BÖLÜM-4
E- ÖĞRENME TASARIMI
geliştirmek için uygun öğretim ortam (araç, materyal, donanım vb.), strateji ve yöntemleri seçme sürecidir (Doğan, 1997, s346).
E-öğrenme tasarımında olası öğrenme metotları dağıtım ortamı, programın süresi, basit ya da karmaşık olması, yeteneğe dayalı ya da akademik olması, hedef kitle gibi noktalar düşünülmesi gereken konulardır. Aşağıda e-öğrenme tasarımı için önemli noktalar ve süreçler açıklanmaktadır.
Şekil 1. E-eğitim tasarımındaki öğeler
uygulanması-güncellenmesi ve programın yönetimi olarak altı farklı süreç olarak ele alınmıştır. Bu süreçler ilerleyen başlıklarda açıklanmaya çalışılmış ve bu sırada aşağıda görülen işlem adımları elde edilmiştir.
¾ Karar Verme Süreci
Projenin tanımlanması
Gereksinim analizi
Uygulanacak öğretim modeline karar verilmesi
Ekibin oluşturulması
Planlama yapılması
Finansman bulunması
Projenin başlatılmasına karar verilmesi
¾ Programın Geliştirilmesi Süreci
Tasarım
Öğrenci grubu analizi
Hedefler ve öğrenme çıktılarının belirlenmesi
Etkileşimin boyutunun belirlenmesi
Programın yapısına karar verilmesi
İlerleme yöntemine karar verilmesi
İçerik dağıtım yolunun belirlenmesi
Deneysel çalışmaların nasıl yapılacağına karar verilmesi
Verilecek destek hizmetlerine karar verilmesi
Öğrencinin başarı değerlendirmesi için kullanılacak sisteme karar verilmesi
Öğrenci sayısının belirlenmesi
İçeriğin Geliştirilmesi
Önceden hazırlanmış öğrenme materyallerinin kullanılması
Öğrenme materyalinin üretilmesi
İlgili web sayfaların hazırlanması
Ölçme-değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi
Pedagojik Yaklaşım
Teknik
Altyapı Yönetim
Finansman Arayüz
tasarımı Destek Hizmetleri E-eğitim Tasarımı Öğrenci
Öğretmen (danışma
n)
Tesis
Personel
¾ Yönetim, Destek, Teknik Yapının Hazırlanması
¾ Programın Denenmesi
¾ E-öğrenme Programının Uygulanması ve Güncellenmesi
¾ Programın Yönetimi Süreci E-ÖĞRENME TASARIM SÜREÇLERİ
Karar Verme Süreci
Karar verme süreci toplam yedi adımdan oluşmaktadır.
Projenin Tanımlanması
E-öğrenme tasarımına başlanmadan önce verilmesi düşünülen ders, konu ya da program tanımlanmalıdır. Bu adımda, program hangi konu ya da konuları içerecek, hangi eğitim seviyesine ve hangi yaş grubuna hitap edilecek, program içeriği kaç haftalık olacak vb. sorulara cevap aranır ve eğitim verilecek konunun /dersin web tabanlı eğitim için uygun olup olmadığına bakılır.
Gereksinim Analizi
Bir uzaktan eğitim programı hazırlanırken öncelikle gereksinim analizi yapılarak, bu analize dayalı program taslağı geliştirilmekte; daha sonra organizasyon ve alt yapı oluşturulmaktadır. Gereksinim analizi yapılırken hedef kitlenin istekleri, beklentileri ve gereksinimleri sorgulanmalı;
toplumun ekonomi, politika, hukuk, bilim ve teknoloji alanlarında yaşadığı gelişmeler göz önünde bulundurulmalıdır (Uşun, 2006, s.11-12). Bu aşamada, bu eğitim programına neden gereksinim duyulduğu net olarak ifade edilmelidir.
Uygulanacak Öğretim Modeline Karar Verilmesi
Elektronik öğrenme ortamı tasarlanırken, uygulanacak öğretim modeline de karar verilmesi yerinde olur. E-eğitimde zamanlı olmayan (asenkron), eş-zamanlı (senkron) ve karma (blended) olmak üzere üç modelden bahsedilebilir. İlk ikisinde ders içeriği web sayfaları üzerinden öğrenciye aktarılır. Forum, e-posta gibi aktiviteler ile etkileşim ve öğrencinin derse katılımı, konuya motive olması desteklenmeye çalışılır. Ancak eş-zamanlı modelde öğrenciler eğitmen ile haftanın belli gün ve saatlerinde çevrim-içi olarak bir araya gelir ve ‘sanal sınıf ortamı’ denilen ortamlarda öğrenme sürecine katılırlar. Karma model ise programdaki bazı derslerin (genellikle uygulamalı dersler) bazı konularının sınırlı saatlerde yerleşke ortamında yüz yüze işlenmesine dayanan bir modeldir. Karma eğitim uygulamalı derslere ait deneylerin gerçek ortamlarda yapılabilmesine olanak vermesi ve
geleneksel eğitime göre maliyeti düşürmesi bakımından son yıllarda daha popüler görülmektedir.
E-öğrenme ile verilmesi düşünülen dersin bu metotlardan hangisine daha uygun olduğunun belirlenmesi önem taşır. Çünkü e-öğrenme programında uygulanacak öğrenme modeline göre ihtiyaçlar değişeceğinden program tasarımı da ona göre şekillenecektir. Mesela eş-zamanlı modeli destekleyen bir programda beyaz tahta uygulaması, paylaşımlı uygulamalar, sohbet odaları, video konferans uygulamalarının olması, band genişliğinin büyük tutulması, sanal sınıf için ek yazılım desteği gerekebilir.
Eş-zamanlı e-öğrenme uygulaması için çevrim-içi ders programı hazırlanırken bölgesel farklılıkların dikkate alınması gerekecektir. Karma eğitim seçilirse, yüz yüze ortamlarda yapılacak derslerin, ders saat, ve sürelerinin belirlenmesi vb. konular tasarım aşamasında gözden kaçırılmaması gereken konulardır. Uygulanacak öğretim modeline yani e-öğrenmenin nasıl bir ortamda gerçekleştirileceğine karar verilmesi, ilerideki öğrenme etkinliklerinin belirlenmesini kolaylaştıracaktır.
Ekibin oluşturulması
Uygulanacak modele karar verildikten sonra, proje ekibinin oluşturulması gerekir. Bu ekip içinde, proje hedefleri doğrultusunda eksik bilgi ve beceriye sahip kişiler mutlaka bir eğitim programından geçirilmelidir (Türkoğlu, 2003). Kaç kişilik bir ekip gerekli olacak, bu ekipte kimler hangi görevleri üstlenecekler ve yetkileri neler olacak gibi konular belirlenmelidir. Proje ekibi içerisinde bulunması gereken kişiler eğitmenler/danışmanlar, proje yöneticisi, sistem yöneticisi, yazılım personeli, teknik destek personeli, yönetici ve idari personel, içerik oluşturma ekibi (eğitsel tasarımcı, konu uzmanları, grafiker, flash animasyoncu) ve sınav ekibi şeklinde özetlenebilir.
Ekipteki her birey kendi alanında uzman kişilerden seçilmelidir.
Planlama Yapılması
Proje planı, zaman, para, kısıtlı kaynaklar (mekan, malzeme, insan) ve bu kaynaklar kullanılarak projenin nasıl bitirileceğini göstermelidir. İşler parçalara ayrılmalı, her parça ayrı ayrı tanımlanmalı ve ilgili işler ayrıntılı bir şekilde belirtilmelidir.
Planda her bir işin ne kadar süreceği, işlerin kim tarafından yapılacağı, ne zaman başlayıp biteceği, projenin toplam maliyeti, öğrenci başına maliyeti ve başarılı öğrenci başına maliyeti, hangi kaynakların gerekeceği, mevcut
kaynaklar ve bunlardan nasıl yararlanılacağı belirlenmelidir. Uzaktan eğitimin bileşenleri olan öğrenci, program, yönetim, personel, fiziki tesisler, finansman, destek hizmetleri, alt yapı, ilgili kurumlar, öğrenme-öğretme süreçleri ve programa özgün yönlerin tümü planlama sürecine dahil edilmelidir (Türkoğlu, 2003).
Finansman Bulunması
E-öğrenme programı için gerekli teknik, fiziksel altyapının sağlanması için ne kadar bütçe gerektiği, içerik üretim ekibi, eğitmen, destek ekibi gibi personelin maaşları, telif hakkı ücretleri gibi tüm giderler düşünülerek bir bütçe çıkartılmalıdır.
Program başlangıç maliyetinin yüksek olacağı ve hemen kar edilmesinin mümkün olamayacağı unutulmamalıdır. Başlangıç maliyetlerini etkileyen unsurlar:
¾ İçerik kurum içinde mi geliştirilecek yoksa dışarıdan bir kuruma mı yaptırılacağı,
¾ Mevcut bilgisayarlar yeterli olup olmayacağı,
¾ Yeni personel ihtiyacı olup olmayacağı,
¾ Eğitim verilip verilmeyeceği. Eğer verilecek ise kimlere, ne düzeyde ve ne kadar süre ile eğitim verileceği.
Başlangıç maliyetleri kapsamında: (Lewis, 2003)
¾ İnsan kaynakları (alan uzmanı, içerik geliştirme ekibi, eğitmen, yönetici vs maaşları ve eğitim giderleri),
¾ Malzeme (sunucu, bilgisayar, video konferans sistemleri, öğrenme merkezi mobilyaları, yazılım ücretleri)
¾ Materyaller (telif hakkı ücretleri, basılı materyal ücretleri vb)
¾ Programın tanıtımı, pazarlaması maliyetleri
E-eğitim programına başlangıç giderlerinin karşılanabilmesi ve kar edebilecek noktaya gelene kadar geçen sürenin doldurulabilmesi için gerekli finansmanın sağlanıp sağlanamayacağı belirlenmelidir.
Projenin Başlatılmasına Karar Verilmesi
İlk altı aşama değerlendirilerek, hazırlanması düşünülen e-öğrenme programı efektif olacak mı kararının verilmesi gerekir. Projenin hazırlanması kararının ardından e-öğrenme programının geliştirilmesine sürecine geçilir.
Programın Geliştirilmesi Süreci
Bir e-öğrenme programının geliştirilme süreci, tasarım, içerik geliştirme, ilgili web sayfalarının hazırlanması ve ölçme-değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi olmak üzere dört kısımda ele alınabilir.
Tasarım
E-eğitim programına hazırlamaya karar verdikten sonraki tasarım aşamasında yapılması gerekenleri Türkoğlu (2003) program için gereksinimlere karar verilmesi, hedef kitlenin analiz edilmesi, program hedeflerinin ve çıktılarının belirlenmesi şeklinde sıralamaktadır. Bununla birlikte, tasarım aşamasında yapılması gerekenler aşağıdaki gibi detaylandırılabilir. Tasarım aşamasının kağıt-kalem aktiviteleri ile sınırlı olduğu unutulmamalıdır.
Öğrenci Grubu Analizi
Bu aşamada, hedef kitle analiz edilerek, öğrencilerin demografik özellikleri, eğitim altyapıları vs. gibi bilgiler edinilir. E-öğrenme ortamında daha önceden hiç görülmemiş, deneyimlenmemiş ve hiç bir araya gelmemiş bir öğrenci grubu ile karşı karşıya kalınacaktır. Bu sebeple öğrenciler kimdir, hangi demografik özelliklere sahiptir, ihtiyaçları nelerdir gibi sorulara cevap aranmalıdır. Öğrencilerin kim olduğu oluşturulacak programa göre farklılık gösteren bir konudur. Bazı programlar belli bir hedef kitleye hitap ederken, bankacılık gibi bazı alanlar ise her sosyal gruptan, eğitim seviyesinden ve farklı iş tecrübelerine sahip kişilere hitap edebilir (Lewis, 2003). Öğrenci karakteristikleri yaş, fiziksel özellikler, iyi şeyler öğrenmeye heves, sahip oldukları nitelikler, alışkın oldukları öğrenme ortamları, e-öğrenmeye karşı tutumları, öğrenme motivasyonları, kültürel geçmiş, ilgi alanları ve kelime, sayı, diyagram vb. kullanabilme yetenekleri şeklinde sıralanabilir.
Öğrencinin eğitsel seviyesi, farklı modül uzunlukları, stil, kullanılan dilin seviyesi ve kullanılan görseller bakımından programın tasarımını etkiler. Bu aşamada, öğrencilerin öğrenme alışkanlıkları ile ilgili bilgiler de edinilmelidir. Örneğin: Nerede (ev, iş) öğreniyorlar?
Öğrenme için ne kadar zaman ayırıyorlar? Nasıl bir donanıma (yazılım, donanım, ağ bağlantısı) sahipler? Ne zaman öğreniyorlar (gece, çalışma saatleri içinde)? Aile durumları nedir? Bu tür bir analiz sonucunda aşağıdaki gibi bilgiler elde edilebilir.
¾ 25–30 yaş aralığında yetişkinler
¾ Ders çalışmak için çok sınırlı zamana sahipler
¾ Kısa süreli dikkate sahipler
¾ Uzun paragraflar yerine sayılar/şekiller ile daha kolay anlıyorlar
¾ Sadece iş yerinde bilgisayar erişimleri var
Öğrenci grubunu dikkate almak, maliyet açısından da fayda sağlar (Lewis, 2003). Çünkü kullanıcılar için öğrenmeyi kolaylaştırıcı yönde öğrenme adımlarını iyi tasarlamak, onların sizden taleplerini ve size soracakları soruları da aza indirgemek demektir.
Bu da maliyeti etkiler. İyi tasarlanmış öğrenme materyali ve teknik platform, sizi ilerideki sorunlardan koruyacaktır.
Hedefler Ve Öğrenme Çıktılarının Belirlenmesi
Program (ya da dersin) hedeflerinin ve öğrenme çıktılarının belirlenmesi, program içeriğinin hazırlanması ve içerik tasarımı sırasında kolaylık sağlayacaktır. Bu aşamada, içeriğe karar vermek için öğrencinin yapması gereken aktiviteler düşünülebilir, benzer programlara bakılabilir, meslektaş ve işverenlerle beyin fırtınası yapılabilir. İçerik, teorik bilgiler, kavramlar, prosedürler (e-posta yollanması gibi) ile fiziksel ve bilişsel becerileri barındırmalıdır (Lewis, 2003). Ayrıca e-eğitim programındaki hedefler ve çıktıların programın geleneksel eğitimdeki karşılıkları ile aynı olmasına dikkat edilmelidir. Öğrenme çıktıları düşünülürken öğrencilerin hali hazırda ne bildikleri ve hedeflenen öğrenme çıktılarının nasıl ölçüleceği dikkate alınmalıdır (Lewis, 2003).
Etkileşimin Boyutunun Belirlenmesi
Etkileşim öğrenmede başarıyı artıran önemli bir unsurdur. E-öğrenme ortamlarında ise etkileşim, farklı mekanlarda bulunulması sebebiyle çok daha önemlidir. Etkileşimli olması e-öğrenme ortamını, bilginin kitaplardan, video ve diğer tek yönlü ortamlardan iletilmesinden ayırır. E-öğrenme programında 3 farklı etkileşim yani öğrenci-eğitmen, öğrenci-öğrenci ve öğrenci-fakülte(birim/kurum) arasındaki etkileşimi sağlayacak şekilde bir tasarım yoluna gidilmelidir.
Bunlar için e-posta, sanal sınıf (senkron sınıf), forum, dosya paylaşımı gibi yöntemler kullanılabilir. Öğrencinin sorulan sorulara cevap vermesi sonrasında cevaptaki her bir seçeneğin neden doğru ya da yanlış olduğu ile ilgili geri bildirim alması bir etkileşim örneğidir. Ancak soruların öğrenme çıktıları ile ilişkili olmasına dikkat edilmelidir. Etkileşim geri bildirim sağlanması dışında e-posta ve forum katılımı ile de sağlanabilir.
Forum alanı öğrencinin derse hazır olmasını sağlayacak bir alan olduğundan, eğer kullanılacaksa, burada sadece tartışma soruları alanı değil, aynı zamanda soru-cevap alanı, sınav alanı ve grup alanı olmasına dikkat edilmelidir.
Programın yapısına karar verilmesi
Programın yapısı, tasarım sırasında karara bağlanması gereken bir diğer konudur. Programın bölümlendirilmesi, başlıklar, alt başlıklar, bu bölümlerin uzunlukları (mesela blok, ünite, modül, kısım) gibi belirlemeler bu aşamada ele alınmalıdır. Program yapısı kısa, tek başına ve güncellenebilir üniteler şeklinde olabileceği gibi, birkaç katman/seviyeyi kapsayan ve öğrencinin daha uzun süre çalışmasını gerektiren karmaşık yapıda da olabilir. Program yapısı düşünülürken, ortalama bir öğrencinin öğrenme hızı ve öğrencinin çalışmak için harcayacağı saat dikkate alınmalıdır. Mesela 30 saatlik bir program, 10-8-12 saatlik üç bloğa ayrılmış ve blok-2 1-3 saatlik modüllere ayrılmış olabilir. Benzer şekilde bir modül ise 15-45 dakikalık kısımlara bölünebilir (Lewis, 2003).
İlerleme yöntemine karar verilmesi
Program tasarımı sırasında konu başlıklarının ve ilgili aktivitelerin nasıl sıralanacağı önemli bir konudur.
Bazı konuların diğerinden önce öğrenilmesi zorunluluğu olabilir ya da motivasyonu artırmak adına ilgi çekici bazı konular ile başlamak tercih edilebilir ya da klasik olarak içerik kolaydan zora doğru sıralanabilir. Bu konuda en iyi çözüm yapının modüler olmasıdır. Çünkü öğrenci grubunun niteliğine göre sıralamada değişiklikler yapılabilir. Öğrenciler için alternatif ilerleme planları hazırlanabilir
Program yapısı belirlendikten sonra, her öğrencinin tüm programı belirlenen sıralama ile çalışmak zorunda olup olmadığına karar verilmelidir. Öğrenci herhangi bir zamanda ve farklı noktalarından programa başlayabilir ya da bildiği kısımları atlayarak ilerleyebilir. Ancak unutulmamalıdır ki bu kararlar öğrenci grubunun niteliğine göre değişiklik gösterebilir. Farklı öğrenci ihtiyaçları düşünülerek, elektronik öğrenme materyali üzerinde ilerlenebilecek olası alternatif yollar gibi belirlemeler bu kısım içinde ele alınmalıdır.
İçerik Dağıtım Yolunun Belirlenmesi
E-öğrenme programlarındaki içerik öğrenciye ilgili ders için hazırlanmış olan web sayfaları üzerinden dağıtılır. Ancak bu temel içerik dağıtım
aracının yanında program/ders hedefleri ya da öğrencilerin istekleri doğrultusunda ek yöntemler de kullanılabilmektedir.
Örneğin kitaplar, zaten hazır olan referans verilebilecek materyallerdir.
Ayrıca öğrencilere kayıt sırasında basılı materyal verilebilir.
Bu metodun baskı maliyeti düşünüldüğünde, web sayfası üzerinden içeriğin
“.pdf” dosya formatında ve download edilebilir şekilde öğrenciye sunulması da olası bir çözümdür. Bu sayede öğrenci sadece istediği bölümlerin çıktılarını alabilir. Ayrıca sistemde, her ders için bir dosya paylaşımı alanı oluşturularak, eğitmenin ek materyalleri öğrenciye ulaştırması mümkün olabilir.
Tablo 1.
İçerik dağıtım metotlarının öğrenci ve kurum için avantajları
Avantajlar Öğrenciye Kuruma
e-ortam İhtiyaç duyulan kısmın çıktısını alabilme
Çok sayıda kullanıcıya kolay erişim. Çıktı kopyalama maliyetinden kar
Ses kaseti Hareket halinde kullanılabilme
Oluşturma ve çoğaltılma maliyeti az
Video kaseti/
CD/DVD
Motive edici olma Çok görsel varsa ekonomik
Basılı materyal Kolay taşınabilir olma
Kanıtlanmış bir teknoloji
Eş-zamanlı uygulamalarda, sanal sınıf saatlerine katılamayan ya da tekrar izlemek isteyen öğrenciler için bu saatlerin arşivlenerek ders web sayfaları üzerinden erişime açılması da oldukça tercih edilmektedir. Ayrıca öğrenciye ses /videokaset/CD/DVD ile de içerik ulaştırmak mümkün olabilir.
Video ile konu fiziksel yeteneklerin gösterilmesi, interaktivite, durum çalışmaları desteklenebilir. Video öğrencinin motivasyonunu artırıcı bir
Ses kasetleri de gene video gibi konu anlatımı, durum çalışmaları, dil öğrenimi için uygun materyallerdir.
İçerik dağıtımında destek yollara ihtiyaç olup olmadığı ya da hangilerine ihtiyaç olduğuna karar verilirken, her yöntemin aşağıda gösterilen güçlü ve zayıf yönleri dikkate alınmalıdır.
Tablo 2.
İçerik dağıtım metotlarının öğrenci ve kurum için dezavantajları
Dezavantajlar Öğrenciye Kuruma
E-ortam
Ekrandan okumak zorluğu, Taşınabilir olmaması, Çıktı alma masrafı, Yazıcı ihtiyacı
Sesli-görsel sunumların hazırlanmasının çok zaman alması.Yüksek performanslı cihazlara gerek olabilmesi Ses kaseti
Uzun süreli
konsantrasyonu sağlama zorluğu
Güncelleme, saklama ve dağıtım maliyeti Güncelleme, saklama ve dağıtım maliyeti
Video
kaseti/CD/DVD
Donanım gerektirmesi Taşınabilir olmaması Basılı materyal Uzun metinlerin göz
yorması
Maliyetli ve dağıtımının zor olması
Deneylerin Nasıl Yapılacağına Karar Verilmesi
Web-tabanlı eğitim planlanırken dikkat edilmesi gereken önemli bir durum da deneysel çalışmaların nasıl yapılacağıdır. Simülasyonlar sayesinde gerçeğe yakın sonuçlar alınabilmekte ve çeşitli sebeplerle fiziksel olarak yapılamayacak deneyleri öğrenciler kolayca algılayabilmektedirler.
Ancak Erdemir ve Kuzucuoğlu (2005), sanal dünyada hatanın neredeyse sıfır (0) kabul edilmesinin, birçok işlemin sonucunun hatalı olması ve sağlıklı bir analiz yapılamaması anlamına geldiğini ve öğrencilerin sistemin gerçek davranışlarını izlemesini gerektiren derslerde sanal laboratuar yerine uzaktan kontrollü laboratuarlar kullanılması gerektiğini söylemişlerdir. Dolayısı ile deney gerektiren derslerde kullanılacak yöntemin de tasarım aşamasında belirlenmesi gerekmektedir. Senkron ve asenkron e-öğrenme programlarında simulasyon/animasyonlar ya da uzaktan kontrollü laboratuarlar kullanılabilir.
Karma (blended) e-öğrenme ortamlarında ise uygulamalar yüz yüze ortamlarda yapılabilir.
Verilecek Destek Hizmetlerine Karar Verilmesi
Lewis (2003)’e göre, öğrencinin e-öğrenme programı süresince desteğe ihtiyacı olmaktadır. Bunlar programa başlamadan önceki, programa katılma sürecindeki, öğrenmenin ilk birkaç haftasındaki, öğrenme sürecindeki, son değerlendirme aşamasındaki, programı tamamladıktan sonraki destek olmak üzere altı tanedir. Bu kademelerde dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmektedir.
Programa başlamadan önce öğrenci, program seçim şansı varsa, program hakkında gerekli ön bilgi, içerik, kendisine uygun olup olmadığı, süresi, değerlendirme sistemi gibi konularda bilgi almak ister. Bu aşamada öğrenciye web sayfası, yardım hattı, broşür, yüz yüze görüşme vb. ile açık ve net bilgi verilebilmelidir.
Programa kayıt olmaya karar veren öğrenci, programın yapısı, araç-gereç, çalışma takvimi, ödeme, kayıt vs. hakkında daha detaylı bilgi edinmek isteyecektir.
Öğrenmenin ilk birkaç haftası öğrenci için yeni ve zor bir tecrübe olabileceğinden, e-öğrenme sisteminin işleyişi, çalışma zamanı planlaması vb. konularda destek hizmeti sağlanabilir.
Program süresince, öğrencinin yaptıklarını izleyebilecek, önemli tarihleri hatırlatılabilecek, e-danışmanlık saatlerine katılmayan öğrencilerle iletişim kurulabilecek şekilde bir sistem tasarımı sağlanmalıdır. Bu süreçte eğitmenin de rehberlik, motivasyon ve geribildirim desteği unutulmamalıdır. Ayrıca öğrencilere acil durumlarda yardım verebilmek amacıyla, tasarımda çevrimiçi (online) destek hattı ve telefon ile destek hattı da sağlanmalıdır.
Son değerlendirme aşamasındaki destek ise öğrenciye sınav hakkında bilgi verilmesi şeklinde özetlenebilir.
Öğrenci programı tamamladıktan sonra ise öğrenciye, program süresince güçlü ve zayıf olduğu noktalar ile ilgili olarak bir profil bilgisi sunulabilir ve tavsiyelerde bulunulabilir. Bu amaçla, sistem tasarımı sırasında bu bilgilerin sistem tarafından tutulabilmesine özen gösterilmelidir.
Ayrıca, destek elemanının (konusuna göre eğitmen, danışman, teknik personel) hangi yeteneklere sahip olması gerektiği, öğrencilere ne sıklıkla destek sağlanacağı, destek elemanlarının seçilmesi ve eğitilmesi, desteğin
etkililiğinin hangi kriterlere göre gözlemleneceği gibi konular tasarım sürecinde açıklığa kavuşması gereken konulardır.
Öğrencinin Başarı Değerlendirmesi Için Kullanılacak Sisteme Karar Verilmesi
Değerlendirme aşamasında hangi aktivitelerin başarı notuna yüzde kaç etki edeceği gibi konulara tasarım aşamasında karar verilmelidir. Çevrim-içi yapılacak ara sınav sayısı, yüz yüze yapılacak final sınavı, ödev, varsa sanal sınıflara katılım ve aktif rol alma, forumlara katılım, öğrenme içeriğinin takibi gibi aktivitelerden hangilerinin yüzde kaç oranında değerlendirmeye alınacağına karar verilemelidir. Genellikle, çevrim-içi sınavlar, ödevler, içerik takibi gibi aktivitelerin toplamı yüzde 20- 30 oranında, yüz yüze sınav ise yüzde 80- 70 oranında değerlendirmeye katılmaktadır.
Öğrenci Sayısının Belirlenmesi
Bir dersteki öğrenci sayısının çok az ya da çok fazla olarak ayarlanması da programın verimliliğini etkileyebilecek kritik bir konudur. İleride yaşanabilecek darboğazları önlemek adına, tasarım sürecinde, bir derste bir eğitmenin en fazla kaç öğrenci ile ilgilenebileceği belirlenmelidir. Bu noktada önemli olan, eğitmenin her bir öğrenci için ödev, forum, e-posta, sınav, varsa sanal sınıf vb. aktiviteler için ayırması gereken sürenin dikkate alınması gerekliliğidir. Özellikle eş-zamanlı e-öğrenme ortamlarında uygulanan sanal sınıf mevcudunun belirlenmesinde sözel ve sayısal içerikli dersler için farklı sayılar belirlenebilir. Eğitmenin ders yükünü hesaplamak çok kalabalık sınıflar için zordur. Böyle durumlarda eğitmenin öğrencilere ayırabileceği vakti de maksimumda tutabilmek adına birkaç eğitmenin görevlendirilmesi iyi bir çözüm olabilir.
Tasarım aşamasında bazı sınırlılıklarla karşılaşılabilir. Örneğin, konu hakkında az bilgi sahibi olunması, alan uzmanı olmaması ya da yeterli sayıda olmaması, tasarım için yeterli sürenin olmaması, yönetimsel açıdan anlaşmazlıklar olması, e-eğitim tasarımı konusunda tecrübesiz olunması, çalışılan platforma hakim olamama gibi sorunlar ile karşılaşılabilir.
Son olarak, bir sonraki aşama olan içeriğin geliştirilmesi sırasında bağlı kalınacak birkaç kriterin tasarım aşamasında belirlenmesi yerinde olacaktır.
Bunlar, istikrarlı olmak adına bir haftalık ders içeriğindeki minimum sayfa sayısı, bir ekran içerisinde yer alabilecek maksimum bilgi miktarı, konu uzmanının ya da yazarın içeriği hangi formatta hazırlanması gerektiği, her
bir bölüm sonunda verilecek örnek sayısı, her bölüm sonunda öğrencinin kendi kendini değerlendirmesi için test olup olmayacağı gibi ölçütlerdir.
İçeriğin Geliştirilmesi
Tasarım aşamasını tamamladıktan sonra, verilen kararlara göre e-öğrenme içeriğinin yani öğrenme materyalinin geliştirilmesi aşamasına geçilebilir.
Gerek eş-zamanlı gerekse eş-zamanlı olmayan programlarda öğrencinin temel öğrenme materyali web sayfaları üzerinden erişeceği ders içerikleridir.
İçeriğin geliştirilmesi bazı kurumlar için sadece PPT (power point) slaytları hazırlamaktan ibaret iken bazı kurumlar bu aşamada programlamaya, yazarlık araçları kullanımına ve dağıtım ortamlarına önem verirler.
E-öğrenme ortamları için içerik iki şekilde temin edilebilir. Birincisi önceden hazırlanmış öğrenme materyallerinin kullanılmasıdır. İkincisi ise öğrenme materyalinin yeniden geliştirilmesidir.
Önceden Hazırlanmış Öğrenme Materyallerinin Kullanılması
Gereken öğrenme materyalinin bulundurması gereken ölçütlerin belirlenmesinden sonra, mevcut bir e-öğrenme materyali varsa, öncelikle bunun uygunluğu incelenmeli ve bir adaptasyon gerekip gerekmeyeceğine karar verilmelidir.
Materyallerin belirlenmesi sırasında, öğrenme materyalin şu fonksiyonlara sahip olmasına dikkat edilmelidir (Lewis, 2003):
¾ Materyal, öğrencinin ilgisini çekebilmelidir.
¾ Materyal, etkileşimli olmalı, örnekler, durum çalışmaları içermelidir.
¾ Program sonunda öğrencinin ne elde edeceği yani öğrenme çıktıları net olmalıdır.
¾ Yapılandırılmış olmalıdır. Yani içerikte konular kümelere ayrılmış olmalı, giriş ve özet kısımları net olmalıdır.
¾ Materyalin stili yani kelimeler, cümle uzunlukları, paragraflar vs.
hedef öğrenci grubuna uygun olmalıdır.
¾ Materyal öğrenciye pratik olanağı verecek şekilde aktiviteler, alıştırmalar, sorular ve proje çalışmaları içermelidir.
¾ Materyal, uygulamalarla ilgili geribildirim sağlamalıdır.
¾ Materyal, öğrenen ile iletişim kurulmasına olanak vermelidir.
¾ Öğrencinin çalışmaya farklı noktalardan başlayabilmesine izin vermelidir.
Bu inceleme sırasında, farklı tipte öğrenme materyalleri ile karşılaşılabilir (Lewis, 2003). Örneğin;
¾ Materyal, hedef kitlenin kullanımı için hazırlanmış, öğrenci seviyesi ve anlama düzeylerine uygun olabilir.
¾ Materyal, yapısal bir öğrenme materyalidir ancak e-öğrenme için hazırlanmamış olabilir.
¾ Yapısal bir öğrenme materyalidir ancak tam olarak hedef öğrenci grubu için hazırlanmamış olabilir.
¾ Eğitim/alıştırma materyalidir. Bu tür materyallerin içerikleri kuvvetli olmakla birlikte öğrenilmesi zordur.
¾ Öğrenme işlemi için tasarlanmamış sadece bilgi içeren (teknik doküman gibi) materyaller olabilir.
¾ İlgili web siteleri ya da kitap listesi olabilir.
Önceden hazırlanmış öğrenme materyalleri, e-öğrenme içeriğini sıfırdan oluşturmak yerine hızlı, ucuz ve daha az emekle modüler ve paylaşılabilir parçaları kullanarak içerik oluşturmayı mümkün kılar. Bunlar, basit bir resim dosyası, müzik veya metin parçasından bütün bir derse, hatta dersler havuzuna kadar büyük ve daha karmaşık yapılar olabilir. Bu materyaller elektronik ortamda bulunur ve “öğrenme nesneleri” adını alırlar. Bir öğrenme nesnesi, bir video filmi, hikaye, benzetim, değerlendirme, durum çalışması, ya da metin, resim, diğer medya ve uygulamaları içeren bir web sitesi olabilir (Balcı, 2007). Ayrıca öğrenme nesneleri farklı platformlardan taşınabilirlik, dayanıklılık, yazarlık sistemleri arasında paylaşılabilirlik, web üzerinden erişim sağlarlar. Bu nesneler etkileşimlidirler yani öğrencinin içeriği okuması, dinlemesi, cevap vermesi ve etkileşime girmesini sağlayabilirler. Öğrenme nesneleri öğrencinin öğrenim ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde otomatik olarak birleştirilebilirler. Öğrenme nesnelerine üst veri tanımlamaları sayesinde öğrenme nesnesi havuzlarından, web sayfalarından kolayca erişilebilmektedir.
Öğrenme Materyalinin Üretilmesi
Hazır öğrenme nesneleri kullanılmayacaksa, içerik analizi aşamasından sonra içerik tasarımına başlanabilir. Tasarım başlığı altında da belirtildiği gibi, modüllerin sıralanması konusunda farklı alternatifler olmalı, öğrencilerin bildiği modülleri atlayarak ilerlemesi mümkün olmalıdır. Ayrıca birbirine direk bağlı olmayan içeriklerde öğrenci içeriğin tamamını ya da bir kısmını herhangi bir sırada öğrenebilme olanağına sahip olabilmelidir.
Öğrenme ortamı seçiminde teknoloji bağımlı olmamak gerekir. Pek çok kişi en iyi teknolojinin en iyi öğrenme ortamı olduğunu düşünür. Oysaki bazı öğrenciler teknolojiden etkilenirken bazıları sıkılırlar. Teknolojiyi saçma ve önemsiz amaçlar için kullanmamaya özen gösterilmelidir (Lewis, 2003). Bu aşamada en son teknolojiyi kullanıyor olmak her zaman en iyi çözüm olmayabilir. Önemli olan kullanımı en rahat olan teknolojinin seçilmesidir.
Seçilen teknoloji, kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte olmalıdır. Öğrenciyi ilgilendiren bir şeyi öğrenmektir. Buna uygun olduğu sürece ortamın ne olduğu önemli değildir. Örneğin, web tabanlı eğitim içeriğine ses ve video dahil etmek bir zorunluluk olmamalıdır. Bu araçların kullanımın amacı, öğrenciyi etkilemek değil, öğrencinin en iyi şekilde öğrenmesini sağlamak olmalıdır. Eğer konunun anlaşılması için ses ve video çok etkili bir yöntem olmayacak ise, olayı sadece karmaşıklaştırır ve sistemde yavaşlama gibi sorunlara sebep olabilir.
Konu içeriği ve geliştirilecek öğrenme etkinliklerinin öğrenme hedeflerine uygun olmasına dikkat edilmelidir. Tasarlanacak öğrenme etkinliklerinin öğrencilerde bilgi değişimi, birlikte çalışma isteği ve grupla çalışma sağlamasına dikkat edilmelidir. Deneyler, simülasyonlar, animasyonlar, durum çalışmaları, tartışmalar vb. öğrenme etkinlikleri düzenlenebilir.
Başkaları ile çalışma ortamı gerektiren bazı aktivitelerin e-öğrenme ortamındaki eşleniklerini bulmak konusunda biraz yaratıcı olmak gerekebilir.
Geliştirilen öğrenme materyali için temel dağıtım ortamı web sayfalarıdır.
Ekrandaki içeriğin çekici olmaması ve özensiz hazırlanmış olması, bazı öğrenciler için öğrencinin çalışırken bata çıka ilerlemesine, nereye gittiğinden emin olamamasına, sonuca ne kadar sürede erişeceğinden emin olamamasına sebep olmakta; bu zorluklar da cesaretini kırmakta ve moral bozucu bir deneyim yaşamasına neden olmaktadır (Lewis, 2003). Bu şekilde bir e-öğrenme deneyimi tek yönlüdür ve öğrencinin değil, sadece içerik sağlayıcının ihtiyaçlarına odaklanılmıştır.
İçerik sayfalarının tasarlanması ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken noktalar kısaca aşağıdaki gibi verilebilir:
¾ Dil: Kullanılan dil akıcı ve net olmalı, çok uzun ve birleşik cümlelerden kaçınılmalı, dil bilgisi kurallarına uyulmalıdır. Ayrıca makale yazarken kullanılan dil yerine konuşma dili kullanılmalıdır.
Bir cümlede birden fazla bilgi verilmemelidir. Koşullar ayrı ayrı