Çekim Edatları

İsimlerden sonra gelerek, bağlı olduğu isimle cümlenin diğer unsurları arasında zaman, mekân, cihet, tarz, benzerlik, başkalık vb. gibi bakımlardan çeşitli ilgiler kuran kelimelere çekim edatı diyoruz.2

bilen: ile

May éyi kirişi bilen hava leppide issip ketti, bahar vayπa yetti éri…-östeñ boylirini, yata…, sinip, meydan ve hemme ya…ni …izil gül bilen nemḫuş havaniñ kişini mest …ilπuçi hidi …aplidi, …işiçe zéminniñ tepti bilen yénik nepeslinip yat…an eñ nazuk ot-çöplermu özini bésivalġan taş-dañgallar arisidin muşa……et bilen ösüp çi…ip, …uyaş nuriġa intildi. 1/03

Ötken işlar bilen şu tapta “kamér”da boluvat…an işlar …oşulup. 84/26 Badamgül zerde bilen tekrarlidi: 333/26

U yé…inda <mavcuşiġa umaç içküzġen> dégen cinayet bilen beş yilli… …ama… cazasiġa höküm …ilindi. 146/01

-Éytiña, siz cemiyetke néme bilen çi…ip ketmekçi?! 173/12

üçün: için

Olar téḫimu obdanra… meslihetlişiş üçün bir-birini yétilişip yata… terepke …arap ketti… 3/16

Bu çaġda yoġanbaşniñmu bir neççe dost-buraderliri uni …oġdaş üçün ikki teripide teyyar bolġanidi. 26/02

-Öziñizmu kördiñiz, méniñ bu çéçim ular üçün tut…a, sapa… bolup bérivatidu, yulunupmu bir yerge bardi, bira…la alduruvétip …utulay, deymen! 85/16

Etisi A…niyazni nes basti, Recep Şadi öç éliş üçün uniñġa ésilivaldi. 284/09 U ḫetni yeni bir o…uş üçün yançu…idin élip açti: 367/03

Pe…et rehberlik benzisini teñşeş ġulġulisi kétivat…an peytte, munasivetlik orunlarniñ di……itini …ozġaş üçünla éytilġan ġerezsiz, ḫalisane bir söz idi. 337/09

béri: beri, bu yana

U bügün çüşlük tama…tin kéyin yata…ta bolidiġan témisiz, …izġin parañlar ceryanida neççe kündin béri köñlige pükken A…niyazġa ḫizmet işleş niyitini iş…a aşurma…çi boldi. 116/14

Şundin béri şu boldi adet, 20/04

Neççe kündin béri bizmu, at-ulaπlarmu talişip yevatmamdu…! 22/18

1 _{Hacıeminoğlu, (1992): Türk Dilinde Edatlar, İstanbul: MEB. Yayınları, s.V.} 2 _{Hacıeminoğlu, 1992: 1.}

Lékin …açanki, Ġunçe…izni yaḫşi körüp …aldi, şuniñdin béri özimu sezmigen

halda kiyim-kéçeklirini tüzeştüridiġan, burut-sa…allirini pat-pat …iridiġan bolup …aldi. 138/02

-Munda… dégin! -dédi Oizil Burun tesirlenginidin Seleyniñ dolisiġa …é…ip, -sen …açandin béri şunçe ġéripperver, …izperver bolup …alġansen! 317/13

kéyin: sonra

Şevket üç kündin kéyin ruḫset aldi. 3/18

Şuniñdin kéyin Selim Ependi bildiki, u Havaz Beḫtiniñ fakultéttiki “çoñ

re…ibi” bolup …alġanidi. 154/26

Bir haza cimili…tin kéyin birinçi topni yenila Zayit atti, u özini körsitişke

bolidiġan munda… katta sorunlarda hergizmu pursetni …oldin bermeytti. 213/23

Muzikidin kéyin şoḫ yé…imli… naḫşilar o…uldi, Hélim Ġécekmu, Savut Dapmu ḫéli issi… nepes naḫşiçilardin idi. 321/18

U bir munçe menilik, …izi…arli… sözlerni …ilġandin kéyin aḫirida munda… dédi: 391/09

“Buniñdin kéyin men mal késivat…anda, ustam, çüştiki puruç, dep …oyuñlar!” dep cékileptu. 326/12

toġrisida: hakkında

U yurttiki işlar toġrisida oçu… ve tepsiliy sözleşni ḫalimidi, néme üçündur köñliniñ arami yo… idi. 43/03

Belki turmuşi ve kéliçiki toġrisida bir …ararġa kelelmey …iynilivat…an déliġullu… içidiki tura…siz oylar idi. 134/06

Bügünki şenbe kéçisini …anda… ötküzüş toġrisida, ular tünügünla

pütüşüvalġanidi. 253/20

Şéir toġrisida söz boluvat…anda, şair Téyipcan Éliyop öz tecribilirini nahayiti iḫçam hem méġizli… …ilip munda… dédi: 324/24

Yé…inda, melum bir yata…ta, Havaz Beḫti toġrisida munda… bahalar bolup ötkenidi: 338/02

Zayit toġrisida sözlimeyla …oyay, uniñ tomurlirida e…ivat…ini …an emes, evrezniñ sési… yundisi iken!... 405/03

…arşi: karşı

Buniñġa _…arşi birinçi pikirni yene Selim Ependi otturiġa …oydi: 181/01

–Rast, bu adettiki şair emes! -dédi “Oizil Burun”mu …ayil bolup, -é…imġa

…arşi ceñçidek …ilidu! 313/05

Hazir sizde burjuaziyiniñ hucumiġa _…arşi i…tidar barġanséri kemiyip kétivatidu, bu bekmu ḫeterlik! 372/01

U oyla-oyla, aḫiri …anda… ölüşniñ amalini tapti, amal tolimu azabli…, şep…etsiz idi, lékin u şuni tallidi, u şuniñ bilen eñ aḫir…i casaritini, iradisini ve rezillikke …arşi

isyankar rohini ipadilemekçi boldi! 398/09

Sen …anda… …ilip, özüñ yaḫşi körgen …izniñ hayatini veyran …iliş…a, diliñġa meripet otini ya……an ustaziñġa …arşi muşt kötürüşke cür’et …ildiñ!? 417/19

boyiçe:boyunca

Şunda… …ilip, ular sinip boyiçe ulanbay terepke çi…işni, keçlik tama……içe vezipini tolu… orundap …aytip kélişni meslihetlişip, tézla yolġa çi…işti. 28/10

-Ötkenki vede boyiçe bügün bille kinoġa bérip kéleyli dévidim, -dédi Zayit uniñġa yé…inra… kélip. 100/17

Lékin u her …ançe aġrinmisun, turmuş yenila öz …anuniyiti boyiçe …ilidiġanni …ilivéretti. 125/03

İmtihan çek éliş usuli boyiçe éġizçe élinġaç…a, he…i…etenmu tes hem müşkül idi. 265/17

Mektep boyiçe éçilġan “veziyet terbiyisi” çoñ yiġini uza… davam …ilmidi. 286/01

Bu dunyaniñ işliri hergizmu séniñ ve Havaz Yétekçiniñ ḫiyali, iradisi boyiçe bolup ketmeydu!... 413/10

burun:evvel, önce, geçen

Oru… baliniñ turupla aççi…i kélip …aldi, közliri …isilip, burun perrekliri lipildep ketti. 25/12

Köp yégen adem burun ölidu, dégen gep bar. 112/02

Burun aldidiki hara…ni silkinip turup teslikte içivetti. 201/13

Éhtimal, ḫétimni o…up, aldirap kétipsen, burun toy …ilip néme …ilattiñ dersen! 328/18

Burun tonumiġan bolsa…, emdi tonuşimiz, ustaz tutimiz, buniñ némisi

yaman!? 323/07

Ular üç yil burun tunci …étim uçraş…anda, A…niyaz he…i…etenmu …opal ve yavayi bir yigit idi. 74/23

aval: evvel, önce

Bu pev…ulaadde ḫever şu haman beyni gür-gür borandek aval guñşi rehberlikige, andin nahiye rehberlikige yetküzülidu. 146/25

Biz aval ademni …ut…uzayli!... 159/23

Hey Seley, sen aval özüñniñ ġémini yéġine! 204/24

dek: gibi

Şevket ésige kelgendek A…niyazġa leppide …arap, biraz ensizlik bilen munda… dédi: 3/03

Kaşki, hazir méniñmu hesritimni sözlep bergüdek aşunda… birer zuvansiz hayvinim bolsimu! 123/15

Uzun, …ap…ara ikki örüm çéçi té…imida yilandek suylap turatti. 254/07

Beziler buniñdin bir ḫil siyasiy tehditni sezgendek, biaram boluşti, beziler bolsa, bir ḫil ötkür puruḫ hidini hidliġandek, vesvesige çüşüp …aldi. 298/19

Selim Ependige çare körüldi, körülgendimu, pütün mektepni zilzilige salġudek, pütün o…ut…uçi, o…uġuçilarniñ yürikini titretküdek dericide éġir çare körüldi. 376/03

bille: birlikte, beraber

Şuna hemişe ayrilmay bille yüretti. 8/04

Uniñ köñül ġeşliklirini ene şu ġemsiz, oyna… taġ suliri bilen dala selkini özi bilen bille yira…larġa élip ketkendek dili yayrap …aldi… 91/07

Ular derslerni bille tekrarlaytti, imtihanġa bille teyyarli… …ilatti, kino-tansilarġa

bille baratti. 253/16

Şu sevebtin, ularni körse uniñ közi nurlinidu, ular bilen sözleşse, uniñ rohi kötürülidu, ular bilen bille bolġanda u özini küçlük, işençlik, ḫuşal ve azade sézidu!... 388/21

oḫşaş: aynı, benzer, fark etmez, farksız

Ottuzġa yé…in o…uġuçiniñ işi, keypiyati oḫşaş emes idi. 170/09

… bu töt yigit üç yildin béri oḫşaş …ismetlerni béşidin keçürüp, oḫşaş sinip,

oḫşaş partida olturup, zamanivi bilim öginivat…an …edinas dostlardin bolup …alġanidi.

4/19

-Ya… men öz közitişlirimdin şunda… ḫulase kilimenki, tünügün bilen bügün

oḫşaş Zayit, şeksizki, ete bilen ögünmu oḫşaş bolidu! 38/23

Püzek hemişe şal maysiliri bilen oḫşaş ösidu. 291/09