Çevre Hedefler 141

Su Çerçeve Direktifi’nin genel hedefi 2015 yılına kadar yüzey sularının iyi ekolojik ve kimyasal duruma ulaşmasını sağlamaktır. Yer altı sularının 2015 yılına kadar kimyasal ve miktar açısından iyi duruma ulaşması gerekmektedir.

Çevresel hedefler Su Çerçeve Direktifi’nin 4. Maddesinde belirlenmiştir. Amaç sucul çevrenin çok yüksek bir seviyede korunmasına dayalı uzun vadeli sürdürülebilir su yönetimidir. Madde 4.1 SÇD’nin genel hedefine, yani 2015 yılına kadar iyi duruma, tüm yüzey suyu ve yeraltısuyu kütlelerinde ulaşılmasını tanımlar, ve su kütlesi durumunda herhangi bir bozulmanın önlenmesi ilkesini ortaya koyar. Ayrıca daha az zorlu hedeflere, son tarihin 2015’ten sonraya uzatılmasına veya belirli koşullar karşılandığı takdirde yeni projelerin uygulanmasına izin veren bir dizi muafiyet de mevzuat metninde tanımlanmıştır.

- 142 - Büyük Menderes Nehir Havzasındaki farklı su kütleleri için hedefler, Avrupa Birliği tarafından kabul görmüş “Prag yöntemine” göre belirlenmiştir. “Prag-matik yöntemi” olarak adlandırılan yöntemin amacı, ekolojik hedeflerin oluşturulabilmesi için metodolojiyi etkin hale getirmektir. Orijinal yöntem, referans duruma geri dönmek amacıyla geçmişte yapılan müdahalelerin etkilerini hafifletmek için alınan önlemlerin uygulanmasına odaklanmaktaydı. Prag yöntemi ise, sistemin ekolojik işlevini iyileştirmek için alınabilecek önlemlere odaklanmaktadır. Her iki yöntem için de hedef seviyesi aynıdır _{(ÇOB 2007).}

• Adım 1 Uzun önlemler listesinde yer alan olası tüm önlemleri dikkate alınız. • Adım 2 Uygulanması durumunda ekonomik işlevlerde önemli hasarlara sebep

olabilecek olan önlemleri uzun listeden çıkarınız. Örneğin, rezervuarların yıkılmasının, tarımda ve rezervuarlardaki suyu içme suyu olarak kullanan yerleşim yerlerinde önemli hasarlara sebep olacağı düşünülmektedir. Bu adım, Maksimum Ekolojik Potansiyele (MEP) ulaşılmasını sağlayacaktır.

• Adım 3 Marjinal maliyet etkinliği olan önlemleri uzun listeden çıkarınız. Örneğin, nehrin üst kısmındaki kirlilik kaynağı henüz ortadan kaldırılmamışken nehir yatağının bir defa taraklanması. Bu adım, Đyi Ekolojik Potansiyele (ĐEP) ulaşılması ile sonuçlanacaktır.

• Adım 4 Daha fazla zaman gerektiren önlemleri uzun listeden çıkarınız. Örneğin, atık su arıtma tesisleri halen inşa halinde olduğu için 2015 yılına kadar olan birinci dönemde atık su arıtma tesislerinde ek bir adımın uygulanması faydalı bir önlem değildir. Bu adım 2015 hedeflerine ulaşılması ile sonuçlanacaktır.

2015 ve 2027’ye kadar hedeflere ulaşılması ve durağanlığın sağlanabilmesi;

Tablo 4.15 ve 4.16’da iyi su durumuna ulaşılması gösterilmektedir ve özellikle “Ekoloji” sütunu önemlidir. Diğer sütunlar (çevresel akış, nütrientler, ağır metaller, pestisitler ve atık su) ekolojiyi destekleyicidir. Bu da; çevresel akış, nütrientler, ağır metaller, pestisitler ve atık sular kötü ya da düşük kalitede iken sularda iyi bir ekolojik

- 143 - duruma ulaşılamaz demektir. Đyi su durumuna 2015’e kadar ulaşılamayacağı açıktır. Ancak, bu duruma on iki yıl sonra, 2027’de, ulaşılabileceği beklenmektedir. (ÇOB 2007)

Ekoloji sütunu ‘makrozoobentozlar’, ‘makrofitler/ fitobentozlar’ ve balıkların biyolojik kalite unsurlarının gelişimini yansıtmaktadır. 2015 yılına kadar Büyük Menderes havzası için orta ekolojik duruma ulaşmak mümkündür.

Tablo 4.15 2015’de çevresel hedeflere ulaşılması

2015 Ekoloji Çevresel akış / besleme Nütrientler Ağır Metaller Pestisitler Evsel atıksu Göller ve baraj gölleri Orta Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Risk altında olmayan Olası risk altında Yeraltısuyu Uygulan maz Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Büyük ölçüde değiştirilmiş nehirler

Orta Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Kıyı ve Geçiş suları Doğal Nehirler

Orta Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Risk altında olmayan

Tablo 4.16 2027’de çevresel hedeflere ulaşılması

2027 Ekoloji Çevresel akış / besleme

Nütrientl er

Ağır

Metaller Pestisitler Evsel atıksu

Göller ve baraj

gölleri Orta Olası risk altında

Risk altında olmayan Olası risk altında Risk altında olmayan Risk altında olmayan Yeraltısuyu Uygulan

maz Olası risk altında

Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Risk altında olmayan Büyük ölçüde değiştirilmiş nehirler

Orta Olası risk altında Olası risk altında Olası risk altında Risk altında olmayan Risk altında olmayan Kıyı ve Geçiş suları Doğal Nehirler

Đyi Olası risk altında

Risk altında olmayan Olası risk altında Risk altında olmayan Risk altında olmayan

- 144 - Çevresel akış sütunu, nehir havzasının deşarjını yansıtır. Đyi ekolojik durum, flora ve faunaları için yeterli su gerektirir. Havza, iklim değişikliği ve su tüketimindeki beklenen artış sebebiyle ciddi “çevresel akış” sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu sütun aynı zamanda yer altı suyu için su çekimi ve besleme arasındaki dengeyi de yansıtmaktadır.

Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son 10 yıllık ortalama akımın en az %10’u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirdeki akım son 10 yıllık ortalamanın %10’undan az olması halinde akımın tamamı bırakılacaktır.

Đyi ekolojik ve kimyasal duruma ulaşmak için gerekli olan birçok önlem hali hazırda devam eden politikaların parçasıdır. Bu kapsamda özellikle Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi, Entegre Kirlilik Önleme Kontrol (IPPC) Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi Türkiye için ağır yatırım gerektirecek direktiflerdir. Bu yatırımlar dikkate alındığında gerçekçi olarak 2015’ten önce alınması beklenen önlemlerle iyi duruma ulaşılması mümkün değildir (Tablo4.15). Bu da 2015 için hedeflerin gözden geçirilerek düzenlenmesi gerektiği anlamına gelmektedir.

Tablo 4.16 Önlemler Programı’nın 2027’deki etkilerine ilişkin bir tahmin sunmaktadır. Tablo 2027 yılına kadar su kütlelerinin durumunda önemli iyileşmelerin olacağını ama aynı zamanda yüzey suyu kütlelerinin bir bölümünde iyi su durumuna ulaşılamayabileceğini göstermektedir. Bu uzun vadeli tahminin bir belirsizlik payına sahip olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Önlemlerin etkilerinin orta vadeli değerlendirmeleri daha güvenilir bir tahmin yapılmasını sağlayacaktır, bu da uygulama süresinin 2027’den de sonraki bir tarihe kadar uzatılması ihtiyacını gündeme getirebilir.

- 145 - ‘Nütrientler’ sütunu, P ve N gibi nütrientlerin bulunabilirliklerini yansıtmaktadır. Đyi ekolojik durum için doğru miktarda nutrient çok önemlidir.

‘Pestisitler, ‘ağır metaller’ ve ‘atık su’ sütunları Su Çerçeve Direktifi ek IX ve X’un gereklerini yansıtmaktadır. Buradaki 51 farklı maddenin deşarjının azaltılması gerekecektir. Bu maddeler, sucul ortam için önemli risk içeren maddelerdir.

Đçmesuyu temini için kullanılan alanlarda Özel Hüküm Belirleme çalışmaları kapsamında daha sıkı hedefler belirlenerek önlemler tanımlanmaktadır. Bunun yanısıra yine planın 2. Bölümünde Korunan Alan olarak tanımlanan birçok alanda Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Yönetim Planları hazırlanmaktadır. Ayrıca, Özel Çevre Koruma Bölgeleri’nde özel koruma hedefleri uygulanmaktadır. Büyük Menderes Nehir Havzasında özel koruma altında olan veya gelecekte özel koruma altına alınacak alanlar bulunmaktadır. Bu alanlarda iyi duruma ulaşılması için son tarih 2015’ten sonrasına ertelenemez, bazı alanlar için ise hedefler iyi durumdan farklıdır. Bazı alanlar için yönetim ya da koruma planları geliştirilmiştir veya geliştirilmektedir.

Havzada birkaç yerde, artezyen kuyularından yüzeye jeotermal su çıkarılmaktadır. Bazı jeotermal suların bor içerdiği rapor edilmiştir. Bu kaynaklarda ağır metal ya da diğer kirleticilerin varlığının teyidi ve bunların sebep olduğu yükler ve doğal konsantrasyonların değerlendirilmesi için daha ileri analizler gerekmektedir. Yalnızca bundan sonra mücbir sebep tartışması yapılabilir.

Nüfusu 2.000’den fazla olan yerleşim bölgelerinin atık su arıtma tesislerinin örn. 2017’de tamamlanacağı öngörülmektedir. Aynı zamanda, nütrient bakımından hassas olarak adlandırılan alanlarda atık su arıtımı geliştirilecektir. Bu, nehir havzasının kalitesinde büyük bir gelişmeyle sonuçlanacaktır. Ancak, doğal koşullar sebebiyle, ekolojik durumdaki tüm pozitif sonuçların fark edilebilmesi 2017’den sonra gerçekleşecektir.

- 146 - Büyük Menderes nehir havzası yoğun olarak tarımsal faaliyetler için kullanılmaktadır. AB mevzuatına göre, dört yer altı suyu kütlesinin çok yüksek nitrat konsantrasyonları olması beklenmektedir. Doğal koşullar sebebiyle bu konsantrasyonların yüzey suyu kütlelerine karışımı çok düşük olduğu için 2022 yılından önce bu konsantrasyonların yüzey suyuna tam anlamıyla karışımı beklenmemektedir.

Đyi ekolojik duruma ulaşılması için balık geçitleri ve balık merdivenlerinin inşa edilmesi kilit bir öneme sahiptir. Ancak, havzanın kimyasal durumu belirli göçmen balıkların geri dönüşüne ya da nüfuslarının artışına izin vermeyecek durumda olduğu müddetçe, bu tür güç durumlara yatırım yapmak anlamlı olmamaktadır.

Baraj inşaatı gibi yeni gelişmelerin teklif edildiği durumlarda 2015’e kadar ulaşılması beklenen hedeflerde aşağıda belirtilen durumlarda düzenleme yapılması yerinde olabilir:

• Đyi yeraltısuyu durumuna, iyi ekolojik duruma, ya da iyi ekolojik potansiyele ulaşılamaması, veya bir yüzey suyu ya da yeraltısuyu kütlesinin durumunda bozulmanın engellenememesi; ve bunun nedeninin yüzey suyu kütlesinin fiziksel özelliklerindeki yeni değişiklikler ya da yeraltısuyu kütlelerinin seviyesindeki değişimlerin sonucu ise, veya

• Sürdürülebilir kalkınma faaliyetleri sebebiyle bir yüzey suyu kütlesinin çok iyi durumdan iyi duruma gerilemesinin engellenememesi durumunda.

Bu durumlarda, çok daha iyi bir çevresel seçeneğin bulunmadığını ve öneriden kaynaklanan faydaların bu yeni gelişme sonucunda kaybedilen faydalardan daha fazla olduğunu teyit edecek bir değerlendirme yapılması gerekmektedir. Bu yeni gelişmenin su kütlesinin durumu üzerindeki tüm olumsuz etkileri hafifletmeye yardımcı olacak bütün uygulanabilir önlemleri bünyesinde bulundurması gerekmektedir. Bu tür durumlarda herhangi bir yargıya varılırken insan sağlığı, insan güvenliği, sürdürülebilir kalkınma ve üstün kamu yararı gibi etkenler dikkate alınmalıdır.

- 147 - Büyük Menderes Havzasında, baraj inşaatı önerildiği durumlarda yeni gelişmeler nedeniyle hedeflerde yapılan düzenlemelerin değerlendirilmesi gerekmektedir. Barajlar meskenler ve sanayilerin su ihtiyaçlarına, tarımın ve enerji gerekliliklerinin taleplerine katkıda bulunur. Bir dizi barajın inşasını içeren programların stratejik değerlendirmeleri ve her bir baraja ilişkin çevresel etki değerlendirmesi sonuçları, vakaların her birine ilişkin yargıya varılmasına yardımcı olacaktır.