Çevre temizlik vergisi

Ulusal Çevre Stratejisi (UÇES) Raporu’nda Türkiye’de katı atık yönetiminde kalitenin arttırılması için gereken mali kaynakların yetersizliği sorununun temelinde hemen hemen tüm belediyelerde bu hizmetin, maliyetleri esas almayan bir yaklaşımla sunulması olduğu vurgulanmaktadır. Bu sorunu çözmek ve ilave gelir temin edebilmek ile yatırım ve cari harcamaların karşılanabilmesi için daha önce 1993 yılında 3914 Sayılı Belediye Gelirleri Yasası'nda değişiklik yapılarak Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV) ihdas edilmiştir. Yanlış şekilde vergi olarak adlandırılan Çevre Temizlik Vergisi, asında bir kullanıcı harcıdır. Çevresel amaçlar dışında kullanılmaması gereken bu vergi, belediyelerde sürdürülen birleşik muhasebe uygulamaları sonucu genel belediye bütçelerine dahil edilmiştir. Çevre Temizlik Vergisinin yürürlüğe girmesinden bu yana, mevcut verginin katı atık yönetim hizmetleri için yetersiz olduğu görülmektedir. Güncel tahminler, Çevre Temizlik Vergisi'nden elde edilen hasılatın, toplama ve bertaraf maliyetinin ancak %25’ini karşıladığını göstermektedir (Url-5, 2007). Bu yetersizliğin bazı sebepleri aşağıda sıralanmıştır.

ÇTV tutarı, yıllık olarak Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranının yarısı kadar arttırılmaktadır. Söz konusu yeniden değerleme oranı, geçmiş bir yıllık enflasyon oranı esas alınarak belirlenmektedir. TÜĐK ile diğer bazı kuruluşların enflasyon oranlarının tahmininde farklılıklar gözlenmektedir. Sonuçta, verginin miktarı reel olarak aşınmaya uğramaktadır.

Verginin toplanmasına ilişkin sorumluluk ilçe belediyelerine ait olmasına rağmen, toplama sisteminin yeterince verimli olmadığı görülmektedir. Bu verimsizliğin nedenleri idari ve teknik kaynaklı olabilmektedir. Çevre Temizlik Vergisi'nden elde edilen hasılat, ilçe belediyeleri, var olduğu yerlerde büyükşehir belediyeleri ve Çevre Bakanlığı’nın Çevre Kirliliğini Önleme Fonu (ÇKÖF) arasında paylaşılmaktadır. Genellikle ilçe belediyeleri, katı atık yönetimi için yatırım yapmakla yükümlü olan büyükşehir belediyelerine ve ÇKÖF’na ait payları iletmemektedir.

Yukarıda sıralanan nedenlerden dolayı, mevcut sistemin iyileştirilmesi, vergi tutarlarının yasal sınırlarının üstünde yükseltilmesi veya ilâve bir gelir kaynağının yaratılması düşünülmektedir. 02.01.2004 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan 5035 sayılı Kanun ile Belediye Gelirleri Kanunu değiştirilerek Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisinin tahakkuk ve tahsiline ilişkin esaslar yeniden belirlenmiştir (Url-13, 2007). Yapılan düzenlemeye göre 1.1.2004 tarihinden itibaren konutlara ait çevre temizlik vergisi, su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına 100.000 TL (eski TL cinsinden) olarak hesaplanmaktadır. Bu rakam her yıl yeniden değerleme oranı ile arttırılarak uygulanacaktır.

Su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle hesaplanan çevre temizlik vergisi, su faturasında ayrıca gösterilmek suretiyle tahakkuk etmiş sayılacağından ayrıca beyanname verme uygulaması yürürlükten kalkmış olacaktır. Su kullanımına başlanması ile ÇTV mükellefiyeti de başlamış olmaktadır. Tahakkuk eden vergi, su tüketim bedeli ile birlikte belediyelerce tahsil edilmektedir. Belediyenin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan ancak, su ihtiyacını belediyece tesis edilmiş su şebekesi dışında kuyu, artezyen vb. yollarla karşılayan konutlara ilişkin ÇTV ise eski sistemde olduğu gibi yani kanunda yer alan tarifenin yedinci grubunun belediye meclisince belirlenecek derecesi üzerinden hesaplanacaktır.

Đş yeri ve konut dışında diğer şekillerde kullanılan binalara ait ÇTV ise belediyelerce binaların kanunda yer alan tarifedeki derecelere intibak ettirilmesi suretiyle her yılın Ocak ayında yıllık olarak belirlenecektir. Belediye meclisleri, bulundukları mahallin sosyal ve ekonomik farklılıkları ile büyüklüklerini de dikkate alarak binaların hangi dereceye gireceğini tespit etmeye yetkilidir. Đş yerleri ve belediyece tesis edilmiş şebeke harici su ihtiyacını karşılamaları nedeniyle atık su abonesi olan binalarla ilgili

olarak tahakkuk eden bu vergi mayıs ve kasım aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenecektir (Url-13, 2007). Çizelge 3.4’te grupların ve derecelerin nasıl tespit edildiğine ilişkin 2005 tarih ve 9817 sayılı kararname ekinde yeralan Çizelge verilmektedir (Resmi Gazete, 2005).

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun 5035 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile değişik mükerrer 44’üncü maddesinin birinci fıkrasında, "Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabidir", üçüncü fıkrasında, "Verginin mükellefi, binaları kullananlardır. Mükellefiyet binanın kullanımı ile başlar", dördüncü fıkrasında, "Konutlara ait çevre temizlik vergisi, su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına büyükşehirlerde 15 YKr, diğer yerlerde 12 YKr olarak hesaplanır", beşinci fıkrasında, "Đşyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait ÇTV, aşağıdaki tarifeye göre alınır ve büyükşehirlerde % 25 artırımlı uygulanır", onbirinci fıkrasında ise, "Bu maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarında yer alan tutarlar, her yıl yeniden değerleme oranında artırılır. Bu tutarların belirlenmesinde, vergi tutarlarının yüzde beşini aşmayan kesirleri dikkate alınmaz" hükümlerine yer verilmiştir.

3.5.2.1 Konutlara ait çevre temizlik vergisi

Konutlara ait ÇTV su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına 2009 yılı için büyükşehir belediyelerinde 20 Kr, diğer belediyelerde 16 Kr olarak hesaplanmaktadır.

Ticari ve endüstriyel katı atık kaynakları tesisin tip ve büyüklüğüne göre yıllık sabit bir harç ödemektedirler. Dereceler değişik tipte tesisler için farklılık göstermektedir. 1. derece okullara uygulanmakta ve gruplar öğrenci sayısı 750 ve yukarısı olanlar 1. Grupta, 20’den az olanlar 7. Grup’ta olacak şekilde aşağıya doğru azalmaktadır. 2. derece, sağlık kuruluşları ve hastaneler için geçerlidir. 3. derece, restoran, bar, klüpler ve eğlence merkezleri için geçerlidir. Gruplar metrekare olarak toplam alana göre değişmektedir. 4. derece, fuar, spor tesisleri, stadyumlar için geçerlidir. Son olarak 5. derecede, ticari ve endüstriyel tesisler yer almakta ve gruplar personel sayısına göre belirlenmektedir. ÇTV’nin % 10’u Çevre ve Orman Bakanlığı’na ayrılmakta olup geri kalanı Belediyelere aittir.

Çizelge 3.4 : ÇTV için bina gruplarının tespiti.

BĐNA GRUPLARI 1-Öğrenci sayısı: (Okul,yurt,kreş,dershane, kurs,eğitim merkez, anaokulu, yuva vb. e

ğitim ve öğretim faaliyeti yapılan

binalar.)

2- Yatak kapasitesi: (Konaklama tesisleri

ile hastahaneler ve diğer yataklı sağlık tesislerine ait binalar.)

3-Kullanım alanı (m2): a) Her türlü yeme, içme ve eğlence yerleri. 3--Kullanım alanı (m2_):

b)Daimi surette faaliyet gösteren lunapark, panayır, fuar, stadyum, hipodrum, spor salonu gibi yerler ile eşya depolamaya mahsus olan yerler. 4-Koltuk sayısı: (Sinema, tiyatro, opera, bale vb. biletle girilen koltuklu eğlence yerleri. 5-Personel sayısı: (1, 2, 3 ve 4. sıradakiler hariç, ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyetler için kullanılan binalar ile bunlar dışında kalan faaliyetlere mahsus binalar.)

I. GRUP 750’den fazla 500’den fazla 1000’den

fazla

5000’den fazla 2000’den fazla 300’den fazla II. GRUP 750-500 500-300 1000-500 5000-4000 2000-1500 300-200 III. GRUP 499-250 299-150 499-250 3999-3000 1499-1000 199-100 IV. GRUP 249-100 149-50 249-100 2999-2000 999-500 99-50 V. GRUP 99-50 49-20 99-50 1999-1000 499-250 49-10

VI. GRUP 49-20 20’den az 50’den az 999-500 249-100 9-4

VII. GRUP 20’den az - - 500’den az 100’den az 3 ve daha az,

3.5.2.2 Đşyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi Büyükşehir belediyeleri dışındaki belediyelerde uygulanacak olan 2007 yılına ait ÇTV oranları Çizelge 3.5’te verilmiştir (Url-4, 2007). 2007 yılı için Büyükşehir belediyelerinde ÇTV, diğer belediyelerde uygulanan ve Çizelge 3.5’te verilen ÇTV tutarları % 25 arttırılarak uygulanmıştır. Atık yönetiminde sorumluluk birinci derecede belediyelerde olduğu için, finansmanının da belediye bütçesinden karşılanması gerekmektedir. Bakanlık verilerine göre belediyeler bütçelerinin % 40’ını, atık toplama ve depolama hizmetlerini de içeren temizlik işleri için kullanmaktadırlar (Köse ve diğ., 2007).

Çizelge 3.5 : 2007 yılına ait ÇTV yıllık tutarları (TL). Bina

Grupları

1.Derece 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece

1. Grup 1,600 1,300 990 800 660 2. Grup 1,000 790 590 490 400 3. Grup 660 530 400 330 260 4. Grup 330 260 200 160 130 5. Grup 200 160 110 100 80 6. Grup 100 80 58 46 34 7. Grup 34 29 20 17 14

Ülkemizde “kirleten öder” prensibinin doğrudan uygulandığı tek alan, tıbbi atıklardır. Tıbbi atıklar genellikle belediyeler tarafından toplanmakta, atık bedelleri de her ilin Mahalli Çevre Kurulu tarafından belirlenmektedir. Ücretler, göz önünde bulundurulan ölçütlere göre ilden ile farklılık göstermektedir.

Orta vadede evsel atıkların toplanması ve bertarafı için birim maliyet 40 A.B.D. Doları/ton’dur. Buna karşılık hane başına tahakkuk eden vergi 15 A.B.D. Dolarıdır. Bir hanenin yılda 1,5 ton atık ürettiği varsayıldığında, ton başına 10 A.B.D. Doları

vergi tahsil edilmektedir. Küçük belediyelerde bu oranın daha da düşük olduğu bilinmektedir.