Katılımcılar ile ilgili demografik verileri elde edebilmek amacıyla, araştırmacı tarafından “Kişisel Bilgi Formu” geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Ayrıca gündelik sıkıntıları ölçebilmek için Yıldırım (2004) tarafından geliştirilen “Gündelik Sıkıntılar Ölçeği”; başa çıkma stratejileri ile ilgili olarak ise Carver (1997) tarafından geliştirilip Türkçe’ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması Bacanlı, Sürücü ve İlhan (2013) tarafından yapılan “Başa Çıkma Stratejileri Kısa Formu” gelişticilerden gerekli izinler (Ek-4) alınarak bu araştırma kapsamında uygulanmıştır. Araştırmada kullanılan bu veri toplama araçlarına ilişkin bilgiler ile geçerlik ve güvenirlik çalışmaları aşağıda verilmiştir:
3.3.1 Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından hazırlanan kişisel bilgi formu araştırmanın amacı doğrultusunda hazırlanmıştır. Form katılımcıların cinsiyet, yaş (14-18 aralığı), sınıf (9, 10, 11 ve 12), okul türü (Anadolu Lisesi, Genel Lise, İmam Hatip Lisesi, Fen Lisesi, Kız Meslek Lisesi ve Sağlık Meslek Lisesi) ve algılanan gelir durumu (çok iyi, iyi, orta, düşük) ile ilgili bilgilerini içermektedir. Kişisel Bilgi Formu Ek-1’de verilmiştir.
3.3.2 Gündelik Sıkıntılar Ölçeği (GSÖ)
“Gündelik Sıkıntılar Ölçeği” Yıldırım (2004) tarafından gündelik sıkıntıları ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. GSÖ dört alt ölçeğinin herbirinde tersine çevrilmiş bir madde bulunan, beşli (bana tamamen uygun=5 ile bana hiç uygun değil=1) ve üçlü derecelendirmeli (uygun=3, kısmen uygun=2, uygun değil=1) olmak üzere iki şekilde yanıtlanan 52 maddelik bir ölçektir. Aile ile ilgili sıkıntılarda (AİS) 7. madde, arkadaşlarla ilgili sıkıntılarda (ARS) 21. madde, öğretim yaşamı ile ilgili sıkıntılarda (ÖYS) 31. madde ve geniş çevre ile ilgili sıkıntılarda (GÇS) 49. madde tersinden puanlanmaktadır. Ölçeğin ve herbir alt ölçeğin puan aralıkları şöyledir; AİS:14-90, ARS:11-55, ÖYS:20-100, GÇS:7- 35, GSÖ(Toplam): 52-260. Yüksek puan, bireyin daha fazla gündelik sıkıntı yaşadığı
23
anlamına gelmektedir. Yıldırım’a (2004) göre GSÖ çok faktörlü olduğu gibi genel bir faktöre de sahiptir. Alt ölçekleri ile ilgili geçerlik çalışmaları ise aşağıda belirtilmiştir: AİS alt ölçeği 14 maddeden oluşmaktadır, üç faktörlüdür ve bunlara “anne baba baskısı”, “yüksek anne baba beklentisi” ve “ailenin sosyo-ekonomik durumu” isimleri verilmiştir. ARS alt ölçeği 11 maddeden oluşmaktadır, iki faktörlüdür ve bunlara “yüzeysel arkadaşlık ilişkileri” ve “hoşlanılmayan arkadaşlık ilişkileri” isimleri verilmiştir. ÖYS alt ölçeği 20 maddeden oluşmaktadır, dört faktörlüdür ve bunlara “öğretim yaşamından bıkkınlık”, “okul ve öğretmenlere ilişkin şikayetler”, “başarı ve gelecek endişesi” ve “zaman baskısı” isimleri verilmiştir. GÇS alt ölçeği 7 maddeden oluşmaktadır, iki faktörlüdür ve bunlara “okula gidiş dönüş sıkıntısı” ve “trafik ve çevre gürültüsü” isimleri verilmiştir.
Yıldırım’ın (2004) GSÖ ile ilgili yaptığı güvenirlik çalışmasında Cronbach alpha güvenirlik katsayısı GSÖ’nin tümü için “0,91”, AİS için “0,83”, ARS için “0,77”, ÖYS için “0,83”, GÇS için “0,75” bulunmuştur. Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları sonucu GSÖ’nin sekizinci, dokuzuncu, onuncu ve on birinci sınıf öğrencilerinin gündelik sıkıntılarını ölçmek amacıyla kullanılabileceğini göstermektedir.
Uygulama sonucunda araştırmacı tarafından dört alt ölçekli ve 52 maddeli ölçme aracına ilişkin, ölçeğin yapısının bu araştırmada doğrulanıp doğrulanmadığını saptamak için birinci ve ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. Sümer (2000) ikinci düzey faktör analizinin yapılma amacının üst yapının doğrulanıp doğrulanmadığını belirlemek olduğunu belirtmiştir. DFA sonucu yapılan incelemede anlamlı olmayan hiçbir t değerine rastlanmadığı için tüm faktörler ve maddeler ölçekteki yerlerini korumuştur. Uyum indeksleri χ2=4173.79, X2/sd=3.29, RMSEA=0.065, CFI=0.90, NNFI=0.90, NFI=0.90 ve
IFI=0.90 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör yapısını gösteren modelin gözlenen değişkenleriyle faktörleri arasındaki ilişkiyi gösteren katsayılar incelendiğinde ve DFA ile hesaplanan uyum istatistikleri dikkate alındığında, ölçeğin daha önce belirtilen faktör yapısının toplanan verilerle genel olarak uyum sağladığı görülmektedir. Ölçeğin güvenirliğinin belirlenmesinde iç tutarlılık katsayısı olan Cronbach alfa hesaplanmıştır. Aile ile ilgili sıkıntılar alt boyutunun alfa değeri 0,81; arkadaşlar ile ilgili sıkıntılar alt boyutunun alfa değeri 0,77; öğretim yaşamı ile ilgili sıkıntılar alt boyutunun alfa değeri 0,84 ve geniş çevre ile ilgili sıkıntılar alt boyutunun alfa değeri 0,54 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin tümüne ait alfa değeri ise 0,90’dır.
24
3.3.3 Başa Çıkma Stratejileri Ölçeği (BÇS-KF)
Başa Çıkma Stratejileri Kısa Formu; Carver, Scheier ve Weintraub (1989) tarafından geliştirilmiş olan ve insanların strese karşı gösterdikleri farklı davranışları ölçen Başa Çıkma Stratejileri adlı ölçeğin Carver (1997) tarafından geliştirilen 14 alt ölçekten oluşan kısa formudur. Her bir alt ölçekten alınabilecek ham puan iki ile sekiz arasında değişmektedir. BÇS Kısa Formunun alt ölçeklerinin özellikleri şöyledir:
1. Araçsal Sosyal Destek Kullanımı, yönlendirme, yardım, bilgi aramaktır. 2. Mizah, stres durumuyla ilgili şaka yapılması ya da dalga geçilmesidir.
3.Duygulara Odaklanma ve Ortaya Koyma, kişinin yaşadığı strese odaklanması ve duygularını dışa vurması eğilimidir.
4. Madde Kullanımı, alkol ve diğer maddelerin kullanımını içerir. 5. Kabullenme, stresli durumun varlığını kabul etmektir.
6.Diğer Etkinlikleri Bırakma, diğer aktivitelerden uzaklaşarak stres durumuna yoğunlaşmadır.
7. Din, durumu olumlu yönde yeniden yorumlama yoluyla duygusal bir destek kaynağı oluşturmaktır.
8. Yadsıma, stresli durumun var olduğuna inanmayı reddetmedir.
9. Davranışsal Olarak İlgiyi Kesme, kişinin stresle mücadele etme çabalarının azalması, hatta amaca ulaşmak için çaba göstermemesidir.
10. Zihinsel Olarak İlgiyi Kesme, kişinin zihnini stres durumundan uzaklaştırmasıdır. 11.Kendini Sınırlandırma, benliğin ifade edilmesinin ve gelişiminin engellenmesidir. 12.Olumlu Yönde Yeniden Yorumlama, stres durumunu olumlu olarak yeniden oluşturmadır.
13. Duygusal Sosyal Destek Arama, moral destek, sempati ve anlayış sağlamaktır. 14. Planlama, stresle nasıl başa çıkılacağı hakkında düşünmektir (Carver, 1997).
Bacanlı, Sürücü ve İlhan (2013) tarafından, başa çıkma araştırmalarında kullanılmak üzere kısa ve pratik bir araç sunmak amacıyla Carver’in (1997) kısa formundan yola çıkılıp buradaki bazı maddelerin çalışmadığı görüldüğünde doğrudan kısa formun uyarlanması
25
yerine formun geliştirilmesine karar verilmiştir. Ölçek maddeleri orijinalinde olduğu gibi dörtlü likert tipi olarak hazırlanarak: “1=Asla böyle bir şey yapmam.”, “2=Çok az böyle yaparım.”, “3=Orta derecede böyle yaparım.”, “4=Çoğunlukla böyle yaparım.” şeklinde derecelendirmesi yapılmıştır. Birinci çalışmada en yüksek faktör yüküne sahip ve boyutları en iyi temsil eden 30 madde belirlenmiştir. Her bir boyutu temsil eden ikişer maddelik 14 boyuttan oluşan 28 maddelik kısa form oluşturulmuştur (Bacanlı, Sürücü ve İlhan, 2013). Başa Çıkma Stilleri Ölçeğinin açımlayıcı faktör analizi sonucunda her biri iki maddeden oluşan 14 faktörlü bir yapı elde edilmiştir. Tüm faktörlerin açıkladığı varyans %80,37’dir. Ölçeğin uyum geçerliğini test etmek için sosyal beğenirlik, yaşam doyumu, öz saygı ve A tipi kişilik ile ilişkilerine bakılmıştır. Faktörlerin Cronbach alfa katsayıları ise 0.39 ile 0.92 aralığında değişmektedir. BÇSÖ-KF’nin test tekrarı güvenirliği için iki hafta arayla yapılan ölçümlerde faktörlerin korelasyon katsayılarının .44 ile .90 aralığında değer aldıkları görülmüştür. BÇS-KF’nin güvenirliği için hesaplanan içtutarlık katsayıları ve test tekrarı sonuçları, genel olarak aracın psikometrik ölçütleri karşıladığını göstermiştir (Bacanlı, Sürücü ve İlhan, 2013).
Ölçme aracına ilişkin araştırmacı tarafından ölçeğin yapı geçerliğini istatistiksel olarak tespit etmek için uzman görüşüne başvurulmuş ve açımlayıcı faktör analizi kullanılmıştır. Ölçeğin öncelikli olarak, faktör analizine uygun olup olmadığını anlamak amacıyla KMO ve Bartlett testi yapılmıştır. Yapılan açımlayıcı faktör analizi sonucunda ölçeğin 14 faktörlü olduğu sonucuna varılmıştır. Bu faktör ölçeğe ilişkin toplam varyansın %72,2’sini açıklamaktadır. Büyüköztürk (2002) açıklanan varyansın %30 ve daha fazla olmasının yeterli görülebileceğini ifade etmektedir. Yapılan faktör analizi sonucunda elde edilen veriler ölçeğin geçerliğinin kabul edilebilir düzeyde olduğuna işaret etmektedir.
Ölçeğin güvenirliğini tespit etmek amacıyla Cronbach alfa güvenirlik katsayısı hesaplanmıştır. Yapılan istatistiklere göre ölçeğin faktörlerine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir ve bu sonuçlara göre ölçeğin tamamının güvenirliğinin kabul edilebilir düzeyde olduğu söylenebilmektedir.
26 Tablo 2
Başa Çıkma Stratejileri Ölçeği Cronbach Alfa İç Tutarlılık Anlamında Güvenirlik Tablosu
Alt Boyut Cronbach Alfa Madde Sayısı
1- Araçsal sosyal destek kullanma 0,70 2
2- Mizahi yaklaşım 0,75 2
3-Duygulara odaklanma ve ortaya koyma 0,70 2
4-Madde kullanımı 0,75 2
5–Kabullenme 0,76 2
6-Diğer etkinlikleri bırakma 0,74 2
7-Dine yönelme 0,75 2
8–Yadsıma 0,70 2
9-Davranışsal olarak ilgiyi kesme 0,74 2
10- Zihinsel olarak ilgiyi kesme 0,73 2
11-Kendini sınırlandırma 0,74 2
12-Olumlu yeniden yorumlama 0,76 2
13-Duygusal sosyal destek kullanma 0,72 2
14–Planlama 0,70 2
Toplam 0,74 28