B. Edinilmiş Mallar
3. Çalışma Gücünün Kaybı Nedeniyle Ödenen Tazminatlar
5) Edinilmiş malların yerine geçen değerler.''
Edinilmiş malın tanımı yapılırken, “KARŞILIK VEREREK” malın elde edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Buradan yola çıkarak bir malın edinilmiş mal olarak nitelendirilebilmesi için ana kural emek yani çalışma karşılığı edinilmesidir33.
Fakat madde metni incelendiği takdirde bu kurala istisnalar getirildiği görülmektedir. Bunların başında; kişisel malların gelirleri ve sosyal güvenlik kurumları tarafından bir kereye mahsus olarak yapılan, emeklilik ikramiyesi veya iş kazası nedeniyle, çalışma gücünün kaybı gibi yapılan ödemeler gelmektedir. Ancak; sosyal güvenlik kurumları tarafından yapılan ödemeler ve çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen
33 Yazgan Selda, Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Paylaşımı, Gazi Üniversitesi Sosyal
23
tazminatların TMK m.228/II çerçevesinde, kısmen veya tamamen ''kişisel mal'' olarak sayılabilmesi de mümkün olacaktır34.
Madde metninde yapılan sayım sınırlayıcı değildir. TMK md.219/f. II' de kullanılan “özellikle” ifadesi burada sayılanlar dışında, bunlara benzer malların da edinilmiş mal sayılabileceğini ifade eder35.
1. Çalışma Karşılığı Olan Edinimler
Çalışma karşılığı olan edinimler, edinilmiş mallar bakımından en tipik örnektir. TMK md.219/f.I hükmünde tanımı verilen edinilmiş mallarda ana kural malın emek yani çalışma karşılığı edinilmesidir. Bu açıdan değerlendirildiğinde TMK md.219/f.II' de edinilmiş mallara örnekler arasında sayılan, “Çalışma Karşılığı Olan Edinimlerin” tanıma en çok uyan örnek olduğu görülmektedir.
Edinim ifadesi, almanca “Arbeitserwerb” karşılığı olarak kullanılmıştır. Bundan maksat, çalışma karşılığında elde edilen her türlü iktisaplar ( mal, para, hak vs.)dır36.
Edinilmiş mallara katılma rejiminde her bir eşe katılma alacağı tanınmasının gerekçesi olarak, evlilik birliğinde varlığı kabul edilen, eşler arasındaki işbölümü ve işbirliği gösterilmektedir37. Edinilmiş mallara katılma rejiminde bu husus edinilmiş
mallara katılma rejiminin varoluş sebebini göstermektedir.
Yargıtay, tarafların karşılıklı olarak gerek evlenmeden önce gerekse evlenmeden sonra birbirlerine havale ettikleri ödünç paraları, evliliğin kurulması
34 Özdamar /Kayış, s.45
35Mortaş, s.58; Dural/Öğüz/Gümüş, s.209; Acar Faruk; Aile Hukukumuzda Aile Konutu Mal Rejimleri
Eşin Yasal Miras Payı, 5. Baskı, Ankara 2016, s.205; Şıpka, s.92; Öztan, s.438
36Kılıçoğlu, s.114 37 Sarı , s. 143
24
niyetiyle ve evlilik sırasında TMK md.219/1 gereğince çalışma karşılığı olan edinim olarak kabul etmiş ve bundan dolayı edinilmiş mal olarak nitelendirmiştir38.
Çalışmanın şekli fikri veya bedeni olabilir. Bu manada parasal bir değer ifade etmesi şartıyla fikri eserlerde edinilmiş mal olabilecektir. Buna lisans, marka, patent vb. fikri eserler üzerindeki mali haklar örnek olarak gösterilebilir. Bu noktada fikri çaba veya çalışma zamansal olarak sürekli olabileceği gibi ani de olabilir39.
Çalışma karşılığı elde edinilen kazanç mesleki faaliyetler çerçevesinde değişik görünüm biçimlerinde meydana gelebilmektedir. Örneğin iş gücünü zamansal olarak başkasının emrine tahsis etmek suretiyle elde edilen ücret veya daha geniş ifade ile ivaz edinilmiş mal niteliğinde olacaktır. Yine eşlerin çalışma karşılığı ücret elde ettikleri iş ilişkisi, iş sözleşmesi gibi özel hukuk ilişkisi olabileceği gibi, memur veya kamu faaliyeti yürütenlere özgü kamu hukukuna dayalı bir ilişkide olabilir. Çalışma karşılığı edinimler noktasında gözönünde bulundurulması gereken kıstas iş gücünün kullanılması suretiyle kazanç elde edilmesidir40.
Çalışma karşılığı olan edinimler bir ticari işletme faaliyetinden dolayı elde edilen işletme kazançlarınıda kapsar. Bu noktada ticari işletme faaliyetinden bağımsız saf sermaye gelirlerinin, TMK md.219/II b.4 hükmü uyarınca kişisel malların gelirleri olarak edinilmiş mal sayılması gerekmektedir. Bununla beraber bir faaliyet; hem işgörme edimine yani çalışma karşılığı olan edime, hem de sermaye katkısına dayalı karışık bir yapıya sahip olabilir. Böyle durumlarla sadece ortaklık malvarlığı bakımından da yoğun olarak karşılaşılabilir. Öncelikle bu şekilde değerlendirilen sermayenin sağladığı değer artışının TMK md.219/II b.4 anlamında bir edinilmiş mal olmayacağı açıktır. Eğer bu sermaye eşin edinilmiş mallarından sağlanmışsa, elde edilen değer artışının kaynağı önem taşımaz ve söz konusu değer artışı TMK md.219/II b.1 anlamında bir edinilmiş mal olarak değerlendirilir. Buna karşılık eşin sermayesi kendi kişisel mallarından sağlanmışsa, değer artışının endüstriyel veya konjuktürel niteliğine göre bir ayırım yapılır. Eşin ekonomik
38 Y. 8.HD. 2009/2348 E. 2009/6173 K. 17.12.2009 T. www.kazanci.com 39Acar, s.210; Şıpka, s.95; Gümüş, s.256
25
faaliyetlerinde dayalı ''endüstriyel değer artışlarında '' eşin işgücü önplanda olduğu için bu tür değer artışları her zaman (TMK md.219/II b.1' e göre) edinilmiş mallara dahil edilir41.
2. Sosyal Güvenlik veya Sosyal Yardım Kurum ve Kuruluşlarının veya Personele yardım Amacı İle Kurulan Sandık ve Benzerlerinin Yaptığı Ödemeler
TMK md.219/II b.2' e göre '' sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler'', edinilmiş maldır. Bu çerçevede sosyal güvenlik kuruluşlarınca (Emekli Sandığı, Bağ-Kur, SSK) bağlanan aylıklar, şirketlerin ( özellikle bankaların) personeline yardım amacıyla kurduğu sandık ve benzerlerinin yaptığı toplu ödemeler bu tür edinilmiş mallara örnek olarak gösterilebilir42.
Söz konusu ödemelerin edinilmiş mal olması, mal rejiminin yürürlükte kaldığı döneme ilişkin olmasına bağlıdır43. İrat şeklinde yapılan ödemelerin kısım
kısım olmasından dolayı mal rejimi sona erdikten sonra yapılacak ödemelerin tespiti ve bu şekildeki ödemelerin kişisel mal olarak değerlendirmeye alınması kolaydır. Bununla beraber , sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurumlarınca yapılan toptan ödemeler veya çalışma gücünün kaybı nedeniyle hak sahibi eşe ödenen tazminatların, hangi kısmının edinilmiş mal, hangi kısmının kişisel mal olduğunun belirlenmesinin nasıl yapılacağı hususu tasfiye aşamasında geniş bir biçimde ele alınacaktır.
41Gümüş, s.256-257
42 Dural/ Öğüz / Gümüş, s.208
26
3. Çalışma Gücünün Kaybı Nedeniyle Ödenen Tazminatlar
TMK md.219/3 hükmüne göre çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar da edinilmiş maldır. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatların edinilmiş mal sayılmasının sebebi ana kural çerçevesinde ''emek'' esasına dayanmasıdır. Bunun sebebi kişi çalışma gücünü kaybetmiş olmasaydı emek karşılığı ücretini alabilecekken kaza sonucu çalışma gücünün kaybı nedeniyle emek verememesinden dolayı tazminata hak kazanmasıdır. İş kazası , trafik kazası vb sebepler yüzünden hak sahibi çalışamamakta geçimini kaza sebebiyle hak kazandığı tazminatlarla sürdürmektedir. Kanunkoyucu kişinin hak kazandığı tazminatı kazanın uğraştığı işten kaynaklandığı varsayımından hareketle sanki emek verip çalışıyormuş gibi ücret olarak değerlendirmiş ve bu tür tazminatları edinilmiş mal saymıştır.
Hak sahibinin aldığı bu türden tazminatların evliliğin devam ettiği süreye tekabül eden miktarı edinilmiş mal olarak hesaba katılacaktır. Mal rejiminin sona ermesi tarihinde hak sahibinin kalan yaşam süresine tekabül eden tazminat miktarı kişisel mal olarak hesaplanacaktır44. Bu hesaplamanın nasıl yapılacağı hususu sosyal
güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler konusunda değindiğimiz üzere mal rejiminin tasfiyesi konusunda ele alınacaktır.