Ölünün Defnedilmeye Hazırlanması

Ölünün defnedilmesi sırasında gelenek ve inançlar doğrultusunda birtakım uygulamalar bulunmaktadır. Bu uygulamaların olmasının temelinde ölünün ruhunun bedeninden uzaklaştırılıp, öteki dünyaya intikalini gerçekleştirmek vardır.

Terkanyöresinde ölü ruhunu teslim ettikten, yıkanana kadar yakın akrabaları tarafından yalnız bırakılmaz. Defin hazırlıkları, genellikle diğer akrabalar yahut komşularınca gerçekleştirilmektedir. Ölünün defin hazırlıkları; ölüyü yıkama, ölüyü kefenleme, mezar kazma, cenaze namazını kılma ve mezarlıkta terkin verme şeklinde gelişmektedir.

3.2.1. Ölünün Yıkanması

Hasta, öldükten sonra defin için hazırlıklar yapılır. Defin için yapılan ilk hazırlık, ölünün yıkanmasıdır. Terkanyöresinde ölüyü yıkama, geleneksel ve dini birtakım zorunluluklar çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.

Terkanyöresinde gerek ölüm anında gerekse ölümün duyurulmasıyla mevtanın yakınları, yakın akrabalar ve komşular tarafından yalnız bırakılmamaktadır. Bir taraftan tesellide bulunurken bir taraftan da ölü yıkanmak için hazırlık yapılır. Ölünün yıkanması sırasında genellikle yakınları bulundurulmaz. Daha sonra kendilerinde derin izler bırakabilecek anların yaşanabilmesi ihtimali, ölü yakınlarının yıkama esnasında ortamda bulundurulmamasına neden olmaktadır.

Ölü, kendi evinde yıkanabildiği gibi, cami, gasil hane, veya hastane morglarında da yıkanabilmektedir. Yörede ölüyü yıkamak büyük sevaptır, inancının olması, yıkama işleminde birçok kişinin bulunmasına olanak sağlamaktadır. Ölü, bulunduğu yatağından alınıp, yıkatılacağı yere getirildikten sonra elbiseleri çıkartılır. Ölüyü yıkama işi,

genellikle imamlarca gerçekleştirilmektedir. Ölen kişinin kadın olması durumunda ölüyü yıkama işini mevtanın yakın akrabalarından kadınlar ve komşuları tarafından gerçekleştirilmektedir.

Yıkamaya sağ taraftan başlanmaktadır. Daha sonra sol taraf yıkanıp, temizlendikten sonra belden aşağı taraf yıkanmaya başlanmaktadır. Yıkama esnasında eldiven kullanılmaktadır. Üst bölge yıkandıktan sonra başka bir eldivenle alt kısım yıkanmaktadır. Yıkama esnasında keselenme yapılmaktadır. İmam mevtayı yıkarken yıkama yerinde bulunan diğer kimseler imama yardım etmektedirler.

Yıkama işlemi bittikten sonra mevtaya öncelikle gusül abdesti aldırılır; sonra da normal abdest aldırıldıktan sonra son kez su dökülmektedir. Ölen kişinin kadın olduğu durumlarda imam görevini üslenen bir kadın ve yardımcıları yıkama işlemini gerçekleştirmektedir.

Ölü yıkandıktan sonra kullanılan kazanlar ters çevrilir. Bundaki amaç, ölümü uzak tutmaktır.

3.2.2. Ölünün Kefenlenmesi

Terkanyöresinde ölü, yıkandıktan sonra yıkayan kişilerce kefenlenmektedir. Kefen için beyaz bez kullanılmaktadır. Kefen bezinin keten olmasına özen gösterilmektedir. Kefen bezinin, ölünün hayattayken biriktirdiği parasıyla alınması, kişinin diğer dünyadaki akıbeti için olumlu olacağı düşüncesi vardır. Kefenleme işlemi erkekler için ayrı, kadınlar için ayrı yapılmaktadır. Ölü yıkandıktan sonra, çenesi bağlanmakta, eller ve kollar düz olacak şekilde sabitlenmektedir. Kefen biçme işleminde sadece makas kullanılmaktadır. Kefenin dikilerek biçilmesi doğru değildir. Erkekler kefenlenirken üst ve alt olacak şekilde iki kısım; bayanlar kefenlenirken, üst, alt ve orta kısım olacak şekilde üçlü kefenleme işlemi yapılır. Kadınların baş kısımları genellikle beyaz işlemesiz bir tülbentle sarılmaktadır. Kefenleme işlemi bittikten sonra, kefene gül suyu, misk, amber gibi alkolsüz maddeler sürülüp dökülebilmektedir.

Kefenleme işlemi bittikten sonra ölü tabuta konulup cenaze namazı kılınmak üzere camiye götürülür.

3.2.3. Mezar Kazma

Terkanyöresinde ölümden sonra yukarıdaki işlemler sürerken bir taraftan da ölünün gömüleceği mezar kazılmaktadır. Mezar kazma işini erkekler yapmaktadır. Mezar, erkekler ve kadınlar için iki ile iki buçuk metre olacak şekilde kazılmaktadır. Yörede mezar, eskiden kazma kürek kullanılarak kazılıyorken; günümüzde mezarların çoğu iş makinesi yardımıyla kazılmaktadır. Mezar kazıldıktan sonra yana doğru ölünün sığacağı şekilde bir çıkık kazılmaktadır.

Mezar kazılıp hazırlandıktan sonra erkekler için göbek, kadınlar için ise, göğüs hizasına gelecek şekilde mezar duvarı taş veya tuğlalarla örülmektedir. Yörede hem eskiden hem de günümüzde mezar kazma işleri gönüllü olarak yapılmaktadır. Mezar kazılıp hazırlandıktan sonra cenaze namazı kılınmak üzere imama haber verilmektedir.

3.2.4. Cenaze Namazı

Terkanyöresinde ölüyü olabildiğince erken gömmenin makul olduğu inancının olması, mezarın kazılmasından sonra bir an önce cenaze namazı kılınıp ölüyü mezarlığa götürmeyi gerektirmektedir. Cenaze namazı, kılmak şarttır. Cenaze namazında bulunmak, hem mevta için hem de cenaze namazında bulunanlar için büyük sevap kazandıracağı inancı olduğundan cenaze namazına mümkün olduğunca fazla kişinin katılması sağlanmaktadır. Cenaze namazı, imamın niyet getirip er kişi niyetine demesiyle; cemaatin de uydum imama falanca kişinin cenaze namazını kılmak için er/hatun kişi niyetine demesiyle başlamaktadır. İmamın ikinci selamından sonra cemaattin selam vermesinden sonra cenaze namazı sona ermektedir.

Bazı köylerde ölen kişi, akşam geç vakitte ölmüşse, yıkandıktan sonra sabaha kadar camide bekletilmektedir. Bu bekleyiş, sırasında birkaç defa cenaze namazı kılındığı bilinmektedir. Ayrıca sabaha kadar camide cenazenin başında bekleyenler Kuran-ı Kerim okumaktadırlar. Sabah olunca son kez cenaze namazı kılındıktan sonra mevta mezarlığa doğru götürülür.

3.2.5. Cenazenin Mezarlığa Taşınması

Eskiden cenaze tahta merdiven üzerine yumuşak battaniye ve döşekler konularak mezara taşınmaktayken; günümüzde tüm köylerde cenaze, tabutun içine konularak taşınmaktadır. Cenaze mezarlığa taşınırken tekbir getirilmektedir. Ayrıca olabildiğince Fatiha Suresi okunup ölünün ruhuna bağışlanmaktadır.

Cenaze mezarlığa getirildikten sonra telkin alınmak suretiyle bekletilir. Telkin verildikten sonra imam son kez “haklarınızı helal edin” der. Helalleşmeden sonra ölüyü gömmek için mezara inilir.

3.2.6. Ölünün Gömülmesi

Cenaze, helallikler alındıktan sonra gömülmek üzere tabutun içerisinden çıkarılmaktadır. Ölüyü mezara yerleştirmek için iki kişi mezarın içine girmektedir. Ölen kişinin kadın olduğu durumlarda mezara inen kişilerin mevtanın yakın akrabaları olmalarına dikkat edilmektedir. Bu kişilerin, namahrem olmamaları gerekliliği, ölünün abdestinin korunmasına yönelik bir tedbirdir.

Kefenlenen mevta erkekse baş kısmı açılmaktadır. Kefenlenen mevta kadın ise, baş kısmı açılmamaktadır. Ölü, mezara yakın akrabalar tarafından indirildikten sonra yüzü Kıbleye döndürülmektedir. Ölü, mezara konduktan sonra, üzeri mermer ya da taş malzeme ile kapatılmaktadır. Bazı köylerde mermer ve taş yerine tahta da kullanılmaktadır. Ölünün üzeri kapatıldıktan sonra mezara toprak atılmaktadır. Mezar toprakla doldurulup mezar taşları konulduktan sonra, imam ile mevtanın iki yakını mezarlıkta beklerler. Bu sırada imam, ölünün sorgu meleklerinin sorularına vermesi gereken cevapları tekrarlamaktadır.

3.2.7. Devir/ Iskat

Iskat, ölen kişinin hayatta iken kılamadığı namaza, tutamadığı oruca, ettiği yeminlere, konuştuğu yalan sözlere karşılık kendi malından veya vekalet alan kişinin malından fidye verilmesidir. Fidye verilirken kişiler arasında yapılan alış-verişe de devir denilmektedir.

Terkanyöresinde ölen kişilerin ıskat ve devir işlemlerinin yapılması eskiden olduğu gibi, günümüzde de yaşatılan bir uygulamadır. Cenaze defnedildikten kısa süre

içerisinde yapılan ıskat ve devir işlemlerinin gerçekleştirilmesindeki amaç, ölünün öteki dünyada rahat ettirmesini sağlamaktır.

Eskiden maddi durumların kötü olması, ıskat işlemlerinde birtakım kolaylıklar aranmasına neden olmuştur. ölen kişilerin ıskatı verilirken birkaç torbaya buğday konulup, cemaate getirilirdi. Bu buğdaylar karşılıklı devredilip tekrar tekrar ıskat olarak verilirdi. Iskatın çabuk bitmesi için ise, ıskatı devralan kişi “bu buğdayı falanca kişinin ıskatı olarak bin-on bin- misli olarak aldım kabul ettim”(K.K. 197, 198, 199) derdi.

Günümüzde ekonomik durumların iyeleşmesiyle ölen kişilerin ıskat ve devir işlemlerinin yapılması sırasında böyle bir yolun seçilmesine olan gerekliliği ortadan kaldırmıştır.