olarak önemli bulunmuştur. Sekiz mısır kendilenmiş hattın yarım diallel 28 melezinden 8 i pozitif önemli, 16 sı ise negatif önemli ÖKY etkisi göstermiştir. Özel kombinasyon yeteneği en yüksek melez CM-105 x A-239 (2.36) dur. Bu melezi CG-10 x ADK-455 (2.16) izlemiştir. Özel kombinasyon yeteneği en düşük melez ise A-239 x ADK-451 (-7.37) dir. Bu melezi CM-105 x W-182-B (-4.24) izlemiştir.

Çizelge 4.6. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 anaçtan oluşan toplam 36 genotipte çiçeklenme gün sayıları için elde edilen verilere uygulanan genel ve özel kombinasyon yetenekleri analizinden tahmin edilen anaçlara ilişkin genel kombinasyon yetenekleri etkileri (gi) ve F1 kombinasyonlarına ilişkin özel kombinasyon yetenekleri etkileri (sij)

CG-10 CM-105 A-251 W-182-B B-75 A-239 ADK-451 ADK-455 CG-10 -5.65** -3.00** -4.20** -2.14** -4.07** -3.20** -3.74** 2.16** CM-105 -3.55** -1.30** -4.24** -4.17** 2.36** 1.16** 0.06 A-251 -1.35** -2.44** 1.63** 0.16** 1.96** -2.14** W-182-B -2.42** 0.69** -0.77** 0.03 -1.07** B-75 1.52** 1.96** 0.09 -1.00** A-239 0.98** -7.37** 0.30** ADK-451 4.18** -3.00** ADK-455 6.28** SH(gi) = 0.059 SH(sij) = 0.182

Ticari amaçla üretilen mısır bitkisi değişik olum gruplarına yani değişik erkencilik gruplarına sahip olması nedeniyle ya ana ürün ya da ikinci ürün olarak ekilebilmektedir. Đkinci ürün mısır tarımında vejetasyon süresi kısa çeşitler kullanılmaktadır. Bu nedenle, bölge koşullarına uyan, sonbaharda zamanında olgunlaşan, hasat ve kurutma sorunu yaratmayan, erkenci ve oldukça verimli ticari

melez çeşitlerin geliştirilmesi zorunlu olmaktadır. Bu melez çeşitlerin ıslahında erkenciliği genotipinde taşıyan kendilenmiş hatların ıslah programında yer alması önemlidir. Genel kombinasyon yeteneği yüksek kendilenmiş hatlar melez çeşit ıslahı için uygundurlar. Böyle kendilenmiş hatların melezlerinin özel kombinasyon yeteneğinin de yüksek olması melez çeşit ıslahında başarıyı artırır.

Negatif önemli GKY etkisi gösteren CG-10, CM-105, A-251 ve W-182-B kendilenmiş hatlar erkencilik için yapılacak ıslah çalışmalarında kullanılabilecek uygun anaçlar olarak önerilebilir. Çiçeklenme gün süresi için araştırmamızda tespit ettiğimiz biyometrik olarak önemli eklemeli gen etki yapısı ve biyometrik olarak önmeli GUY etkileri birbirini doğrulamaktadırlar. En erkenci kendilenmiş hatlar CM-105 (65.7 gün) ve CG-10 (56.0 gün) dur. Bunların melezinde çiçeklenme gün sayısı 56.0 gündür. Bu gün sayısı 28 kombinasyona ait çiçeklenme gün sayıları içinde biyometrik olarak önemli ve en küçük çiçeklenme gün sayısıdır. Bu kombinasyon erkencilik açısından üzerinde durulması gereken kombinasyonlardan biridir. Bu kendilenmiş hatların diğer kendilenmiş hatlarla olan kombinasyonları diğer kombinasyonlarla karşılaştırıldığında, bu kombinasyonların biyometrik olarak önemli ve daha erkenci oldukları görülmektedir. Bu durum, bu iki kendilenmiş hattın sahip oldukları erkencilik özelliklerini döllerine aktardıklarını göstermektedir. Bu iki kendilenmiş hattın genel kombinasyon yeteneklerinin biyometrik olarak önemli ve en büyük negatif genel kombinasyon yetenekleri olması, onların ve döllerinin erkencilikleri ile de doğrulanmıştır. Negatif önemli GKY etkisi gösteren kendilenmiş hatlar CG-10 ve CM- 105’ i, kısa vejetasyon süresine sahip erkenci mısır ıslah çalışmalarında kullanılabilecek uygun kendilenmiş hatlar olarak önermek mümkündür.

Geçci yapıda olan ADK-451 ve ADK-455 hatlarının pozitif önemli GKY etkileri ve bu hatların yer aldığı kombinasyonlardaki ÖKY genelikle negatif olup bunlardan 3 tanesi de biyometrik olarak önemsizdir. Melez mısır ıslahında çiçeklenme süresini artırmak amacıyla yapılacak çalışmalarda bu anaçlardan doğrudan yararlanma şansının fazla olmadığı anlaşılmaktadır.

4.1.3. Heterosis ve heterobelthiosis

Çiçeklenme gün sayısı özelliğinde heterosis (Ht) değerleri % -15,37 (1x3) ile % -1.09 (5x6) arasında değişmiş ortalama heterosis değeri % -7.87 olmuştur (Çizelge 4.7). F1 kombinasyonlarının tümünde heterosis değerleri negatif yönde fakat 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çiçeklenme süresi bakımından melezlerin tamamının negatif yönde heterosis değeri göstermesi bu kombinasyonların erkencilik yönünden önemli potansiyele sahip olduğunu ve bu özellik içim melez çeşit ıslahı çalışmasının başarı şansının çok yüksek olduğunu göstermektedir. CG-10 x A-251 (% -15.37), A-239 x ADK 451 (% -15.00), CG-10 x CM-105 (% -14.96) ve CG-10 x ADK-451 (% -14.86) ile en yüksek heterosise sahip kombinasyonlardır. Bu kombinasyonlarda CG-10 3 kez yer almıştır. Bu kendilenmiş hattın GKY etkisi de yüksek ve biyometrik açıdan önemlidir. Bu kendilenmiş hattın yer aldığı kombinasyonları heterosis değerleri, bu kendilenmiş hattın melez mısır ıslahı çalışmalarında çiçeklenme süresini kısaltma açısından iyi bir anaç olacağını vurgulamaktadır. ADK-451 ve CM-105 de çiçeklenme süresini kısaltma çalışmalarında anaç olarak kullanılabilecek kendilenmiş hatlardır. Bu bulgular, Altınbaş(1988), Dede ve ark. (2001), ve Kara (2001) çalışmalarının bulgularıyla paralellik göstermektedir.

Sekiz kendilenmiş hattın yarım diallel melezlemesi ile elde edilen 28 F1 kombinasyonun tümünde heterobeltitosis (Hb) değerleri de negatif yönde ve biyometrik olarak önemli bulunmuştur. CG-10 x ADK-451 melezinde % -23.2 ile en yüksek negatif heterobelthiosis değeri bulunmuştur. Bu kombinasyonu sırasıyla A-239 x ADK-451 (% -19.5), CG-10 x B-75 (% -18.6), CG-10 x A-239 (% -17.7) ve CG-10 x A-251 (% -17.0) izlemiştir. B-75 x A-239 kombinasyonunda ise % -1.4 ile en düşük negatif heterobelthiosis değeri elde edilmiştir. Ortalama heterobelthiosis değeri ise % -12.5 olmuştur. F1 kombinasyonunun yapısında anaç olarak yer alan kendilenmiş hatlar ortalama performansına (AO) göre hesaplanan heterosis (Ht) değeri, anaçlardan üstün olana (ÜA) göre hesaplanan heterobelthiosis (Hb) değeri ile karşılaştırıldığında ıslah tekniği açısında üstün anaca göre hesaplanan heterobelthiosis daha değerlidir. Çünkü, heterobeltiosis her iki anaç performansını da aşan performansın göstergesidir. Heterosis bulgularına paralel olarak, kendilenmiş hatlar CG-10 ve ADK-451 gösterdikleri

heterobelthiosis performansları nedeniyle, melez mısır ıslah programlarında çiçeklenme süresinin kısaltılmasında uygun anaçlar olarak kullanılabilirler.

Çizelge 4.7. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotipte çiçeklenme gün sayıları için hesaplanan heterosis (Ht) ve heterobelthiosis (Hb) değerleri ve önemlilikleri Kombinasyon P1 P2 AO ÜA F1 Ht (%) Hb (%) CG-10 x CM-105 66.0 65.7 65.9 66.0 56.0 -14.9** -15.2** CG-10 x A-251 66.0 68.7 67.4 68.7 57.0 -15.4** -17.0** CG-10 x W-182-B 66.0 68.3 67.2 68.3 58.0 -13.7** -15.1** CG-10 x B-75 66.0 73.7 69.9 73.7 60.0 -14.1** -18.6** CG-10 x A-239 66.0 73.3 69.7 73.3 60.3 -13.4** -17.7** CG-10 x ADK-451 66.0 82.0 74.0 82.0 63.0 -14.9** -23.2** CG-10 x ADK-455 66.0 83.0 74.5 83.0 71.0 - 4.7** -14.5** CM-105 x A-251 65.7 68.7 67.2 68.7 62.0 - 7.7** - 9.8** CM-105 x W-182-B 65.7 68.3 67.0 68.3 58.0 -13.4** -15.0** CM-105 x B-75 65.7 73.7 69.7 73.7 62.0 -11.1** -15.9** CM-105 x A-239 65.7 73.3 69.5 73.3 68.0 - 2.2** - 7.2** CM-105 x ADK-451 65.7 82.0 73.9 82.0 70.0 - 5.2** -14.6** CM-105 x ADK-455 65.7 83.0 74.4 83.0 71.0 - 4.5** -14.5** A-251 x W-182-B 68.7 68.3 68.5 68.7 62.0 - 9.5** - 9.8** A-251 x B-75 68.7 73.7 71.2 73.7 70.0 - 1.7** - 5.0** A-251 x A-239 68.7 73.3 71.0 73.3 68.0 - 4.2** - 7.2** A-251 x ADK-451 68.7 82.0 75.4 82.0 73.0 - 3.1** -11.0** A-251 x ADK-455 68.7 83.0 75.9 83.0 71.0 - 6.4** -14.5** W-182-B x B-75 68.3 73.7 71.0 73.7 68.0 - 4.2** - 7.7** W-182-B x A-239 68.3 73.3 70.8 73.3 66.0 - 6.8** - 10.0** W-182-BxADK-451 68.3 82.0 75.2 82.0 70.0 - 6.9** -14.6** W-182-BxADK-455 68.3 83.0 75.7 83.0 71.0 - 6.2** -14.5** B-75 x A-239 73.7 73.3 73.5 73.7 72.7 - 1.1** - 1.4** B-75 x ADK-451 73.7 82.0 77.9 82.0 74.0 - 5.0** - 9.8** B-75 x ADK-455 73.7 83.0 78.4 83.0 75.0 - 4.3** - 9.6** A-239 x ADK-451 73.3 82.0 77.7 82.0 66.0 -15.0** -19.5** A-239 x ADK-455 73.3 83.0 78.2 83.0 76.0 - 2.8** - 8.4** ADK-451xADK-455 82.0 83.0 82.5 83.0 75.7 - 8.2** - 8.8** Ortalama 76.6 67.0 - 7.9 -12.5

P1 ve P2 : Kombinasyonda yer alan kendilenmiş hatlar

AO : Anaç olarak kullanılan kendilenmiş hatlar ortalaması ÜA : Üstün performansa sahip kendilenmiş hattın değeri Ht : Heterosis değeri (%)

Melezlerin tamamının negatif heterosis ve heterobelthiosis değerleri göstermesi, sekiz anaç kendilenmiş hattan beş tanesinin negatif önemli GKY göstermesi ve bunların düşük gözlem ortalamalarına sahip olması, erkencilik bakımından bu populasyonda yapılacak seleksiyonun başarı şansının yüksek olduğunu göstermektedir. Çünkü, seleksiyonun başarı şansı populasyondaki mevcut eklemeli gen varyansına bağlı olmakta, GKY ise eklemeli varyansa dayanmaktadır (Falconer 1980). Bu sebeple GKY değerleri yüksek olan kendilenmiş hatların melezlerinde gözlem ortalamalarına dikkat ederek ümit veren bitkiler başarılı olarak seçilebilir.

A-239 x ADK-451 kombinasyonu hem heterosis ve hem de heterobelthiosis değerleri ile çiçeklenme gün sayısı özelliği açısından öne çıkan kombinasyondur. Bu kombinasyona ilişkin ÖKY etkisi de diğer kombinasyonlar içinde en yüksek değere (- 7.37) sahiptir. Tüm bu bulgular dikkate alındığında, melez mısır ıslahında çiçeklenme süresinin kısaltılması açısından üzerinde çalışılması gereken kombinasyon olarak A-239 x ADK-451 ortaya çıkmaktadır. Benzer yorum yapıldığında bir başka ümit veren kombinasyon olarak CG-10 x A-251 kombinasyonunu önermek mümkündür.

4.2. Bitki Boyu

Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 anaçtan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede bitki boyu verilerine uygulanan ön varyans analizinden elde edilen sonuçlar, biyometrik genetik değerlendirmelerden tahmin edilen parametreler ve oranlar ile heterosis ve heterobelthiosis bulguları aşağıda ayrı alt başlıklar halinde verilmiş, birlikte yorumlanmış ve tartışılmıştır.

4.3.1. Ön varyans analizi

Bitki boyu için 3 tekrarlama üzerinden yapılan varyans analizine ilişkin sonuç çizelgesi (Çizelge 4.8) aşağıda verilmiştir.

Çizelge 4.8. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede bitki boyu verilerine uygulanan ön varyans analizinden tahmin edilen F-değerleri ve varyasyon katsayısı

Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Ortalaması F-değeri Genotip Tekrarlama Hata Toplam 35 2 70 107 6623.78 786.34 131.58 50.34** 5.98 Varyasyon Katsayısı : % 4.62

Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede bitki boyu verilerine uygulanan ön varyans analizinde genotipler kareler ortalamasının 0.01 düzeyinde önemli bulunmuş olması; denemenin genetik materyalinde yeterli genetik varyabilitenin bulunduğuna işaret etmektedir. Bu durum, bitki boyu özelliği için biyometrik genetik değerlendirmelerin yapılabileceğini göstermektedir.

Bitki boyu özelliği için varyasyon katsayısının % 4.62 gibi düşük bir değer olarak tahmin edilmiş olması ise bu denemeden elde edilen verilerin deneme tekniği ilkeleri açısından sağlıklı olarak elde edildiğini ve güvenilebileceğini vurgulamaktadır.

Denemede yer alan genotiplerin 3 tekrarlama ortalaması olarak bitki boyu ve önemlilik grupları Çizelge 4.9’ da verilmiştir.

Çizelge 4.9. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 anaçtan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede 3 tekrarlama üzerinden ortalama bitki boyu (cm) ve önemlilik grupları (kendilenmiş hat değerleri alt-çizgili)

Hatlar CG-10 CM-105 A-251 W-182-B B-75 A-239 ADK-451 ADK-455 CG-10 180.0 k 248.3 fg 220.0 h-j 233.3 g-ı 270.0 de 216.7 ıj 253.3 ef 271.7 c-e CM-105 153.3 l 283.3 f-h 246.7 fg 216.7 ıj 250.0 fg 286.7 b-d 285.0 b-d A-251 176.7 k 206.7 j 286.7 b-d 225.0 h-j 275.0 b-d 290.0 bc W-182-B 163.3 kl 275.0 b-d 250.0 fg 290.0 bc 311.7 a B-75 173.3 k 283.3 b-d 320.0 a 315.0 a A-239 173.3 k 288.3 b-d 291.7 b ADK-451 216.7 ıj 318.3 a ADK-455 236.7 f-h EKÖF (0.05) : 19.01

Çizelge 4.9’ dan görüldüğü gibi 28 F1 kombinasyonunun 8 kendilenmiş hattının bitki boyları 153.3 cm ile 320.0 cm arasında değişmiştir. Melezler içinde en düşük bitki boyu ise 206.7 cm ile A-251 x W-182-B kombinasyonunda, en yüksek bitki boyuna 320.0 cm ile B-75 x ADK-451 kombinasyonunda gözlenmiştir (Çizelge 4.9). F1 kombinasyonları içinde en uzun anaçtan daha kısa 6 genotip yer almaktadır. Bu sonuç, melez mısır ıslahında uygun genetik potansiyele sahip kendilenmiş hatlar arasında yapılan melezleme çalışmaları ile daha uygun bitki boyuna sahip F1’ lerin elde edilebileceğini göstermektedir.

4.2.2. Biyometrik genetik değerlendirmeler

Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotip ile yapılan denemede bitki boyu için elde edilen verilere, yarım diallel tabloların varyans analizi, diallel melez analizi, çizge analizi, genel ve özel kombinasyon yetenekleri analizi uygulanması ile elde edilen tahminler aşağıda ayrı ayrı sunulmuş, yorumlanmış ve tartışılmıştır.

Yarım diallel tabloların varyans analizi sonuçları Çizelge 4.10’ da; diallel melez analizi ve varsayımların sınanmasına ilişkin t (b=1) ve F(Wr-Vr) değerleri ile genetik varyans komponentleri ve ilgili oranlar Çizelge 4.11’ de; dizi kovaryansı (Wr) ve dizi varyansı (Vr) değerlerinden yararlanılarak çizilen regresyon hattı, sınırlayıcı parabol ve anaç noktaları Çizge 4.2’ de; genel kombinasyon yeteneği (GKY) kareler ortalaması, özel kombinasyon yeteneği (ÖKY) kareler ortalaması ve GKY / ÖKY değerleri Çizelge 4.12’ de; genel kombinasyon yeteneği etkileri (gi) ve özel kombinasyon yeteneği etkileri (sij) Çizelge 4.13’ de verilmiştir.

Çizelge 4.10. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotipte bitki boyu için elde edilen verilere uygulanan yarım diallel tabloların varyans analizi sonuçları

Varyasyon Serbestlik Kareler Hesaplanan

Kaynağı Derecesi Ortalaması F-değeri

a 7 1984.9 16485.9** b 28 5801.0 48181.1** b1 1 42234.6 350785.5** b2 7 542.1 4502.5** b3 20 5819.9 48338.3** Hata 70 131.58 **_{) : 0.01 düzeyinde önemli}

Önemsiz olarak belirlenen t (b=1) ve F ( Wr-Vr ) değerleri diallel melez analizi için önceden kabullenilen varsayımların bu özellik açısından geçerli olduğunu göstermektedir.

Diallel tabloların varyans analizinde a parametresi, diallel melez analizinde D komponenti ile genel ve özel uyum yetenekleri ön varyans analizinde genel kombinasyon

yeteneğine (GKY) ilişkin kareler ortalamalarının önemli bulunmaları, anaçlar arasında yeterli genetik varyasyonun varlığını ve bitki boyu özelliğinin fenotipik olarak ortaya çıkışında eklemeli gen etkisinin önemli olduğunu vurgulamaktadır.

Bitki boyu özelliğinin fenotipik olarak ortaya çıkışında dominant gen etkisinin de önemli rol oynadığı diallel tabloların varyans analizinde b3 parametresinin, diallel melez analizinde H1 komponentinin biyometrik olarak önemli bulunmasından ve D-H1 değerinin eksi ve önemli (-3210.3** ± 45.83) çıkmasından anlaşılmaktadır.

Çizelge 4.11. Mısır kendilenmiş hatları arasında 8x8 yarım diallel melezleme ile elde edilen 28 F1 kombinasyonu ve ilgili 8 kendilenmiş hattan oluşan toplam 36 genotipte bitki boyu için elde edilen verilere uygulanan diallel melez analizinde