Öğrencilere CBS Yazılımını Kullanmaları İçin Kazandırılan Temel

Şekil 2.4. ArcMap harita ekranı

ArcMap harita ekranı, katmanların yer aldığı bölüm ile harita alanı olmak üzere iki alandan oluşmaktadır. Bu alanların hemen üstünde öğrencilerin CBS’yi kullanabilmeleri için gerekli olan araçların yer aldığı “tools” menüsü yer almaktadır. Bu çalışmada öğrencilere tools menüsünü kullanarak harita, grafik, tablo oluşturma becerileri kazandırılmak istenmektedir.

Her katmanda öznitelik tabloları yer almaktadır. Harita katmanları hazırlandığı konu ile ilgili coğrafi özellikleri göstermeye yönelik olarak hazırlanmışlardır. Bu coğrafi özellikler taban harita üzerinden yansıtılmaktadır. Bu

taban haritalar bir dünya haritası olabileceği gibi bir kıtaya ya da bir ülkeye ait olabilir. Araştırmada incelenen konu “Türkiye’nin İklimi” olduğu için taban haritamız, Türkiye haritası olacaktır.

Şekil 2.5. Türkiye İdari Bölünüş Haritası

ArcMap’te haritaları oluşturan nokta, çizgi ve poligon veriler bulunmaktadır. Nokta veriler il-ilçe merkezlerinin, ağaç, tepe gibi detayların gösteriminde, çizgi veriler akarsu, karayolu gibi özelliklerin gösteriminde, poligon (alansal) veriler ise kıta, ülke, göl gibi özelliklerin gösteriminde kullanılmaktadır. Noktasal ve çizgisel veriler ile hazırlanmış harita katmanları, alansal verilerle hazırlanmış harita katmanlarının üzerinde yer alırlar.

Öğrenciler “tools” menüsünde yer alan butonları kullanarak haritaları ve veri tabanındaki özellikleri değiştirebilirler. Örneğin;

“Zoom in” butonu ile öğrenciler haritayı istedikleri kadar büyütebileceklerdir.

“Zoom out” butonu ile haritayı istedikleri kadar küçültebileceklerdir.

“İdentify” butonunu kullanarak herhangi bir yerin veri tabanında yer alan sayısal bilgilere ulaşabileceklerdir.

Şekil 2.7. Rize’ye ait çay üretim verileri

ArcMap haritalarında “identify” butonu ile bir il seçildiğinde o ilin plaka kodu ve yüzölçümü de dâhil olmak üzere veri tabanında yer alan sayısal bilgilerin tamamı o harita katmanının üzerinde yer alır.

“Hyperlink” butonunu kullanarak öğrenciler, harita üzerinde nokta, çizgi ve poligon olarak çizilen objelere eklenmiş olan resim, video vb. dokümanların açılmasını sağlar. Bu özelliğe internet sayfaları da eklenebilmekte ve öğrenci istediği zaman harita üzerinden erişim sağlayabilmektedir. Böylece öğrenciler daha önce görmedikleri, merak ettikleri herhangi bir yerin ya da bir cismin özellikleri hakkında bilgi sahibi olabilmektedirler.

Şekil 2. 8. Hiperlink butonu ile İzmir poligonuna ait bir fotoğrafın gösterilmesi

“Measure” butonu ile harita üzerinde uzunluk hesaplamaları yapılabildiği gibi belirlenen bölgelerin alanları da ölçülebilir. Bu özellik sayesinde öğrenciler ölçek becerisini de kazanabilecektir. CBS ile hazırlanmış bir haritada iki nokta arasındaki mesafeyi tek bir butona basarak öğrenebileceklerdir.

Şekil 2. 9. Ankara ile İstanbul arasındaki mesafenin ölçümü

Bu haritada Ankara ile İstanbul arasındaki uzaklığın 335 km olduğunu öğrenciler kolaylıkla görebileceklerdir.

“Select Features” butonu, çalışma sayfasındaki nokta, çizgi, poligon olarak çizilen detayları seçer.

“Clear Select Features” butonu ile öğrenciler seçili olan detayları silebileceklerdir.

“Pan” butonu, çalışma sayfasındaki haritanın elle sağa-sola, yukarı-aşağı kaydırılmasını sağlar.

“Zoom to the Full Extent” butonunu kullanarak öğrenciler, haritanın tümünün çalışma sayfasında görünmesini sağlar.

“Zoom in-Zoom out on the Center of your map” butonu, çalışma sayfasındaki görünümün sabit olarak büyültme ve küçültmesini sağlar.

“Select Elements” butonu ile öğrenciler, grafik, metin, resim gibi objeler seçer. Seçilen grafikleri taşıma, silme, kopyalama gibi işlemlerde kullanır.

“Layers”: Katmanları açıp kapatabilecek, katmanın sembolünü, rengini, boyutunu değiştirebilecek, haritaya katman ekleyebileceklerdir.

“Go Back- Go Forward” butonunu kullanarak öğrenciler, çalışma sayfasındaki görünümü bir önceki ve sonraki haline dönüşümünü sağlayabileceklerdir.

“Find” butonu, öznitelik tablosundaki bilgilere göre grafik verilerin harita üzerinde bulunmasını sağlar.

“go to XY” butonu ile öğrenciler, enlem ve boylam derecesi verilen ilgili yeri harita üzerinde görebileceklerdir. Bir yerin koordinatlarına göre harita üzerinde gösteriminin yapılması öğrencilerde konum becerisinin gelişmesini sağlar. Batı boylamları ile güney enlemlerinin başına “ - ” işareti konulmalıdır.

Şekil 2.11. Koordinatları verilen bir noktanın harita üzerinde gösterilmesi Öğrenciler, ArcMap’te öznitelik tablosunda yer alan verileri kullanarak çeşitli grafikler oluşturabileceklerdir.

Grafikler öğrencilerin konuyu hem daha kolay öğrenmelerini ve kavramalarını sağlayan hem de öğrenmenin kalıcılığını artıran bir araçtır. Grafikler, öğrencilerin bilgiyi uygun şekilde özetlemelerine imkân tanır (MEB, 2005; akt. Uğurlu,2008)

ArcMap’te çizgi, nokta, sütun ya da daire grafikler oluşturulabilir. Grafikler coğrafi özelliklerin karşılaştırılması amacı ile kullanılmaktadır. Veri sütunundaki tüm veriler aynı anda bir grafik üzerinde gösterilebileceği gibi sadece harita veya öznitelik tablosundaki seçili detaylara ait grafikler de oluşturulabilmektedir. CBS’de çizilen grafiklerin en önemli özelliği grafikteki her sütunun çalışma sayfasındaki bir obje ile mekânsal olarak ilişkilendirilmiş olmasıdır (Demirci, 2008).

Öğrenciler yeryüzünün gerçek yükseklik görünümünü CBS ile hazırlanmış kabartma haritalarla daha iyi kavrayabileceklerdir. Böylelikle öğrenciler Türkiye’nin ya da Dünyanın herhangi bir yerinin yer şekilleri hakkında bilgi sahibi olabileceklerdir.

Şekil 2.13. Türkiye fiziki haritası

ArcMAp’te haritaları oluşturan detayların renk ve sembolleri için çeşitli seçenekler sunulmuştur. Semboloji özelliği kullanılarak illere göre nüfus yoğunlukları, kadın-erkek nüfus oranları, tarım ürünlerinin üretim miktarları, nüfusun ekonomik faaliyetlere göre dağılımı gibi bilgiler harita üzerinde farklı sembollerle gösterilebilmektedir.

Şekil 2.14. Türkiye’nin bal üretim haritası

Şekil 2.15. Türkiye’de kadın ve erkek nüfusun sütun grafik ile gösterimi

Bir haritada olması gereken temel unsurlar haritanın adı, yön oku, ölçeği, lejantıdır. Bu özellikler haritanın kolay okunmasını sağlamaktadır. ArcMap’te hazırlanan haritalara bu gibi unsurlar eklenerek basılı olarak almaya hazır hale getirilebilir. Kullanıcı kendi isteği doğrultusunda yön okunun şekline, ölçeğin birimine karar verebilir. CBS’nin bu özelliği sayesinde öğrenciler, kendi hazırladıkları haritaları çıktı olarak alabilir ve kullanabilirler.

Şekil 2.16. Türkiye fiziki haritasının baskı görünümü

Öğrencilerin coğrafya konularında anlamakta güçlük çektiği en önemli konulardan biri harita-ölçek ilişkisidir. Bu konu öğrencilere oldukça karmaşık gelmektedir. Öğrenciler ölçeklerine göre haritaların özelliklerini CBS ile hazırlanmış

haritalara bakarak daha kolay anlayabileceklerdir.

Örneğin; yukarıdaki haritaya baktıklarında ölçekleri birbirinden farklı iki Türkiye haritasının olduğunu, ölçeğin paydası büyüdükçe ayrıntıyı gösterme gücünün azaldığını, Türkiye’nin düzlem üzerinde daha az yer kapladığını ve bu haritanın küçük ölçekli bir harita olduğunu kolaylıkla söyleyebileceklerdir.

Konu ile hazırlanmış haritalara baktığımızda, Türkiye’nin sıcaklık haritasıyla yükselti değerlerini gösteren haritayı çakıştırdığımızda öğrenciler, yükselti ile sıcaklık arasında bir bağlantı kurabileceklerdir.

Şekil 2.18. Sıcaklık ile yükselti arasındaki ilişki

Örneğin, öğrenciler ArcMap’te hazırlanan ocak ayı ortalama sıcaklık haritası ile yükselti değerlerini gösteren haritaya baktığında yükselti ile sıcaklık arasında ters orantı olduğu, deniz seviyesinden yükseldikçe sıcaklığın giderek azaldığı çıkarımında bulunabilecektir. Ülkemizde en düşük sıcaklıklara yükselti ve karasallık nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesi’nde rastlanıldığını söyleyebilecektir.

Şekil 2.19. Türkiye’de görülen iklim tipleri haritası

Şekil 2.21.Temmuz ayı sıcaklık haritası

Şekil 2.23. Yıllık ortalama karlı gün sayısı haritası