Çingenelerin Yaşam Biçimleri, Kültürleri

Çingene Mahallesinde yapılan yerinde inceleme, gözlem ve görüşmelere dayalı olarak Çingeneler’ e ait aile strüktürü, gelenek-görenekler, yaşam tarzı ve sosyal organizasyonlar başlıkları altında anlatılmaktadır.

Aile Strüktürü

Aile ve akrabalık ilişkileri; Çingeneler geniş aile yapısına sahiptirler. Yeni gelin erkek evine katılır, ailenin büyükleri hayattaysa yine aynı evde beraber yaşamaktadır. Çok çocuk sahibi olmanın kendi etnik grupları içerisinde bir onur sayıldığı için en az dört çocuklu olan genelde ise beş altı çocuklu olan aileler görülmektedir. Çocuklar annelerinin gözetiminde bulunmaktadır. Ev halkı içerisinde evin en yaşlısı söz hakkına sahiptir. Her konuda fikri alınıp danışılmaktadır. Çingeneler için aile kavramına, akrabalık ilişkilerine önemli verilmektedir. Kan bağıyla kurulan ilişkileri diğer tüm ilişkilerden üstün görmektedirler. Kendi etnik gruplarıyla olan ilişkilerinde daha sosyal olan çingeneler farklı etnik kökenlerle olan ilişkilerinde daha kapalı, kendi içlerine dönük bir yapılaşma görülmektedir.

Evlilik ve çocuk yetiştirme; evliliklerinde dışardan kız alıp vermezler, kendi aralarında yakın akraba evlilikleri ya da yine aynı etnik kökene ait olan gençleri birbirleriyle evlendirmektedirler. Son zamanlarda yakın akraba evliliğine engelli çocuk doğumu nedeniyle soğuk bakan çingeneler olsa da bu azımsanacak seviyede bulunmaktadır. Evlilik yaşı kız erkek çocuğu fark etmeksizin 18 yaşın altında olup genelde 15-16 yaş civarındadır. Gelin, erkeğin baba evinde oturur. Çocuk yaşta kız erkek evlendirilip, gelin girdiği evin kızı olarak büyütülmektedir. Ilgın Çingeneleri arasında evlilikle ilgili ‘eğer kız çocuğu saçını boyatmaya başladıysa evlenmek istiyordur’ diye yaygın bir tabir bulunmaktadır. Kız kaçırma olayları da yaygın olarak görülmektedir. Birbirini seven gençler aralarında anlaşarak erkek, kızı kaçırarak baba evine getirmektedir. Sonrasında iki aile aralarında anlaşarak düğün yapmaktadırlar. Kız verirken başlık parası istenmektedir. Kız kaçırılsa bile kızın ailesine başlık parası ödenmektedir.

Gelenek ve Görenekler

Geçmişlerinde göçebe bir toplum olan çingeneler geniş aile ve akraba ilişkileriyle kendi örf adet ve geleneklerini muhafaza edebilmişlerdir. Kan bağını koruyabilmek için evlilik kavramının önemsendiği çingenelerde kız isteme merasimi; öncelikle erkek ailesiyle kızın evini ziyaret eder, o gece kızın ailesi bir cevap vermez, bir sonraki gün

kızın ailesi olumlu düşünüyorsa önce aile büyükleri, mahalledeki büyükler, eş dost akraba ve erkek tarafını evlerine davet etmektedirler. Erkek evi gelirken yanlarında bir kasa lokum getirmektedirler. Kız usulünce istendikten sonra kız evi erkek evine olumlu anlamında ‘gel bayrağını as’ denilerek müstakbel gelin ve damat önce aile büyüklerinden başlanılarak büyüklerinin ellerini öpmektedirler. Sonrasında gençlerin düğünü, istenilecek başlık parası gibi konular hakkında konuşmalar yapılmaktadır. Ertesi gün ise kız verme merasimin ardından nişan töreni yapılmaktadır. Sabahtan başlanılarak ikindi vaktine kadar çalgılı çengili eğlence düzenlenmektedir. Nişan süresi genelde altı ay bir sene arasında değişmektedir.

Nişanlılık sürecinden sonra düğün merasimi düzenlenmektedir. Düğün merasimi üç gün sürmektedir. Birinci gün damat gelinin evine bayrak asmaktadır. Tüm mahalleli kız evinin önünde toplanarak kadın erkek karışık Roman havasıyla oynamaya başlamaktadır. Sonrasında gelin hamamına gitmek için tüm kadınlar toplanmaktadırlar. Kız evinden hamama kadar çalgı çengi eşliğinde eğlenerek gelin hamamına gidilmektedir. İkinci gün kız tarafının kına gecesi yapılmaktadır. Kutlamalara erken saatlerde başlanılmaktadır. Sabahtan öğlene kadar oynanarak sonrasında yemek yenilmektedir. Yemekten sonra tekrar eğlenceye devam edilmektedir. Kadınlar ve erkekler birbirlerinden farklı yerde Roman havasıyla oynamaktadır. Erkeklere rakı ikram olarak rakı edilmektedir. Üçüncü gün düğün yemeği için mahalleden önde gelen yaşlı kadınlar gözetiminde erkek evinin bahçesinde kadınlar kazanlarda yemek yapmaktadırlar. Düğün yemekleri; tıkız, toyga çorbası, hoşaf ve pilavdan oluşmaktadır. Yapılan yemekler tüm eş dost, akraba davet edilerek mahallede erkek evinin kapısının önünde yenilmektedir. Sonrasında kız tarafındaki kadınlar tarafından süslenilen gelin, damat tarafından alınarak erkeğin baba evine götürülmektedir. Son zamanlarda evde gelin süsleme adeti azalmakta olup kuaföre gitme yaygınlaşmaktadır. Karakiraz’ın (Karakiraz5) ifadesiyle düğünleri ‘karı kız oynarız biz, çekinmeyiz, çok güzel oynarız bu yüzden düğünlerimizde eğlenceli olur’ ifadesiyle düğünlerinden bahsetmektedir (Şekil 4.21).

5 _{Hatice Karakiraz,20.08.2018, 16:30.}

Şekil 4.21. Çingene düğünü

Sünnet düğünleri bir buçuk gün sürmektedir. Birinci gün sabah erkenden eğlenceye başlanılmaktadır. Düğün merasimindeki gibi gelen misafirlere yemek ikramı yapılmaktadır. Sonrasında hala kullanılmakta olan at arabası süslenilerek mahalle çevresinde sünnet çocuğu gezdirilmektedir. Akşam yine Roman havasıyla kadın erkek birlikte eğlenmektedirler. İkram olarak bu sefer düğünlerde verilen içki verilmemektedir. İkinci gün sabahında da sünnet çocuğunun evinin önüne toplanılarak öğlene kadar eğlenilmektedir.

Cenaze törenlerinde ise çingeneler cenaze evine toplanarak aileye manevi destek olmaya çalışmaktadırlar. Cenaze evine on gün boyunca yemek yapılıp getirilmektedir. Cenazenin yedinci, kırkıncı gününde ve senesinde mevlit okutulmaktadır.

Yaşam Tarzı

Ilgın Çingenelerinde yemek yapımı, çocuk bakımı kadınlara ait olan görevler arasında sayılmaktadır. Yemekler evin kadınları bir araya gelerek yapılmaktadır. Bahçesiz evde yaşamayacaklarını ifade eden Ilgın Çingeneleri yemeklerinin çoğunu bahçelerinde bulunan tandırlıkta yapmaktadır. Misafir geleceği zamanda bahçeye kazan kurularak yemek yapılmaktadır.

Ilgın çingenelerinin Türkiye’den önceki kökenleri Bulgaristan da olduğu için kendilerini ‘Bulgar Romanı’ olarak tanımlamaktadırlar. Atalarının Ilgına ilk geldiği zamanlarda tüm iletişimlerini kendilerine özgü olan Romanca ile sağlamaktalarmış. Zamanla ise Türkçeyi de öğrendikten sonra iletişimlerini iki dili kullanarak sağlamışlardır. Zamanımızda ise Romancaya hâkim olan yaşlı sayısı nadir bulunmaktadır. Çingeneler aralarında Türkçeyle beraber Romancaya ait kelimeler kullanarak konuşmaktadır.

Çingenelerin genel olarak düğün merasimlerinde müzik yaparak geçimlerini sağlamaktadırlar. Haziran, temmuz ve ağustos olan düğün sezonu aylarında çalışmaktadırlar. Bu aylar dışındaki zaman aralığında ise serbest meslekle uğraşmaktadırlar. Çingenelerin genel olarak düğün merasimlerinde müzik yaparak

geçimlerini sağlamaktadırlar. Haziran, temmuz ve ağustos olan düğün sezonu aylarında çalışmaktadırlar. Bu aylar dışındaki zaman aralığında ise serbest meslekle uğraşmaktadırlar. Aralarında at arabası kullanıp pazar yerine meyve sebze taşıması, eşya taşıması gibi taşımacılık yapanlarda bulunmaktadır (Şekil 4.22.).

Şekil 4.22. Çingenelerde at arabası kullanımı

Sosyal Organizasyonlar

Komşuluk ilişkileri; Ilgın Çingeneleri günlerini sokakta geçirmektedir. Evlerini yatma eylemi için kullanmaktadırlar. Özellikle kadınlar kapılarının önlerine çıkarak komşularıyla bir arada vakit geçirmektedir. Yapılan evlilikler, uzun süre aynı mahallede konumlanma gibi nedenlerle bir şekilde komşularıyla da kan bağı bulunmaktadır. Kan bağı, kendi etnik gruplarına olan tutkunlukları gibi nedenlerle kendi içlerinde sosyal olan ilişkiler kurmaktadırlar. Farklı etnik gruplar arasında da biraz daha kendi içlerine dönük, kapalı ilişkiler kurmaktadırlar (Şekil 4.23.).

Şekil 4.23. Çingene mahallesindeki sokaktaki oturma alanları

Eğitim; Ilgın Çingenelerinde eğitim oranı yapılan erken evlilikler, hayata erken atılma ve kendi etnik topluluklarından etkilenme gibi nedenlerle eğitim oranı düşüktür. Genelde ortaöğretim seviyesinde olup lise mezunu da azımsanacak bir sevide olmaktadır.