Çevre Yönetim Sistemleri

Çevre Yönetim Sistemleri (The Environemental Management Systems), farklı sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler arasında giderek yaygınlaşan ve gönüllüğe dayanan sertifikasyon planlarıdır (Iraldo vd., 2009, s. 1445). Bu planlar çevresel “mükemmellik” anlamında işletmeleri rakipleri karşısında avantajlı bir pozisyona getiren ve çevresel performanslarını geliştirmelerine yardımcı olan bir nevi üçüncü şahıs garantisi anlamına gelmektedir. Çevreye duyarlı işletmecilik anlayışının tüm dünya genelinde yaygınlaşmasının ardından, bu konuda yapılan pek çok farklı çalışma ve araştırmaya dayanan ve her biri çevreye duyarlı işletmecilik anlayışının farklı bir unsurunu ele alan bu sistemlerden bazıları genel çerçeveleriyle aşağıda verilmektedir:

i. ISO 14001 Çevre Yönetim Sistem Standardı: İşletmeler için düzenlenen çevre standartları tüm dünyada en fazla ISO 14001 standardı ile bilinmektedir. ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Standardından sonra ISO 14001’in uluslararası kuruluşlarda tanınması ve uygulanması çok hızlı olmuştur. Kuruluşların çevreye olan etkilerinin belirlenmesini ve böylelikle bu etkilerin ortaya çıkmasını sağlayan faaliyetlerinin kontrol altına alınmasını mümkün kılan bir sistemdir (Akdeniz Ar, 2011, s. 33). ISO 14001 Standardı, kuruluşların ulaşması gereken sayısal hedefler ve performans

kriterlerini belirlemek yerine, “yönetim metodolojisini” tanımlamaktadır (Nemli, 2001, s. 215). ISO 14001 Standardı, etkin bir çevre yönetim sisteminin ana unsurlarını tanımlamakla birlikte, bu unsurlar, organizasyon yapısını, planlama faaliyetlerini, sorumlulukları, prosedürleri, süreçleri ve çevre politikasını geliştirmek, uygulamak ve gözden geçirmek için gerekli kaynakları kapsayan bir yönetim sistemini içermektedir. İşletme, kendi çevre politikasını belirleyerek, yaptığı tüm faaliyetler içerisinde bu politikaya paralel olarak çevre performansını arttıracak amaçlar ve hedefler belirlemektedir. Ayrıca standart, çevre performansının daimi olarak izlenmesini, gözden geçirilmesini ve uygunsuzlukların periyodik kontrollerle belirlenmesini ve düzeltilmesini gerektirmektedir. ISO 14001 serisinin uluslararası piyasalarda hızla yaygınlaştığı görülmektedir.

İşletmelere destekleyici kurum ve kuruluşlar ve devlet politikasını belirleyenlerle birlikte çözüm yolları bulmalarında kılavuzluk eden ISO 14001 çevre yönetim sisteminin, politika ve bağlılık, planlama, uygulama, ölçme ve değerleme ve gözden geçirme olmak üzere beş öğesi vardır (www.iso.org). Bu öğeler işletmelerin iyileştirme faaliyetleri için bir standart oluşturmaktadır. Bu nedenden dolayı ISO 14001, çevreyle ilgili konuların, işletmenin bütün faaliyetleri içerisinde yer almasını ve çevresel performansın daimi olarak iyileştirildiğine dair toplum ve işletmeler arasında belli bir güven sağlamayı amaçlamaktadır. 1995 yılından itibaren Avusturya, İsviçre ve Türkiye’nin ISO 14001 standartlarını ulusal standartlar olarak kabul etmiş olmaları bu duruma örnek gösterilebilir.

Türk Standartları Enstitüsü (www.tse.org.tr)'ne göre ISO 14001’in kuruluşlarda geliştirilmesinin amaçları şunlardır:

 Ulusal ve/veya uluslararası mevzuata uyumun arttırılması,  Çevresel performansın artırılması

 Uluslararası rekabette avantaj sağlaması  Firma itibar ve pazar payının artırılması

 Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle masrafların azaltılması ve verimliliğin artırılması

 Acil durumlara (deprem,yangın, sel vb.) ve kazalara karşı hazırlıklı bulunarak mesuliyetle sonuçlanan kaza vb. olayların azaltılması

 Kirliliğin kaynaktan başlayarak kontrol altına alınması ve azaltılması  Girdi malzemeleri ve enerji tasarrufu sağlanması

 ISO 14001 tüm dünyaca bilinen ve kullanılan ortak bir dil olduğundan global pazarda kabul edilirliğin sağlanması.

ii. EMAS: Stratejik bir çevre yönetim sistemi olarak EMAS-Eko yönetim ve Denetim Programı (Eco-Management and Audit Sheme-EMAS) gösterilebilir (Iralda vd., 2009, s. 1444). 1993 yılında Avrupa Birliği, işletmelerin çevreye duyarlı performanslarının geliştirilmesi doğrultusunda faaliyetlerini kamuya açıklanmalarının sağlanmasına yardımcı olan bu yönetmeliği yayımlamıştır. EMAS, 21 madde ve beş ekten oluşan, çevresel performansı geliştirmeye yönelik bir sistem olarak bilinmektedir. Var olan bu sistemin ticari olarak geniş bir uygulama sahası vardır, çünkü EMAS işletmelere hem hedef kitleleri hakkında bilgi alma hem de işletme hakkında bilgiye erişmek isteyen hedef grupların istediği bilgiyi elde edebilmeleri esnekliğini sağlamaktadır (EMAS Guideline Package, 2001, s. 3). Program, kamu ve özel sektör olmak üzere tüm ekonomik sektörlere açık olarak gerçekleştirilmektedir.

EMAS’ı en fazla benimseyen ülke Almanya olmakla birlikte (Karaca, 2008, s. 246), EMAS, Avrupa Ekonomik Alanı içerisinde yer alan AB ülkeleri, Norveç, İzlanda ve Lihteştayn'daki çevre üzerinde etkisi olan tüm kuruluşları kapsayan bir çevre yönetimi sistemi olarak kurulmuştur. Programa katılım gönüllü olmakta, aynı zamanda program Avrupa Birliği ve Avrupa Ekonomik Bölgesi (EEA) içerisinde faaliyet gösteren organizasyonlarla büyümektedir. Ayrıca sayısı giderek artan aday ülke de AB'ye giriş hazırlıklarının bir parçası olarak bu programı yürütmektedir. EMAS, ISO 14001 koşullarını içermekle beraber ISO 14001 sertifikası alındığında EMAS sertifikasyonunun tekrar alınmasına gerek olmamaktadır. EMAS Sertifikasyonu aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır:

 Kuruluşun tanımlanmasının yanı sıra yapısı, faaliyetleri, ürünleri ve hizmetlerinin değerlendirilmesi,

 Kuruluşun çevre sorunlarının ele alınması,

 Kuruluşun yıllar içerisinde, hammadde, enerji ve su tüketimi, gürültü ve kirlilik emisyonlarının ve atıklarının özetinin çıkarılması,

 Kuruluşun çevre politikası ve yönetim sistemi hakkında bilgi verilmesi.  EMAS akışının yönetim sistemiyle bütünleşmesi,

 Akreditasyon numarası verilmesi ile EMAS logosunun kuruluş tarafından kullanımının serbest bırakılması.

EMAS'ın hedefleri arasında ise (www.idec.gr):

 İşletmelerin EMAS yönetmeliğinde açıklandığı şekilde Çevre Yönetim Sistemi kurmaları ve uygulamaları,

 Uygulanacak bu sistemlerin performanslarının sistematik, objektif ve süreli olarak değerlendirilmesi,

 Çevreci performans hakkında bilginin yanı sıra kamu ve diğer ilgili taraflarla açık bir diyalogun kurulmasının sağlanması,

 İşletme personelinin eğitimi ve aktif olarak organizasyon içerisinde yer almaları sayılmaktadır.

iii. BS 7750: BS7750, çevresel risk ve tahribata (var olan ve potansiyel durumlar) dikkati çekmek üzere geliştirilmiştir. Bu standart ilk olarak Haziran 1992’de yayınlanmış, Ocak 1994’te ise revize edilmiştir (http://www.quality.co.uk/). Çevresel yönetim sistemi için geliştirilen bir şartname olan BS7750, işletmelerin çevresel yönetim sistemlerini tanımlamak, performanslarını değerlendirmek ve politika, uygulama, amaç ve hedeflerini belirlemek için kullanılmakta ve sürdürülebilir gelişme için bir katalizör sağlamaktadır. Sistemin konsepti ISO 9000 kalite sisteminin kullanımına benzerdir. BS7750 ayrıca, ISO 14001 ve EMAS ile uyumlu olarak tasarlanmıştır. Standart, işletmelerin çevre yönetim sisteminin gelişimi ve değerlendirilmesi için bir çerçeve sağlamakla birlikte, gönüllülük esasına dayanmakta ve yasal mevzuata uyumu gerektirmektedir.

BS7750 bir işletmenin tepe yönetim tarafından da desteklenen, işletme politikalarını özetleyen ve yalnızca personele değil, kamuya da hitap eden bir çevre politikasının olmasını ve Çevresel Mevzuat ile uyumun netleştirilmiş olmasını gerektirmektedir (Lamming ve Hampson, 1996, s. 46); çünkü çevresel mevzuat işletmeyi etkileyebilmekte ve sürdürülebilir iyileştirme için bir taahhüt anlamına geldiği için işletme üzerinde baskı yaratabilmektedir.

Çevreye duyarlı işletmecilik anlayışı beraberinde çevre yönetim sistemlerinin yanında çeşitli çevreye duyarlı işletmecilik kavramlarını da getirmiştir. Bu kavramlar gerek literatürde gerek saha çalışmalarında gerekse işletmelerin kurumsal pazarlama ve iletişim uygulamalarında sıklıkla tekrar ettikleri kavramlar olmaları nedeniyle çalışmanın bundan sonraki kısmında bu kavramlara yer verilmiştir.

1.4 Çevreye Duyarlı İşletmecilik Kavramları