Çeşmeler

İlk çağlardan itibaren insanoğlu daima bir su kaynağının yakınında yaşama ihtiyacı duymuştur. Suyun insan hayatındaki öneminden dolayı, tarih boyunca bütün medeniyetleri oluşturan toplumlar, suyu temin etmek, ona kolay ve kesintisiz olarak ulaşabilmek için çeşitli mimari çözümler aramışlar ve bulmuşlardır. Bunlardan biri de çeşmeler olup, bunlardan bazıları mimari değeri çok yüksektir. Ama Anadolu’nun genelinde çeşmeler sade birer yapıya sahiptir1312.

Karaman, çeşmeleriyle ünlü şehirlerden biridir. Evliya Çelebi şehirde 23 adet çeşmenin varlığından bahsetmiştir1313. DAVIS ise hemen hemen her caddede suyu bol bir çeşmenin bulunduğunu, çoğunun güzel bir tarzda yapılmış olduğunu görmüştür1314.

Karaman’da kamuya ait çeşmelerin yanında bazen evlerin bahçelerinde özel çeşmeler vardı1315. Belgelere değişik vesilelerle yansıyan Karaman çeşmeleri şunlardır:

5.3.1. Abdurrahman Efendi Çeşmeleri

Yerleri belirlenemeyen Abdurrahman Efendi Çeşmeleri, eski Karaman müftüsü Tavşan-Zade Abdurrahman Efendi tarafından yaptırılmıştır. 20 Şevval 1211 (19 Mart 1797) tarihinde bu çeşmelerin mütevellisi Abdurrahman oğlu Mustafa idi. Aynı tarihte Mustafa oğlu Hacı Mustafa Tabakhane’deki bir ambarını bu çeşmelere vakfetmişti1316.

5.3.2. Ahi Osman Mahalle Çeşmesi

Ahi Osman Mahalle Çeşmesi, 03 Muharrem 1193 (21 Ocak 1779) tarihli vakıf muhasebe defterinde geçmektedir. Bu deftere göre mahallenin avarız vakfı ile mahalle çeşmesinin vakfının altı kişide 212 kuruş nakit parası vardır1317.

1309 _{KKS, No: 290, s. 26/2.}

1310 _{KKS, No: 297, s. 110/1.}

1311 _{KONYALI, bu kuyuların dışında Karamanoğulları döneminden kalma oluğunu yazdığı Kalenin}

batı tarafına düşen Akyokuş tepesindeki Alacasuluk Kuyusu’nu, Musa Bey Medresesi’nin batısındaki Ayıboğlu/Musa Bey Kuyusu’nu, Alacasuluk Bağı yakınındaki Bali Bey Kuyusu’nu tespit etmiştir. Bk. Aynı eser, s. 649–650.

1312 _{Mustafa DENKTAŞ, “Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler ”, Türkler, VII, Ankara 2002, s. 872-873.} 1313 _{Seyahatname, IX, s. 159.}

1314 _{Aynı eser, s. 293.} 1315 _{KKS, No: 287, s. 23/2.} 1316 _{KKS, No: 297, s. 258/4.} 1317 _{KKS, No: 305, s. 251/2.}

5.3.3. Bali-Zade Çeşmeleri

Bali-Zade Çeşmeleri’nin biri Baloğlu semtinde diğeri de Ali Şahne Mahalle- si’nde olmak üzere iki adet idi1318. 1202 (1787/1788) yılında Bali-Zade tarafından yaptırılan çeşmelere Seyit Hacı İbrahim mütevelli tayin edilmiştir1319.

5.3.4. Bilgili Ahmet Çavuş Çeşmesi

Bilgili Ahmet Çavuş Çeşmesi, Kirişçi Baba Mahallesi’ndeydi. Osman oğlu Seyit Şeyh İsa’nın mütevelli atanmasına dair bir berat kaydının dışında hakkında başka bilgiye ulaşılamamıştır1320.

5.3.5. Bucak Kadı Çeşmesi

Bucak Kadı Çeşmesi, Tapucak Mahallesi’ndeydi. KONYALI, bu çeşmenin adının Kadı Budak Çeşmesi olduğunu ve 1551 yılında Budak Kadı tarafından yaptırıldığını yazmıştır1321. Mahalle mescidinin ve Bucak Kadı Çeşmesi’nin bir mütevelliye ihtiyacı olduğundan 1168 (1754/1755) yılında Hacı Yahya oğlu Hacı Ali mütevelli olarak atanmıştır1322.

5.3.6. Cedit Mahallesi Çeşmesi

Yeri belirlenemeyen Cedit Mahallesi Çeşmesi ile ilgili tek belge 1193 (1779/1780) yılında tutulan vakıf muhasebe defterindeki kayıttır1323. Bunun dışında bir bilgiye rastlanmamıştır.

5.3.7. Çukur Çeşme

Çukur Çeşme, Hisar /Kale Mahallesi’nin güneyindeydi. 1162 (1748/1749) yılında bu çeşme ile birlikte yine Kale Mahallesi’nde, batı kapısının önünde bulunan çeşmenin mütevellisi olan Seyit Yahya’nın vakıfta bazı suiistimallerde bulunduğu tespit edilmiş, bu nedenle görevden alınarak yerine Seyit Hacı Mehmet tayin edilmiştir. Bu tarihte Çukurçeşme’nin bakıma ihtiyacı olduğundan Şeyh Mustafa vakfın ilk nazırı olarak göreve başlamıştır1324.

1318 _{KONYALI, aynı eser, 626–627.} 1319 _{VGMA, LHD, No: 558, vr. 86a.} 1320 _{VGMA, LHD, No: 1155, vr. 10b.} 1321 _{Aynı eser, s. 640.}

1322 _{VGMA, LHD, No: 1103, vr. 106a.} 1323 _{KKS, No: 305, s. 282/2.}

5.3.8. Eminüttin-Zade Çeşmeleri

Küçük Dede Mahallesi’nde bulunan Eminüttin-Zade Çeşmeleri, üç adet idi1325. Gurre-i Muharrem 1193 (19 Ocak 1779) tarihinde çeşmelerin mütevellisi Seyit Nasuh’tur1326. Bu tarihte vakfın 17 kişide 338 kuruş alacağı bulunuyordu1327.

5.3.9. Mehmet Oğlu Seyit Hüseyin Efendi Çeşmeleri

Çeltek Mahallesi’nde bulunan Mehmet oğlu Seyit Hüseyin Efendi çeşmele- rinin iki adet olduğu tespit edilmiştir. 1221 (1806/1807) yılında bu çeşmelerin günlük dört akçe ile mütevellisi olan Seyit Hasan oğlu Seyit Hasan Baki vefat etmiş yerine Osman oğlu Mehmet atanmıştır1328.

5.3.10. Fakih-Zade Mehmet Çeşmesi

Mansur Dede Mahallesi’nde bulunan Fakih-Zade Mehmet Çeşmesi1329, Fakih- Zade Hacı Mehmet Efendi tarafından 1209 (1794/1795) yılında yaptırılmıştır1330.

5.3.11. Hacı Ebubekir Çeşmesi

Kirişçi Baba Mahallesi’ndeki Hacı Ebubekir Çeşmesi’nin gurre-i Muharrem 1193 (19 Ocak 1779) tarihinde vakfının mütevellisi Ahmet isimli kişiydi. Bu tarihte vakfın birikmiş 146 kuruş nakit parası vardı1331.

5.3.12. Halil Efendi Çeşmesi

Halil Efendi Çeşmesi, Hoca Mahmut Mahallesi’nde idi. Şeyh Halil Efendi tarafından yaptırılan1332 _{çeşmeye ait bir vakıf mevcut olup bu vakfa 1202 (1787/1788)}

yılında Hacı Seyit Ali’nin mütevelli1333 ve 1192 (1778/1779) yılında Seyit Ahmet’in nazır1334 atanmasına dair kayıtlar vardır.

1325 _{KKS, No: 305, s. 283/2.} 1326 _{KKS, No: 305, s. 251/1.} 1327 _{KKS, No: 305, s. 250/1.} 1328 _{VGMA, LHD, No: 569, vr. 7.} 1329 _{KONYALI, aynı eser, s. 631.}

1330 _{VGMA, LHD, No: 559, vr. 6; No: 569, vr. 5.} 1331 _{KKS, No: 305, s. 251/2.}

1332 _{VGMA, LHD, No: 1147, vr. 99a.} 1333 _{VGMA, LHD, No: 558, vr. 83a.} 1334 _{VGMA, LHD, No: 1147, vr. 99a.}

5.3.13. Hoca Mahmut Çeşmesi

Hoca Mahmut Mahallesi’nde adı verilmeyen bir çeşme daha vardı. Bu çeşme KONYALI’nın Hoca Mahmut Çeşmesi olarak tespit ettiği çeşme olmalıdır1335. Ona göre bu çeşmenin bir adı Sofuoğlu Çeşmesi idi. Yanında aynı kişi tarafından yaptırılan bir de mescit bulunuyordu1336. XVIII. yüzyılda bu çeşmenin vakfına mütevelli atamaları yapılmıştır1337.

5.3.14. Hacı Abdi-Zade Çeşmesi

Hacı Abdi-Zade Çeşmesi de Ahi Osman Mahallesi’ndeydi. Bu çeşmenin, vakfına dair bir kayıttan başka belge tespit edilememiştir1338.

5.3.15. Hacı Yahya-Zade Hacı Ali Çeşmeleri

Hacı Yahya-Zade Hacı Ali çeşmelerinin yerleri belli değildir. KONYALI, bu çeşmelerden birisinin Kadı Dükkânı Mahallesi’nde bulunduğunu tespit etmiştir1339. Aynı kişi bir de şadırvan yaptırmıştır. 16 Cemaziyelevvel 1190 (03 Temmuz 1776) tarihinde vakfının mütevelliliğine Seyit Hacı Ahmet atanmıştır1340. 12 Şevval 1190 (24 Kasım 1776) tarihinde ise günlük bir akçe ile nazır olan Seyit Hacı Latif vefat ettiğinden oğlu Seyit Mehmet tayin edilmiştir1341_.

5.3.16. Kadı Çeşmeleri

Tapucak Mahallesi’nde bulunan iki adet Kadı Çeşmesi’ne 1168 (1754/1755) yılında ücret almamak kaydıyla Ramazan adında bir mütevelli atanmıştır1342. 1181 (1767/1768) yılında hem bu çeşmelerin hem de mahalle mescidinin ücret almadan mütevelliliğini yürüten Hacı Yahya-Zade Hacı Ali vefat ettiği için yerine oğlu Seyit hacı Ahmet tayin edilmiştir1343_.

1335 _{Aynı eser, 637.}

1336 _{Aynı eser, s. 181, 634.}

1337 _{VGMA, LHD, No: 558, vr. 83a; No: 281, s. 72/1; No: 1139, vr. 155a; No: 1148, vr. 5b.} 1338 _{VGMA, LHD, No: 1155, vr. 3b.}

1339 _{Aynı eser, s. 630.} 1340 _{KKS, No: 290, s. 157/4.} 1341 _{KKS, No: 290, s. 162/5.}

1342 _{VGMA, LHD, No: 1103, vr. 106a.} 1343 _{VGMA, LHD, No: 1126, vr. 124a.}

5.3.17. Kale Kapısı Mahallesi Çeşmesi

Kale Mahallesi’nde kalenin batı kapısının önünde bulunan Kale Kapısı Mahallesi Çeşmesi’nin vakfına evail-i Şevval 1160 (6/15 Ekim 1747) tarihinde Seyit Yahya, nazır olmuştur1344. Hakkında başka bilgiye rastlanmamıştır.

5.3.18. Külahçı-Zade Medresesi Çeşmesi

Adında da anlaşılacağı üzere Külahçı-Zade Medresesi’nde bulunan Külahçı- Zade Medresesi Çeşmesi ile ilgili vakıf kaydına dair bir belge belirlenmiş olup1345 bunun dışında hakkında bilgiye rastlanmamıştır.

5.3.19. Leben Kadı Çeşmeleri

Leben Kadı adı verilen iki adet çeşme, Köhne Bedesten Mahallesi’nde yapılmıştı1346_{. Evasıt-ı Ramazan 1195 (31 Ağustos/09 Eylül 1781) tarihinde çeşmelere}

ait vakfın mütevellisi Vaiz-Zade Hacı Siyami idi. Çeşmenin suyolu Molla Mehmet’in evinin bahçesinden geçiyordu. Zamanla bozulan çeşmeye ait suyolunun, tamire ihtiyacı olduğu halde Molla Mehmet buna izin vermeyince mütevelli Hacı Siyami, mahkemeye başvurarak tamir için izin almıştır1347. Bu tarihlerde çeşmenin Kalaycılar Çarşısı’nda yıllık kirası beş kuruş olan bir dükkânı ve 101 kuruş nakit parası vardı1348_.

5.3.20. Musa Ağa Çeşmesi

Musa Ağa Çeşmesi, Debbağhane'deydi1349. Debbağhane Çeşmesi de denen bu çeşmeyi 1540 yılında Musa Ağa yaptırmıştır1350. Evail-i Muharrem 1193 (19/28 Ocak 1779) tarihinde çeşmenin vakfının muhasebesi debbağ ihtiyarları marifetiyle ve Ahi Baba nezaretinde görülmüştür. Bu tarihte vakfın 567 kuruş nakit parası vardı1351_.

5.3.21. Müftü Çeşmeleri

Karaman Müftüsü Mustafa Efendi tarafından yaptırılan ve bu nedenle onun adıyla anılan beş adet çeşmeydi. Yerleri belli değildir. 1152 (1739/1740) yılında

1344 _{VGMA, LHD, No: 1148, vr. 4a; KKS, No: 285, s. 254/2.} 1345 _{VGMA, LHD, No: 1155, vr. 3b.}

1346 _{KKS, No: 305, s. 289/1; No: 305, s. 255/4.} 1347 _{KKS, No: 305, s. 289/1.}

1348 _{KKS, No: 305, s. 255/4.} 1349 _{KKS, No: 305, s. 282/1.} 1350 _{KONYALI, aynı eser, s. 629.} 1351 _{KKS, No: 305, s. 254/2.}

mütevelli olarak çeşmeleri yaptıran Mustafa Efendi’nin oğlu Hafız Ahmet’in görev yaptığına bakılırsa 1730’lu yıllarda yaptırılmıştır. Hafız Ahmet’in vefatından sonra mütevelli olarak bir ücret almamak kaydıyla Şeyh Abdullah atanmıştır 1352_.

5.3.22. Pir Ahmet Çeşmesi

Pir Ahmet Çeşmesi, Vezir Şah Ruh Mahallesi’ndeydi. 1193 (1779/1780) yılında çeşmenin vakfının mütevellisi İmam Ahmet’tir. Bu tarihte vakfın 16 kişiye borç olarak verilmiş 167 kuruş nakit parası vardı1353_.

5.3.23. Sağır Kadı-Zade Çeşmesi

Sağır Kadı-Zade Çeşmesi, Ahi Osman Mahallesi’ndeydi. Çeşmenin vakfına dair bir berat kaydından başka belge tespit edilememiştir1354.

5.3.24. Top Kapısı Çeşmesi

Top Kapısı Çeşmesi, Hisar/Kale Mahallesi’ndeydi. 1160 (1747/1748) yılında vakfının nazırı Seyit Mustafa’nın bir kusuru yokken hariçten Mustafa kendi adına berat çıkartmışsa da, vakfın nazırının bulunduğu anlaşılınca Mustafa’nın beratı iptal edilmiştir1355.

5.3.25. Veli Kapısı / Veli Bey Çeşmesi

Hisar/Kale Mahallesi’nde bulunan Veli Kapısı diğer adıyla Veli Bey Çeşmesi’nin vakfının 1147 (1734/1735) yılında mütevellisi olan Seyit Abdullah vefat etmiş, yerine atanacak oğlu olamadığından Seyit Yahya tayin edilmiştir1356. Evasıt-ı Ramazan 1165 (23 Temmuz 1752) tarihinde ise beratı yenilenmiştir1357.

5.3.26. Yeni Kapı Çeşmesi

Hisar/Kale Mahallesi’nde bulunan Yeni Kapı Çeşmesi’nin 15 Muharrem 1193 (02 Şubat) tarihi itibariyle 11 kişide nakit parası, Akyokuş altında Karpuz Yeri denen mevkide Sirkeci-Zade Hacı’nın vakfettiği bir boyalığı vardı1358.

1352 _{VGMA, LHD, No: 1145, vr. 6b.} 1353 _{KKS, No: 297, s. 113/2.} 1354 _{VGMA, LHD, No: 1155, vr. 3b.} 1355 _{KKS, No: 286, s. 171/2.} 1356 _{VGMA, LHD, No: 1145, vr. 3b.} 1357 _{KKS, No: 286, s. 60/3.} 1358 _{KKS, No: 297, s. 116/2.}

5.3.27. Yelekli Çavuş Çeşmesi

Yelekli Çavuş Çeşmesi’nin yeri tespit edilememiştir. Mütevellisi olmadığından 1162 (1749/1750) yılında Ali Bey Mescidi ile birlikte ikisine Musa Halife mütevelli olarak atanmıştır 1359.