Öğretmenlik Kimliğinin Çözümlenmesi

Örneklem üzerinden yapılan arşiv araştırması sonucunda toplam 194 adet habere ulaşılmış ve bu haberlere ilişkin görseller incelendiğinde aşağıda yer alan tablodaki gösterge istatistikleri ortaya çıkmıştır.

ÖĞRETMEN

Tablo 3 Öğretmenlik kimliğinin görsel temsil unsurları

Öğretmenlik mesleğine dair haberlerde yer alan görsellerde kullanılan öğelere bakıldığında, en çarpıcı unsurun cinsiyet temsili olduğu görülmektedir. Öğretmenlik kimliğinin temsilinde kadın görseli kullanımının, erkek görsellerinin üç katından fazla olduğu ve bu görsellerin neredeyse tamamının 35 yaş altı genç kadınlara ait olduğu

dikkat çekmektedir. Hâlbuki erkek görsellerinin ancak yarısı genç erkeklere aittir. Bu durum, ‘Medyada Kadın Temsili’ başlığında da değinildiği gibi toplumun, kadına ve erkeğe biçtiği mesleki roller arasında öğretmenliğin, daha çok kadının payına düşen bir meslek olduğu gerçeğini belgelemektedir. Toplum tarafından paylaşılan çoğu değer ve inanç, egemen sınıfın ürettiği değer ve inançlardır (Thompson, 1992: 86).

Medya da, bu hususta mevcut ideolojinin ve tutumun devamını sağlamak ve kadına biçilen bu rolü pekiştirmek üzere, bu mesleğin görselleştirilmesinde çoğunlukla kadın imgelerini tercih etmektedir.

Görsel 99 Genç kadın öğretmen sterotipini içeren bir haber fotoğrafı¹⁰⁰

Görsel 100 Genç kadın öğretmen sterotipini içeren bir haber fotoğrafı ¹⁰¹

100 http://www.haberturk.com/gundem/haber/1256450-sozlesmeli-ogretmen-alimi

101 http://www.milliyet.com.tr/norm-fazlasi-ogretmenler--gundem-2285519/

Görsel 101 Genç kadın öğretmen sterotipini içeren bir haber fotoğrafı¹⁰²

Görsel 102 Orta yaşlı erkek öğretmen sterotipini içeren bir haber fotoğrafı ¹⁰³

İncelenen görsellerde, tercih edilen kadın görsellerinin, özellikle genç kadınları temsil etmesi ve genel olarak fiziksel açıdan erkek egemen kültürü memnun edecek biçimde, medya tarafından da idealize edilmiş ölçülerin çok dışında olmayan genç kadınlardan oluşması, bu husustaki tezleri destekleyici niteliktedir. Yine de öğretmenlik mesleğine atfedilen kutsiyet, kadın imgelerinde cinselliği doğrudan çağrıştıracak kullanımlardan kaçınılmasına neden olmakta, örneğin dekolte olarak tabir edilen kıyafet özelliğini taşıyan yalnızca bir adet fotoğrafa yer verildiği görülmektedir.

102 http://www.posta.com.tr/ogretmene-yaz-tatilinde-2-bin-lira-ek-gelir-imkani-haberi-346733

103 http://www.sozcu.com.tr/2016/dunya/berlin-ogretmen-ithal-edecek-1169931/

Öğretmenlik mesleği, Türkiye’de neredeyse tamamen bir kamu görevi olarak algılansa da, bu mesleği icra edenlerin diğer kamu çalışanlarının mesleklerinden farklı olarak, klasik bir memur imajına sahip olmadıkları, bilinen bir gerçektir. Konuya dair yapılan görsel incelemede, erkek öğretmen görseli içeren haberlerin çok küçük bir bölümünde kravat ve takım elbise gibi resmi kıyafet unsuruna rastlanmış olması, bu duruma işaret etmektedir. Öğretmenliği, devlet ve memurluk kavramları ile doğrudan ilişkilendirebilecek olan Milli Eğitim Bakanlığı logosu yahut Atatürk portresi gibi imgeler, haber fotoğraflarında yok denecek kadar az görülmektedir. Benzer biçimde bir iş üniforması olarak nitelenebilecek olan öğretmen önlüğünün de öğretmenlik kimliği ile pek ilişkilendirilmediği, dolayısıyla çok az görselde bu unsura yer verildiği belirlenmiştir.

Görsel 103 Serbest kıyafetli bir öğretmenin yer aldığı bir haber fotoğrafı ¹⁰⁴

104 http://www.hurriyet.com.tr/dershaneler-icin-son-tarih-1-eylul-29944140

Görsel 104 Beyaz önlüklü bir öğretmenin yer aldığı bir haber fotoğrafı ¹⁰⁵

Öğretmen ve öğrenci ikilisinin birbirini tamamlayıcı özelliği, bu mesleğin görsel temsili üzerine yapılan bu incelemede de olağan bir sonucu doğurmakta, kullanılan haber görsellerinin çok büyük bir bölümünde öğrenci unsuruna rastlanmaktadır. Bu unsurun ağırlıklı olarak ve özellikle ilköğretim öğrencilerini temsil edecek biçimde kullanılmış olması da öğretmenlik kimliğinin Türk toplumunda ilkokul öğretmenliği bazında öne çıktığını göstermektedir.

Öğretmenlik kimliğini temsil eden haber görsellerinde, yardımcı görsel unsur olarak matematik sembollerinin yoğun olarak kullanılması ise; Türkiye’de esasen en az sevilen ve başarı oranının en düşük olduğu matematik dersinin, okul ve öğretmenlik kavramları ile sıkı biçimde ilişkilendirildiğini ortaya çıkarmaktadır. Bunun başlıca nedeninin, temsili fotoğraf kullanımında internet tabanlı görsel havuzuna sıkça başvurulması ve bu görsellerin büyük bölümünün de matematiğe çok daha fazla önem veren ve ilgi duyan batı toplumları tarafından üretilmesi olduğu söylenebilir.

105 http://www.hurriyet.com.tr/ogretmenler-okullar-acilana-kadar-idari-izinli-sayilacak-30037840

Görsel 105 Öğrenci-öğretmen birlikteliğini temsil eden haber fotoğrafı¹⁰⁶

Görsel 106 Matematik sembollerini içeren bir haber fotoğrafı¹⁰⁷

Günümüzde okullarda kara tahta olarak adlandırılan yeşil veya siyah zeminli, üzerine tebeşirle yazı yazmaya müsait araçlar, büyük oranda kullanım dışı kalmış ve yerlerini ispirtolu kalemlerle renkli yazı yazılabilen beyaz tahtalar almıştır. Ancak, çok uzun yıllar boyunca kullanımda kalmış olan kara tahta ve tebeşir ikilisi, okul ve öğretmen gibi kavramların birer sembolü haline gelmiş ve bunların imajları olarak

106 http://www.sozcu.com.tr/2015/egitim/turkiyede-okul-iklimi-ogretmenleri-mutlu-ediyor-mu-993170/

107 http://www.haberturk.com/gundem/haber/1191343-sanliurfada-mazeretsiz-derse-girmeyen-129-ogretmene-sorusturma

zihinlerde yer etmiştir. Bu göstergelerin işlevlerini sürdürmeleri, günümüzde çevirmeli yahut ahizeli telefonların neredeyse tamamen ortadan kalkma noktasına gelmesine karşın bu araçlara dair ikonların halen kullanımda olması ve uzunca bir süre daha bu amaca hizmet edeceğinin düşünülmesi ile açıklanabilir (Bkz. Görsel 110 ve 111).

Görsel 107 Kara tahta ve tebeşir ikilisini içeren bir haber fotoğrafı¹⁰⁸

Görsel 108 Kara tahta ve tebeşir ikilisini içeren bir haber fotoğrafı¹⁰⁹

108 http://www.haberturk.com/gundem/haber/1153857-dersi-kiran-ogretmenleri-meb-uyardi

109 http://www.sozcu.com.tr/2015/egitim/ogretmen-boya-badana-yapiyor-991703/

Görsel 109 Beyaz tahta ve tahta kalemi ikilisini içeren bir haber fotoğrafı¹¹⁰

Görsel 110 Çevirmeli telefon ikonu¹¹¹ Görsel 111 Ahizeli telefon ikonu ¹¹²

Araştırmada, öğretmenlik kimliğinin gülümseme eylemi üzerinden temsil edildiği görseller ile mutsuz yahut endişeli yüz ifadesi ile yansıtıldığı görseller arasında istatistiksel olarak ilk grup lehine bir durum tespit edilmiştir. İkinci gruba dâhil olan fotoğrafların tamamının, gazete örneklem grubu içerisinde ‘muhalif’ sıfatını net biçimde taşıyan Sözcü Gazetesi’nde yer aldığı görülmektedir. Gazete, araştırma evreninde yer alan haberlerinin yaklaşık üçte ikisinde öğretmenleri mutsuz, gergin, endişeli ve memnuniyetsiz bireyler olarak yansıtmıştır. Bu durum, yayın politikasının

110 http://www.haberturk.com/gundem/haber/1152119-yeni-atanan-ogretmen-ustanin-yaninda-35-ay-staj-yapacak

111 http://4vector.com/free-vectors/phone

112 http://ekky-sinjai.blogspot.com.tr/p/kontak-kami.html

görsel temsili ne denli etkilediğine dair bir örnektir. Öğretmenlerin sosyo-ekonomik konumlarında ve çalışma koşullarındaki olumsuzlukların, hükümetin yanlış yahut eksik politikaları nedeniyle ortaya çıktığı iddiası, ancak kendini net biçimde muhalif olarak konumlandıran yayın organı tarafından görsel olarak ifade edilebilmektedir.

Yayın politika yelpazesinin farklı noktalarındaki diğer gazeteler ise, bu konuda ağırlıklı olarak herhangi bir duygu ifadesi içeren mimik kullanmaktan kaçınmakta yahut az sayıda da olsa gülümseyen yüze sahip öğretmen temsilleri kullanmaktadır.

Görsel 112 Mutsuz öğretmen imgesi içeren bir haber fotoğrafı¹¹³

Görsel 113 Mutsuz öğretmen imgesi içeren bir haber fotoğrafı¹¹⁴

113 http://www.sozcu.com.tr/2015/egitim/ogretmenlerin-sorunlari-defalarca-yazildiysa-da-cozulemedi-992729/

114 http://www.sozcu.com.tr/2015/egitim/egitim-is-ogretmenler-gelir-yetersizliginden-meslege-motive-olamiyor-990757/

Görsel 114 Mutlu öğretmen imgesi içeren bir haber fotoğrafı¹¹⁵

Görsel 115 Mimiksiz bir öğretmen imgesi içeren bir haber fotoğrafı¹¹⁶

115 http://www.haberturk.com/gundem/haber/1189206-ogretmen-atama-basvurulari-ne-zaman-baslayacak

116 http://www.hurriyet.com.tr/siz-hangi-tip-ogretmensiniz-40050768