Yöntem - MATERYAL ve YÖNTEM - ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Dİ

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.2 Yöntem

Karaman kenti için kentsel dirençliliğin tanımlanması süreci kentin çeşitli risklerden arındırılması olarak tanımlanmakta ve benimsenmektedir. Çağdaş ve sürdürülebilir yeni kentler Hansen vd. (2017) tarafından da ortaya konulduğu üzere yeşil altyapının yaşamsal önem taşıyacağı bir yaklaşımla ele alınmaya başlanmıştır (Şekil 3.5). Kentsel dirençlilik genel olarak tanımlanırken riski oluşturan nedenler ve bu nedenlerin etki dereceleri araştırmak veya ortaya koymak yoluyla alınması gereken afet öncesi önlemler değerlendirilmektedir. Türkiye ve dünyada dirençli kentler üzerine yapılan çalışmaların neredeyse tamamının afetler ve korumasızlık üzerine odaklandığı, dirençliliği temel alan çalışmaların sınırlı olduğu, kentlerin dirençliliğine yönelik izlemlerin de 2015’ten itibaren hazırlandığı görülmektedir. Kentsel dirençliliğin belirlenmesinde afet ve korumasızlık yaklaşımlarının ötesinde ekolojik kent planlama, peyzaj planlama - tasarım, yeşil alt yapı planlaması, ekokent kavramları ile ilişkili araştırmaların ise başlangıç aşamasında olduğu görülmektedir. Bu çalışmanın hazırlanması sürecinde amacı, kavramsal temeller, yöntem, bulgular ve sonuçların değerlendirilmesinde şekil 3.6’da verilen yöntem akış şeması kullanılmıştır.

Şekil 3.5 Almanya Doğa Koruma Ajansı (Federal Agency for Nature Conservation–

BfN)’e göre yeni kentlerden beklenen perspektife örnek bir simgesel yaklaşım (Hansen vd. 2017)

108

Şekil 3.6Yöntem akış şeması (Çalışma kapsamında oluşturulmuştur)

Amacın Belirlenmesi

Literatür Taraması Çalışma Alanının Belirlenmesi

Bu Alanın Seçim Ölçütleri

Bilimsel Temeller ve

Akademik Literatür

Kent, Kentleşme, Ekokent kavramları ve politikaları ile

ilgili tarama

Coğrafya Metodu

Çok Amaçlılık Yeşil Altyapı

Peyzaj Yönetimi

Peyzaj Politikaları Yönetim Planları

İzleme Dokümanları

Veri Toplama o Grafik Veriler o Alan Kullanım Verileri o Sosyal Yapı ile İlgili

Veriler

Yönetim Yapısını Ortaya Koyan Uygulama Adımları

o Haritalar

o Yeşil Altyapı Sisteminin Tüm Elemanları

Yöneticiler Uygulayıcıl

Mülakat ve Görüşmele

Deneyimler

Çelişkilerin Giderilmesi KARAMAN KENTİ İÇİN

DİRENÇLİ KENT YAKLAŞIMI

109

Araştırmanın kaynak araştırması çalışması ve veri toplama sürecinde, dirençli kent kavramının temelini oluşturan başlıca kavramlar kent, kentleşme, kentsel açık- yeşil alanlar, doğal afetler, deprem, güneş ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları kavramları ilişkileri hem kent planlama hem de ekolojik planlama–tasarım, ekokent yaklaşımları açısından incelenmiş, değerlendirilmiş, ilgili konular hakkında tez, kitap, makale, bildiri, dergi, rapor ve internet üzerinden araştırma yürütülmüştür. Bu bağlamda, Karaman kentinin gelişim süreci, yeşil altyapı, sosyo–kültürel yapı, doğal afetlerin durumu, kentsel tasarım ve planlama ile çevresel duyarlılık konuları temel alınarak, yorumlanarak dirençli kent kavramı ile ne kadar özdeşleştiğine ilişkin değerlendirmeler ve öneriler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Karaman kenti ölçeğinde kentsel dirençliliğin tanımlanması, olası sorunlardan arındırılmış bir kentsel erişim için yapılması gereken plan, program ve izlemler bu çalışma özelinde ön plana çıkarılmaya çalışılmaktadır. Karaman kenti için dirençliliği tanımlarken, sorunları oluşturan etmenler ve bu etmenlerin etki derecelerini daha iyi öngörebilmek sürdürülebilirlik bakımından da büyük önem taşımaktadır. Günümüze kadar yürütülen çalışmaların büyük çoğunluğu genel olarak afetler ve korunmasızlıklar üzerine odaklanmış olup, dirençliliği, özellikle kentsel peyzaj planlama ve yeşil altyapı sistemlerini öncelikleyen çalışmaların ise sınırlı düzeyde kaldığı gözlenmektedir. Diğer taraftan kentsel dirençliliğin nasıl tanımlanacağı ve/veya ölçülebileceğine yönelik yöntemler arasında da farklılıkların bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu yöntemler temel olarak (1) Merkezi ve/veya yerel ölçekte dirençliliğin saptanması, altyapı uygulamaları, parasal kaynak yönetimi ve planlamaya ilişkin veri setlerinin kullanımı ve (2) Çalışma alanı şehir ve bölge planlama, kentsel tasarım, peyzaj mimarlığı, kamu yönetimi, mimar, inşaat mühendisliği v.b. olan uzmanlarla yapılan anketler şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Kentsel dirençliliğin saptanmasında kullanılan ve Balta (2013) tarafından önerilen “Veri Seti Yöntemi”; Türkiye ve Karaman kent koşulları ele alındığında uzun yıllara dayalı ve düzenli veri tabanının bulunmaması, kentsel planlama - tasarım ile afetlere yönelik koşullar göz önüne alındığında ise çok boyutluluğun göz ardı edilmesi, afet veri tabanına ilişkin kayıplara yönelik değerlendirmelerin büyük oranda can/mal kaybı ve

110

yapı stoğuna ilişkin saptamalardan oluşması, yeşil altyapı (park ve bahçeler, meydanlar, yaya bölgeleri, ekolojik koridorlar, yeşil yol sistemleri, kullanılmayan toprak yüzeyli alanlar, cadde ve refüj ağaçlandırmaları v.b.) gibi doğal afetlerin oluşumunda önleyici ve sonrasında ise koruyucu işlevleri bulunan sistemlere dair verilerin yetersizliği nedeniyle bu araştırma özelinde yöntemin kullanılması uygun görülmemiştir.

Bu çalışma ile kentsel peyzaj planlama yaklaşımları ile de ilişkilendirilmek üzere Karaman kentinin dirençlilik durumunun bileşenlerini ve var olan durumunu ortaya koyarak tanımlamak, endeks değeri oluşturmak ve geleceğe yönelik olarak özellikle kentsel yaşamın sürdürülebilirliğini ortaya koymak bakımından öneriler sunulması hedeflenmektedir. Bu bağlamda T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülerek 2010’da tamamlanan “Sürdürülebilir Kentsel Gelişme İçin Bütünleşik Kentsel Gelişme İzlemi ve Eylem Planı Hazırlama Projesi’nin sonuç dokümanı;

KENTGES–Bütünleşik Kentsel Gelişme İzlemi ve Eylem Planı (2010–2023) (Anonim 2010a), T.C. Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Kentsel ve Mekânsal Gelişme Dairesi tarafından hazırlanan “Mekânsal Planlama Sistemine İlişkin Değerlendirme Raporları (Anonim 2012c, Partigöç 2018, Sarı vd.

2018)” dikkate alınarak ekokent göstergeleri ve dirençli kent ölçütlerinin bu çalışma özelinde bütünleştirilmesi ile elde edilen puan değerleri “Dirençliliğe Yönelik İhtiyaç Analizi ve Dirençliliğine Yönelik Hedef, İzlem ve Eylem Bazlı Yaklaşımlar”ın ortaya konulmasına çalışılmıştır.

(a) Karaman kentinin dirençliliğine yönelik gereksinim analizi için (1) Türkiye’de kentleşme, yerleşme ve mekânsal planlama sisteminin var olan durumu ile bu durumun Karaman kenti özelinde değerlendirilmesi, (2) Ulusal ve uluslar arası belgelerde kentleşme, yerleşme - mekânsal planlama ve bu süreçlerde Karaman kentinde yerel - kamu kuruluşlarınca hayata geçirilen izlem ve eylem planları ve (3) Sürdürülebilir kentleşme için değerler sistemi ve temel ilkelerin Karaman kenti ile ilişkili olarak değerlendirilmesi ve

(b) Karaman kentinin dirençliliğine yönelik hedef, izlem ve eylem bazlı yaklaşımlar için (1) Türkiye’deki mekânsal planlama sisteminin Karaman kenti bakımından gözden geçirilmesi, (2) Karaman kentinde mekân ve yaşam

111

niteliğinin artırılmasına yönelik eylemlerin gözden geçirilmesi ve (3) Karaman kentinin peyzaj planlama ve uygulama ile ekonomik ve toplumsal yapılarının güçlendirilmesi üzerinde irdelemeler yapılmaktadır.

Karaman kentinin dirençlilik kapasitesinin belirlenmesi için çizelge 3.4’de verilen ekokent koşul düzeylerine ilişkin gösterge puanlar Anlamsal Farklılaşım Tekniğine göre derecelendirilmiş ve Anonim (2016b) tarafından geliştirilen “Uluslararası Ekokent koşul düzeyleri ve göstergeleri Anonim (2018d) tarafından verilen dirençli kent ölçütleri ile bütünleştirilerek geliştirilen çizelge 3.5’daki puanlama matrisi “Odak Uzman Grup”

un değerlendirmesine sunulmuştur. Odak Uzman Grup, Karaman kentinin (1) Kentsel Tasarım, (2) Biyo–Coğrafik Fiziksel Özellikler, (3) Ekolojik Duyarlılıklar, (4) Doğal Afetler ve (5) Sosyo–Kültürel Özellikler gibi konularda uzman, araştırmacı, öğretim üyesi ve kamu–yerel yönetim planlama birimi uzmanlarından oluşmakta ve kent plancı, peyzaj mimarı, mimar, çevre mühendisi, gıda mühendisi, makine mühendisi, inşaat mühendisi, ziraat mühendisi, biyolog, işletmeci ve kamu yöneticisi gibi meslek disiplenlerinden 16 kişi oluşturulmuştur. Anlamsal Farklılaşım Tekniği’nin uygulanmasında puanlandırma –10, –7.5, –5, –2.5, 2.5, 5, 7.5 ve 10 şeklinde uygulanmıştır.

112

Çizelge 3.4 Anlamsal farklılaşım tablosunda kullanılan puan skalaları

Kategori Sembol Kategori Adı Puan Değeri

Kategori 1 Sağlıksız Kent –10

Kategori 2 Yeşil Kent 1 –7.5

Kategori 3 Yeşil Kent 2 –5

Kategori 4 Yeşil Kent 3 –2.5

Kategori 5 Eko Kent 1 2.5

Kategori 6 Eko Kent 2 5

Kategori 7 Eko Kent 3 7.5

Kategori 8 Gaia Seviye Kent 10

113

Çizelge 3.5 Uluslararası ekokent koşul düzeyleri ve göstergeleri (Anonymous 2016a) kullanılarak Karaman kenti için oluşturulan dirençlilik puanlama tablosu (Çalışma kapsamında Anonim (2018d)’den yararlanılarak puanlama tablosuna doğal afetler ana başlığı ile kentsel tasarım ana başlığına yeşil ve mavi koridorlar eklenmiştir)

Erişilebilirlik (Yaya Sirkülasyonu)

Düşük Aktivite

& Yürüme Mesafesinde Değil

Yürüme Mesafesinde &

Erişilebilir

Eksiksiz &

Sürdürülebilir

Güvenli ve Uygun Fiyatlı Konut

Güvenli Değil &

Pahalı

Güvenli &

Uygun Fiyatlı

Güvenli & Uygun Fiyatlı

Yeşil Binalar Kaynak Yetersiz

& Savurgan &

Sağlıksız

Kaynaklar Verimli Kullanılıyor &

Sağlıklı

İyileştirici (Onarıcı)

Yeşil ve Mavi Koridorlar

Yetersiz &

Plansız

Yeterli &

Planlı

Yeterli & Planlı &

İyileştirici Çevre Dostu Ulaşım Çevreye Zarar

Veren

Çevresel Zarar Mevcut Değil

Çevresel Niteliği Geliştirici Kentsel

Tasarım

113

114

Hava Kirli Temiz Hava Niteliğini

Geliştirir

Su Kirli & Atık Temiz &

Güvenli

Su Niteliğini

Geliştirir

Toprak Tahrip Edilmiş Sağlıklı Toprak

Niteliğiniİyileştirir

Doğal Kaynaklar Tükenmiş Sorumlu

Tüketiliyor

Doğal Kaynak

NiteliğiniGeliştirir

Enerji Yenilenemez Temiz &

Yenilenebilir

Temiz &

Yenilenebilir

Gıda Sağlanamıyor Sağlıklı &

Erişilebilir

Besleyici & Bol &

Erişilebilir Biyo–

Coğrafik ve Fiziksel Özellikler

114

115

Hava Kirli Temiz Hava Niteliğini

Geliştirir

Su Kirli & Atık Temiz &

Güvenli

Su Niteliğini

Geliştirir

Toprak Tahrip Edilmiş Sağlıklı Toprak

Niteliğiniİyileştirir

Doğal Kaynaklar Tükenmiş Sorumlu

Tüketiliyor

Doğal Kaynak

NiteliğiniGeliştirir

Enerji Yenilenemez Temiz &

Yenilenebilir

Temiz &

Yenilenebilir

Gıda Sağlanamıyor Sağlıklı &

Erişilebilir

Besleyici & Bol &

Erişilebilir Biyo–

Coğrafik ve Fiziksel Özellikler

115

116

Biyoçeşitlilik Nesli tehdit Altında

Sağlıklı Sürdürülebilir

Taşıma Sığası Aşırı Avlanma Riski

Düşük Seviyede Etkilenme

Biyosferin Sınırları İçerisinde

Ekolojik Bütünlük Zayıf &

Sağlıksız

Sağlıklı Güçlü & Onarıcı

Deprem Deprem Riski

Yüksek

Orta Derecede Deprem Kuşağında

Deprem Riskleri Her Düzeyde Belirli ve Yönetilebilen Ekolojik

Duyarlılıklar

Doğal Afetler

116

117

Heyelan Heyelan Riski

Yüksek

Heyelan Riski Düşük ve Belirlenmiş

Heyelan Riskleri Tanımlı ve Yönetilebilen Sel ve Taşkınlar Sel ve Taşkın

Riski Yüksek

Sel ve Taşkın Riski Düşük

Sel ve Taşkın Riskleri Belirlenmiş ve Yönetilebilen İklim Değişikliği

ve Kuraklık

Kuraklık Riski Yüksek

Kuraklık Riski Düşük

Kuraklık Riskleri Tanımlı ve Yönetilebilen Çökmeler

(Obruklar)

Çökme Riski Yüksek

Çökme Riski Düşük

Çökme Riskleri Tanımlı ve Yönetilebilen

112112112112112112112112112112112112112112112112112117

118

Kültür Desteklenmiyor Sağlıklı &

Destekleniyor

Besleniyor &

Destekleniyor Toplumsal

Katılım ve Yönetişim

İşbirliği Yok &

İyi Organize Edilmemiş

Sağlıklı &

Katılımcı

Yüksek

Organizasyon &

Yüksek İşbirliği Ekonomi Adil Paylaşım

Yok

Adil

Paylaşım

Adil Paylaşımı

İyileştirici

Eğitim Sağlanamıyor Yaşam Boyu

& Erişilebilir

Herkes için

Sağlanıyor Gönenç Şiddet &

Haksız Uygulamalar

Yaşam

Doyum Kalitesi Düzeyinde

Adalet & Barış &

Hoşnutluk Sosyo–

Kültürel Özellikler

TOPLAM

118

119

Belgede ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ DİRENÇLİ KENTLER BAĞLAMINDA KARAMAN KENTİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Ayşe ÖZKUR KARAHAN PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI ANKARA 2018 Her hakkı saklıdır (sayfa 123-135)