C. Malî Hakların Türleri
2. Çoğaltma Hakkı
Eser sahibinin çoğaltma hakkı FSEK‟in 22. maddesinde düzenlenmiştir. “Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.” (FSEK m.22/I). Teknik bir terim olarak çoğaltma, eserin tekrarlanması olanağını sağlayan bir eser nüshasının elde edilmesidir108. Çoğaltma hakkı, kanun tarafından eserin
106 Üstün (Neşir), s.50, bununla birlikte uygulamada herhangi bir sınır öngörülmeksizin yapılan devir
işlemlerine sıkça rastlanıldığından sadece istisnai hallerde uygulanmak kaydıyla bir orta yol olarak mali hakların gayrimahdut devrinin geçersiz sayılması yerine eser sahibi lehine yorum ilkesinin dışına çıkılmaksızın BK m.375 hükmüne başvurularak mali hakkın sadece bir baskı için devredildiğinin varsayılması gerektiği ifade edilmiştir. Yazar BK‟daki neşir mukavelesinin eser sahibi lehine hükümlerinin bir fikri hukuk normu olarak benimsenmesi ve fikri hukuk davalarında öncelikle uygulanması gerektiğini savunmaktadır, Üstün (Neşir), s.72.
107 DemirbaĢ, s.255.
29
çoğaltılmasıyla sağlanacak olan ekonomik menfaati eser sahibi için saklı tutmak amacıyla tanınmıştır109. Telif hukuku bakımından çoğaltma teriminden anlaşılan, eserden çok sayıda nüsha çıkartılması değildir; eserden tek bir nüshanın çıkartılmış olması dahi teknik anlamda çoğaltma sayılır110
.
Çoğaltma işleminin belirgin özelliğinin, eserin az çok kalıcı ve maddî bir cisme tespit edilmesi olduğu ifade edilmektedir111. Tespit edilmemiş bir eserin ilk tespiti de çoğaltmadır112
. Dijital ve elektronik araçlar ile de çoğaltma mümkündür. Fikir ve sanat ürünlerinin kağıt, metal, plastik gibi maddi şeyler yerine birtakım sayısal formüller kullanılarak elektronik ortamda cisimleştirildiği de görülmektedir113
. Bir eseri bilgisayarın
109 Ayiter, s.129; Erel, s.162; Bu konudaki bir karar için bkz: Yarg. 11. HD, T.31.10.2005, E.2004/11266, K.2005/10524: “…Uyuşmazlık konusu sözleşme ve ekinde davacı tarafından yapılan işin "özgün tasarım ürünü olan cam bardakların tanıtılacağı katalog için fotoğraflarının çekimi" olduğu ve sözleşmenin 4 üncü maddesinde de "bu fotoğrafların davacının yazılı izni olmaksızın sözleşme ile belirlenen kullanım alanı dışında isim ve unvan belirtilmeksizin kullanılamayacağı" kararlaştırılmıştır. Bu suretle davalıya devredilen mali hakların (çoğaltma ve yayma) kullanım alanının davalı tarafından basımı yaptırılan tanıtım katalogu ile sınırlandırıldığı anlaşılmaktadır. Bu sınırlandırma FSEK.nun 48 inci maddesine uygun ve geçerli olduğundan ve davalı tarafından da söz konusu fotoğraflar davacının yazılı izni olmaksızın ve isim ve unvan belirtilmeksizin katalog dışındaki dergi ilanları ve internet web sayfasında kullanıldıklarından davacının FSEK 22. ve 23 üncü maddesine göre sahibi olduğu çoğaltma ve yayma hakları aynı yasanın 68 inci maddesi uyarınca ihlal edilmiştir. Mahkemenin hükme esas aldığı bilirkişi raporundaki "sözleşme ile eserin çoğaltma vasıtası olan dia pozitiflerinin mülkiyetinin de davalıya teslim edilmesi nedeniyle davacının çoğaltma ve yayma haklarını da tamamen davalıya devretmiş sayılacağı ve tanıtım kapsamına dergi ilanları ve internette yayımlamanın da dahil olacağı" görüşüne itibar edilemez. Çünkü açıklandığı üzere mali hakların süre, yer ve muhteva itibariyle sınırlı veya sınırsız olarak eser sahibi tarafından devri mümkündür. Dia pozitiflerin davalıya teslimi fotoğrafların katalog vasıtasıyla çoğaltma ve yayma amacına yönelik olup, bu durum işin niteliğinden kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan çoğaltma vasıtalarının teslimi halinde mali hakların, sözleşmenin 4 üncü maddesine aykırı olarak, herhangi bir sınırlama olmaksızın davalıya devredilmiş sayılacağının kabulü olanaksızdır. Ayrıca, fotoğrafların katalog için çekileceği sözleşmenin eki olan teklif sipariş formunda açıkça belirtilmiştir. Sözleşmede "katalog-tanıtım" ibarelerinin yazılı olması katalogun tanıtım amacıyla hazırlandığını göstermekte olup, söz konusu fotoğrafların ait oldukları ürünlerin katalog dışındaki dergi ilanlarıyla ve internet ortamında ticari amaçla piyasaya arz edilmesi için de kullanılması halini kapsamaz. O halde, dava konusu fotoğrafların davacının yazılı izni dışında çeşitli dergi ilanlarında ve internet ortamında yayımlanması iddiası üzerinde durularak; FSEK 68/1 inci maddesine göre talep edilen mali haklar tazminatının, ilgili meslek birliğinin görüşü alınıp, aralarında bir fotoğraf sanatçısının da bulunduğu ve konusunda uzmanlardan oluşan bilirkişi heyeti mütalaası da alınmak suretiyle değerlendirilerek hâsıl olacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken, bu konularda bir mütalaa içermeyen yetersiz bilirkişi raporunun hükme esas alınarak davacının mali hak tazminatı isteminin reddine karar verilmesi isabetsizdir. Açıklanan nedenlerle, kararın mali hak tazminatı isteminin reddine ilişkin bölümünün davacı yararına bozulması gerekmiştir.” (Çevrimiçi:http://www.hukukturk.com,12.03.2011).
110 Arslanlı, s.97; Ayiter, s.128.; Erel, s.163.; Gökyayla (Telif Hakkı), s.166; MemiĢ, s.113; AteĢ (Kamuya
Sunma), s.240; Atasoy, s.85.
111 Arslanlı, s.97; Erel, s.164.; Gökyayla (Telif Hakkı), s.167. FSEK m.22/I‟e göre eserin, bilgisayarın
geçici hafızasından görüntülemede olduğu gibi, geçici olarak da çoğaltılması mümkün olduğundan çoğaltma işleminde her zaman kalıcı bir tespitten söz edilemeyecektir.
112
Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s.86.
113Tekinalp, s.173; AteĢ (Kamuya Sunma), s.238; Bu bağlamda eseri disket ve CD‟ye kaydetmek, Mp3
30
hard diskine kaydetmek veya bilgisayarın geçici hafızasına (RAM) kaydetmek de çoğaltmadır114
. Günümüzde internet aracılığı ile çoğaltma da çok kolay gerçekleştirilen ve sık karşılaşılan bir durumdur115
. Çoğaltma hakkının kullanılabilmesi için asıl eserden nasıl yararlanılıyorsa, eserin yine o şekilde tekrarına imkân veren bir örneği çıkartılmalıdır116
. Ancak çoğaltma yapılırken boyutun değişmesi ve çoğaltmada kullanılan malzeme önemli değildir, örneğin 15 metrelik mermer bir heykelin 30 cm boyunda plastik malzemeyle kopya edilmesi de çoğaltmadır117
.
FSEK m.22/II‟ye göre, “Eserlerin aslından ikinci bir kopyasının çıkarılması ya da eserin işaret, ses ve görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bilinen ya da ileride geliştirilecek olan her türlü araca kayıt edilmesi, her türlü ses ve müzik kayıtları ile mimarlık eserlerine ait plan, proje ve krokilerin uygulanması da çoğaltma sayılır. Aynı kural, kabartma ve delikli kalıplar hakkında da geçerlidir.” Örneğin bir mimarlık projesinin yalnızca kendisinin kopya edilmesi değil, aynı zamanda o projenin uygulanması da çoğaltma hakkı içinde sayılır. Bu hükümde de görüldüğü üzere çoğaltma kavramından yalnızca matbaa baskısı anlaşılmayıp, kavram geniş tutulmuştur118
. FSEK 22. maddenin son fıkrasına göre bilgisayar programlarında çoğaltma hakkı, programdan ikinci bir kopyanın çıkarılmasından başka, programın yüklenmesi, görüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması fiillerini de kapsar119.
hem müzik eserini yükleyen hem de kendi bilgisayarına indiren bakımından çoğaltma sayılmaktadır, MemiĢ, s.115; Bozbel, SavaĢ: “Müzik ve Sinema Sektörü İçin Bir Fırsat mı Tehdit mi? İnternette Dosya Paylaşımı (P2P File Sharing), Yeni Gelişmeler ve Düzenlemeler Işığında Bir Değerlendirme” (Kısaltma: P2P), Bilişim Hukuku, Mete Tevetoğlu (Der.), Kadir Has Üniversitesi Yay., İstanbul: 2006, s.207; Eserlerin dosya paylaşım programları sayesinde bireyler arasında paylaşılması eserlerin yaygın şekilde kopyalanmasına neden olmaktadır. Bu programlarla mücadele edebilmek için Avrupa ve Amerika‟da getirilen sistemler ve açılan davalar hakkında bilgi için bkz: Okutan Nilsson, Gül: “Fikir ve Sanat Eserlerinin Bireyler Arası Ağlar Üzerinden Paylaşımı (P2P) Konusunda Uluslararası Gelişmeler”, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı, Tekin MemiĢ (Ed.), XII Levha Yay., 2010, s.379 vd.
114
MemiĢ, s.112-113, 115; Topaloğlu, Mustafa: Bilişim Hukuku, Karahan Yay., Adana: 2005, s.148; AteĢ (Kamuya Sunma), s.238; Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s.87.
115Türkekul, s.187 vd.
116 Erel, s.164.; Gökyayla (Telif Hakkı), s.167; AteĢ (Kamuya Sunma), s.240; Bir edebiyat veya musiki
eserinin harf ve notadan başka işaretlerle, örneğin şifre ile tespit edilmesinin de çoğaltma olduğu görüşü için bkz: Arslanlı, s.98.
117 Örnek için bkz: Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s.87. 118 Tekinalp, s.174; Erel, s.163; MemiĢ, s.112.
119Doktrinde eserin sadece bilgisayar ekranında görüntülenmesi çoğaltma olarak kabul edilmemektedir, MemiĢ, s.113 dn. 29, s.115.
31
Eser sahibi çoğaltma hakkını kendisi kullanabileceği gibi bunu bir başkasına da devredebilir. “Bir güzel sanat eseri üzerinde çoğaltma hakkını haiz olan bir kimseden kalıp ve sair çoğaltma aletlerinin zilyedliğini iktisap eden kimse, aksi kararlaştırılmamışsa, çoğaltma hakkını da iktisap etmiş sayılır.” (FSEK m.57/II). Fakat “Asıl veya çoğaltılmış nüshalar üzerindeki mülkiyet hakkının devri, aksi kararlaştırılmış olmadıkça, fikrî hakların devrini ihtiva etmez.” (FSEK m.57/I).