Çevre düzeni planları

Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, 2025 yılı hedef alınarak, Konya ve Karaman İlleri bütününde, sürdürülebilir, yaşanabilir bir çevre yaratılmasını; tarımsal, turistik ve tarihsel kimliğin korunmasını, Türkiye’nin kalkınma politikaları kapsamında, sektörel gelişme hedeflerine uygun olarak belirlenen planlama ilkeleri doğrultusunda, planlı bir gelişme ve büyümeyi amaçlamaktadır (Anonim 2018g).

Karaman kentinin mekânsal gelişimin izlemini ortaya koymak üzere T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2018’de revize edilen Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planının amacı; 2043 yılı hedef alınarak Karaman il sınırları içinde sürdürülebilir ve yaşanabilir bir “çevre yaratılması, yaşanan hızlı ve kontrolsüz kentleşmenin, parçacı - sektörel planlamanın yarattığı sorunların ortadan kaldırılması, kentleşme ve sanayileşmenin kontrollü gelişiminin sağlanması, gelişmelerin sürdürülebilir kılınması, ekolojik dengeyi bozacak müdahalelerin engellenmesi, kültürel - doğal değerlerin korunmasını sağlayacak biçimde sosyal, ekonomik, kültürel ve mekânsal gelişmenin yönlendirilmesi” biçiminde açıklanmaktadır (Anonim 2018h).

121

Bu çevre düzeni planı, Karaman il sınırlarının bütününü kapsamaktadır. Bu plan onama sınırları içinde planın amacına yönelik planlama hedeflerini, alt ölçekli planlara esas olacak ana kararlarını, gelişme önerilerini ve sorunlara müdahale izlemlerini kapsamaktadır. Bu plan, plan açıklama raporu ve plan hükümleri ile bir bütün oluşturmaktadır (Anonim 2018h). Konya–Karaman Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planından revize edilerek oluşturulan Karaman Çevre Düzeni Planı detayları şekil 4.1 - 4.3’te verilmiştir. Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planının genel hedefleri ise Anonim (2018s)’ye göre aşağıda belirtilmektedir. Bunlar:

 Karaman ili için kalkınma izlemleri ve bunları destekleyici mekânsal planlama kararlarını belirlemek

 Planlama Bölgesini oluşturan alan bütününde, koruma–kullanma dengesi gözetilerek sektörel olanakların değerlendirilmesini ve geliştirilmesini sağlamak

 Karaman ili için öngörü geliştirmek ve bu amaçla plan kapsamındaki il, ilçe ve beldelerin kimliklerinden başlayarak illerin ülkesel ve bölgesel ölçekteki ilişkilerini belirleyen tanımların oluşturulması ile ülke içindeki ekonomik ve sosyal gelişim izlemlerini belirlemek

 Bu plan kapsamında kalan alanlarda, arazi kullanımının, yapılaşmanın plan, fen, sanat, sağlık ve çevre şartlarına uygun olarak oluşmasını sağlamak

 Doğal, kültürel, tarihsel, sosyal ve ekonomik değerlerin korunarak geliştirilmesini sağlamak

 Afet etkilerinin azaltılmasını sağlamak

 Planlama Bölgesi bütününde gelişme olanakları, iç dinamikler doğrultusunda yerleşme düzeni ve kademelenmesinin oluşturulmasını sağlamak

 Alıcı ortamlarda (su, toprak ve hava) var olan kirlenmenin giderilmesi ve yeni kirlenmelerin oluşmasını önleyecek kararların geliştirilmesini sağlamak

122

Şekil 4.1 Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planına göre Karaman kenti gelişme bölgesinin durumu (Anonim 2018g)

123

Şekil 4.2 Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planına göre Karaman kenti ve yakın çevresinin durumu (Anonim 2018g)

123

124

Şekil 4.3 Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Lejantı (Anonim 2018g)

125

Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planının genel yaklaşımı beş temel kavram üzerine kurulmuştur: Bunlar Anonim (2018s)’de (1) Bütünlük, (2) Koruma, (3) Gelişme, (4) Planlama ve (5) Katılım olarak belirtilmektedir.

Bütünlük kavramı, Türkiye’de planlama gündemine 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planları ile girmiştir. Bu yaklaşımla, havza bazında oluşturulan planlama bölgeleri ile sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine olanak verecek fiziksel planlarla desteklenmesi ilkesi benimsenmiştir.

Koruma, uzun süredir gündemde olan bir kavramdır; ancak bu kavram da ilk kez 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarında, tek tek koruma anlayışından farklı olarak, korunacak bir alanın veya bölgenin çevresel değerlerle etkileşiminin irdelendiği bir anlayışla ele alınmıştır. Gelişme, uzun yıllardır ekonomi kavramı ile ilişkilendirilmiş ve tek yönlü olarak değerlendirilmiş bir kavramdır. 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarında gelişmenin ekonomik boyutunun yanı sıra sosyal ve mekânsal boyutu da dikkate alınmıştır. Planlama mekânsal kararların sektörel kararlarla örtüşmesini sağlayan bir anlayışla yapılmıştır. Katılım, planlamanın temel prensiplerinden biridir.

Bu kavram, planlama çalışmalarında uygulanabilirlik açısından kilit yaklaşım olmuş; ve bu plan çalışması sırasında plan kararlarının etkileyeceği tüm sosyal aktörlerin planlama sürecine katılımı sağlanmıştır.

Bu çerçevede, Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’ndaki genel yaklaşımlar şu şekilde özetlenebilir:

 Konya ve Karaman illerini kapsayan Planlama Bölgesi havza ölçeğinde bir bütün olarak irdelenip, değerlendirilmiştir.

 Ekonomik kalkınma, sosyo–kültürel kalkınma, gelişmişlik düzeyi ve koruma–

kullanma dengesinin sağlanmasının kalkınmada bir bütün olduğu ilkesi benimsenmiştir.

 Çevrenin sürdürülebilirliğine yönelik olarak, ekolojik öneme sahip hassas alanlar, milli parklar, tabiat parkları, tabiatı koruma alanları, yaban hayatı geliştirme sahaları, doğal yaşam alanları olarak adlandırılan sulak alanlar, deniz

126

kaplumbağaları yuvalama kumsalları, önemli bitki ve kuş vb. gibi alanlar mutlak korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir.

 Kültürel ve doğal mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak üzere, arkeolojik, kentsel ve doğal sit alanları mutlak korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir.

 Kalkınma sürecinde büyük öneme sahip olan tarım arazilerinin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde değerlendirilmesi ve korunması fikri benimsenmiştir.

 Su havzaları koruma kuşakları mutlak korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir.

 Kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri, turizm merkezleri ve özel çevre koruma bölgeleri için yetkili idarelerce yapılmış plan kararları korunmuş; bu bölgeler için yeni plan kararları üretilmemiştir. Bununla birlikte, planlamada bütünlük ilkesinin sağlanamadığı bu alanlarda, yetkili kurumların üretecekleri plan ve plan kararlarında, 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planının ana prensip kararlarına uymaları büyük önem taşımaktadır.

 Güncel 1/5.000 ölçekli nazım ve 1/1.000 ölçekli uygulama imar planları sınırları içinde tarım, orman ve jeolojik sakıncalı alanlar olarak planlanmış ve planlamada eşik oluşturan kullanımlar korunmuştur.

 Planlamada verilecek mekânsal kararların, ekonomik sektörler ve sektörler arasındaki eşgüdüm ya da koordinasyona bağlı olarak üretilmesi gerekliliği kabul edilmiştir.

 Mekânsal planlama kararlarının, iş olanağı alternatiflerinin yaratılması amacıyla, potansiyel sunan öz kaynaklar doğrultusunda üretilmesi ilkesi benimsenmiştir.

 Sürdürülebilir ekonomik kalkınmada tarım sektörünün tartışmasız rol oynadığı kabulü ile tarımsal sanayinin desteklenmesi gerekliliği kabul edilmiştir.

 Turizm sektörünün yarattığı katma değerin adil paylaşımını destelemek amacıyla, potansiyel sunan tüm yerleşmelerde bu sektörün desteklenmesi yönünde kararlar üretilmiştir.

127

 Parasal kaynakların israfını önlemek amacıyla özellikle sanayi yatırımları için belirli çekim merkezleri oluşturulmuştur.

 Katılımcı planlama yaklaşımı benimsenmiş; planlamanın her aşamasında plan yapılan illerdeki tüm sosyal paydaşların plan kararlarına katılımı sağlanmıştır.

 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planının hazırlanması sırasında yapılan araştırmalar, güncel imar planlarında, projeksiyonlarla belirlenen nüfus eşiklerinin aşıldığını göstermiştir. Pek çok imar planında ihtiyacın çok üstünde bir nüfusa yetecek alanlar imara açılmıştır. Bu bağlamda, bu planın nüfus kabulleri doğrultusunda imar planlarındaki yoğunluk dağılımlarının yeniden düzenlenmesi yaklaşımı benimsenmiştir.

Karaman kenti için önem arz eden mekânsal planlama kademelerinden birisi de İl Özel İdaresi tarafından hazırlanan 1/25 000 ölçekli il çevre düzeni planıdır. Karaman için yukarıda ele alınan Konya–Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı hazırlanması ve onaylanmasını takip eden süreç uyarınca Karaman İl Özel İdaresi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından 1/25 000 ölçekli İl Çevre Düzeni hazırlanmıştır (Anonim 2018g).

1/25.000 ölçekli Karaman Çevre Düzeni Planı hazırlanmasında amaç, 1/100 000 ölçekli Planın ana kararlarını aktarırken, aynı zamanda Karaman Kentinin 2030 öngörüsünü belirleyecek, planlama çalışmalarına yön verecek kararların üretilmesidir. Karaman belediye sınırları içinde sürdürülebilir ve yaşanabilir bir çevre yaratılması; tarımsal, turistik ve tarihsel kimliğin korunması, sektör ile ilgili gelişme hedeflerine uygun olarak belirlenen planlama ilkeleri çerçevesinde, sosyal, ekonomik, kültürel ve mekânsal açıdan sağlıklı gelişme ve büyüme amaçlanmaktadır. Karaman İl Çevre Düzeni Planında, Karaman Kenti için öngörülen planlama ilkelerini (1) Planlama, (2) Geliştirme ve (3) Koruma İlkeleri şeklinde özetlemek mümkündür (Anonim 2018g).

(1) Planlama İlkeleri:

 Kentsel gelişme alanlarının, nüfus öngörüleri ile birlikte, yerleşmelerdeki olası gelişme potansiyellerinin de dikkate alınarak belirlenmesi

128

 Mekânsal planlama kararlarının, sektör ile ilgili potansiyellerle eşgüdüm halinde verilmesi

 Verimli tarım arazilerine baskı yapan plansız sanayileşmenin önlenmesi ve var olan sanayilerin çevresel etkilerinin kontrol altına alınması

 Afet sorunu taşıyan alanlarda, koruyucu plan kullanım kararlarının geliştirilmesi

 Mekânsal gelişme izlemlerinin geliştirilmesi ve düzensiz yapılaşmanın önlenmesi

 Erozyona karşı gerekli tedbirlerin alınması

(2) Geliştirme İlkeleri:

 Planlama Bölgesi’nin sosyal, ekonomik, kültürel ve mekânsal açıdan koordineli bir şekilde büyümesi ve gelişmesinin sağlanması.

 Planlama Bölgesi’nin doğal, tarihsel, kültürel, sosyal ve ekonomik değerlerinin katma değerlerini artıracak kararlarla geliştirilmesi.

 Planlama Bölgesi’nde sektörler arası eşgüdümün sağlandığı bir ekonomik gelişmenin sağlanması.

 Planlama Bölgesi’nde yer alan tüm gelişme alanlarının, verimi yüksek tarım arazilerine ve enerji kaynak alanlarına zarar vermeyecek biçimde geliştirilmesi.

 Kırsal yerleşme alanlarında, yaşam niteliğini geliştirmeye yönelik olarak ekonomik, sosyal, kültürel ve doğal değerlerin sürdürülebilir biçimde korunması.

 Bu plana göre hazırlanacak ya da revize edilecek alt ölçekli planlarda, yüksek yoğunluklu kentsel alanlarda nüfus ve iş alanlarının desantralizasyonunun sağlanması amacıyla alt kademe merkezlerin gelişmesini sağlayacak kararların üretilmesi.

 Çevre kirliliği yaratan sanayilerin organize sanayi bölgelerinde yer alması ve bu bölgelerde kirliliği önleyici tedbirlerin alınması.

129 (3) Koruma İlkeleri:

 Planlama Bölgesi’nde çevresel değerlerin koruma–kullanma dengesi gözetilecek şekilde korunmasının sağlanması

 Orman alanlarının korunması

 Mera alanlarında koruma–kullanma dengesinin gözetilmesi

 Bitkisel üretimde önemli paya sahip olan tarım toprakları ile su ürünleri üretim yerleri ve çevrelerinin korunması

 Üzerinde yetişen özel ürünler açısından önem taşıyan tarım alanlarının korunması

 Su kaynaklarının korunması ve suyun dengeli ve verimli kullanımının sağlanması

 Yüzeysel su ve yeraltı suyunun kirlenmesinin önlenmesi

 İlgili kuruluşların yatırım programında yer alan veya alacak olan sulama alanlarının korunması

 5226/3386/2863 sayılı "kültür ve tabiat varlıklarını koruma kanunu" uyarınca belirlenen ve belirlenecek olan sit alanları ile kültür ve tabiat varlıklarının, ilgili yasalar ve bağlı yönetmelikler uyarınca korunması

 Korunacak alanlarda, kentsel gelişme baskılarını azaltacak tedbirlerin alınması