Ödün Verme 70

Bu kategoride üç alt başlık vardır. Bunlar bilgilendirme, danışma ve yatıştırmadır. En çok uygulama olanağı bulmuş olan yurttaş katılımlı planlama örnekleri bu kategoridedir. Bunun birinci sebebi bu kategorideki katılımın genellikle iktidar sahipleri tarafından yurttaşlara verilmiş olmalarıdır. Bir projenin uygulanmasında karşılaşılabilecek tepkileri aza indirmek için o projenin etkilediği yurttaşların proje sürecine katılmalarını sağlanmaktadır. Bu katılım anlayışı bu sebeple en çok eleştirilen katılım biçimidir (Arnstein, 1969; Keleş, 2004).

Bilgilendirme bu kategorinin ilk alt başlığıdır. Bu katılım biçimi ilk akla gelen ve bazı durumlarda iktidar sahipleri tarafından tek katılım biçimi olarak görülmektedir. Bilgilendirme toplantıları yapılması ya da bilgilendirme ofislerinin açılması ya da açılacağının taahhüt edilmesi Türkiye’de de sıkça karşılaşılan bir yaklaşımdır. Hatta halkın katılmasının beklendiğine dair görüşler bildirilmektedir. (İstanbul Büyükşhir Belediyesi, 2005).

Bilgilendirme yöntemine örnek olarak İstanbul’un Maltepe ilçesindeki Başıbüyük Mahallesi kentsel dönüşüm projesi verilebilir. Başıbüyük gecekondu mahallesi sakinleri mahallerinin ilk protokolü Şubat 2006’da yapılan kentsel dönüşüm projesine konu olduğunu duymalarından itibaren mücadeleye başladılar. Belediye otoriteleri ne kadar gecekondu mahallesi sakinlerinin mağdur olmayacaklarını tekrar tekrar söyleseler de ikna edici olamadılar. Konut satışlarında önceliği gecekondululara vereceklerini, arsa bedeli ve yıkım bedeli daire fiyatından düşülerek 15 yıl taksitle daire satılacağı söylendi, ancak çoğu asgari maaşla çalışan gecekonducuların bu taksitleri ödemeleri mümkün değildi. Bunun üzerine geriye kalan tek çözüm belediyeye ve TOKİ2 şantiyesine karşı direnmekti. Başıbüyük Belediyesi bu süreçte yanlış anlaşıldığını söyleyerek belediye binası içinde bir bilgilendirme ofisi kurmuştur. Ofis amaçlanan ara buluculuk işlevini yerine getirememiştir. Başıbüyük sakinleri proje sürecinden izole edilmiş oldukları için zaten kabul etmeyecekleri koşullar hakkında bilgilendirilmiş olmaları bir şey ifade etmemiştir. Bu bilgilendirme ofisi TOKİ şantiyesi kurulmadan önce faaliyete geçmiş

71

olsaydı belki mahallelilerin tepkisinin daha farklı olacağı söylenebilir (Kuyucu, Atayurt, 2008).

Danışma ve yatıştırma türü katılım yaklaşımları bir arada incelenebilir. Bu konuda en önemli yaklaşım planlama sürecinde yurttaşlara fikirleri alınarak danışılması ve topluluk önderlerinin karar alma süreçlerine katılımlarını sağlayarak topluluğun yatıştırılmasıdır. Sürece projeden etkilenen topluluğun önderlerinin ya da topluluktan seçilmişlerin katılması topluluğun karşı çıktığı bir fikrin uygulanmasını engellemez. Sonuçta erk planlama otoritesinin elindedir ve topluluğun karşı çıktığı bir karar verilebilmesi karar alan kurumdaki topluluk önderlerinin sayısı az olduğu için mümkündür.

Bu tür katılımcı planlamaya örnek olarak belirli bir proje için yapılan çalıştaylar uygundur. Zeytinburnu kentsel dönüşüm proje işini üstlenmiş İstanbul Metropolitan Planlama bürosu, proje sürecine İ.T.Ü. mimarlık fakültesi mimari tasarım yüksek lisans programındaki yüksek lisans ve doktora öğrencilerini davet etmiştir. Bir dönem süren çalışmalar büroya sunulmuştur. Bu sunuma Zeytinburnu’ndan iki topluluk önderi de katılmıştır. Öğrencilerin yaptığı çalışmalar anlatılmış, büroyla fikir alış verişinde bulunulmuştur. Bu çalışmanın devamının getirilmesi amaçlanmıştır ancak bürodan bir geri dönüş olmamıştır. Büronun üniversitenin ve topluluk önderlerinin görüşlerini alması, tek toplantıyla sınırlı olmayan uzun süren bir çalışma yapılmış olması bu süreci danışma seviyesinde bir katılım seviyesine oturtur (İstanbul Metropolitan Planlama Bürosu, 2005).

Mimar Hassan Fathy’nin tasarımları bu seviyedeki katılım anlayışına bir diğer iyi örnektir. Fathy Mısır’da kilin yerel ve geleneksel bir malzeme olarak kullanılmasını derinlemesine araştırmıştır. Özellikle geleneksel Mısır mimarlığındaki çevre kontrolü prensiplerini incelemiş, tasarımlarına aktarmıştır. Geleneksel mimarlığın Christopher Alexander (1979) tarafından da vurgulanmış olan değişim, esneklik, büyüyebilme ve farklılaşma gibi temel ilkelerini iyi anlamış ve yorumlamıştır. Kendisine arkeolojik kazılar nedeniyle yeniden inşa edilen Gourna köyünün tasarım işi verildiğinde Gourna sakinleriyle röportajlar ve anketler yapmış, yaşayış örüntülerini ve kullanıcı isteklerini göz önüne almıştır. Sonuçta ortaya çıkan tasarım benzer planlı ama monoton bir tekrara sahip olmayan geleneksel kırsal Mısır mimarlığına öykünmüş ancak birçok yönüyle farklılık gösteren niteliktedir (Bkz. Şekil 6.3, 6.4, 6.5). Köy ne kadar iyi tasarlanmış olsa ve Fathy’nin ustalık projesi olarak adlandırılsa da beklenen

72

başarıyı gösterememiştir. Köylüler arkeolojik kazının yarattığı ekonomik getiriden faydalanabilmek amacıyla eski yerleşimi terk etmemek için direnmişlerdir. Yeni köy uzun süre kullanılmamış, köhnemeye yüz tutmuştur. Bu örnek iyi tasarımın mimari problemlere çözüm üretmekte yeterli olmadığını açıkça göstermektedir. Çözüm olarak son ürün olan yapıyı öne sürme ve karar alma otoritesini mimarda toplama Yeni Gourna’nın tasarımının iyi olmasına karşın toplumsal olarak benimsenmemesine yol açmıştır (Steele, 1988).

Şekil 6.3: Yeni Gourna Yerleşim Planı (Steele, 1988)

73

Şekil 6.3: Yeni Gourna Tip Konut Birimleri (Steele, 1988)

Ödün vermeye dayalı katılım anlayışındaki temel sorun katılımcıların fikirlerinin alınması, birlikte çalışılması ve yurttaşların istek, kültür ve geleneklerinin dikkate alınmasına rağmen yurttaşların karar alma süreçlerinde etkin rol oynamamalarıdır. Kararlar yine mimar, plancı ya da genel anlamıyla planlama otoritesi tarafından verilmektedir. Bu durum yurttaşları planlama süreçlere ve sonuçta ortaya çıkan

74

yapılara yabancılaştırmaktadır. Arnstein’ın (1969) da dediği gibi planlama erkinin yurttaşlara verilmeden sağlanan katılım yurttaş için hayal kırıklığı yaratır.