Çıkar Çatışması Kategorileri

Kamu görevlilerinin çıkar çatıĢması konusunda karĢılaĢabilecekleri ister maddi ve maddi olmayan ister gerçek, algılanan ve potansiyel çıkar çatıĢması durumlarını Kernaghan and Langford‟un yedi kategoriye indirgemiĢtir. 127

Cüneyt Yüksel de altı kategoride bu durumları toplamıĢtır.128

Bu iki yazardan faydalanarak kategoriler Ģu Ģekilde düzenlenebilir:

1. Kendi Yararına İşlem

Bu durumda kamu görevlisinin resmi görevinin bir veya bir kaçını etkileme olanağı bulunmaktadır. Kamu yararına iĢlem durumlarında çıkar, kamu görevi dıĢında ortaya çıktığı gibi çatıĢma da kamu görevi dolayısıyla çalıĢana yüklenen yükümlülüklerle ilgilidir.129

Bir kiĢinin resmi görevi nedeniyle kendisi ile ilgili bir konuda yapacağı bir eylemin sonucunda kendisine menfaat sağlaması olarak da ifade edilebilir.130

Kendi yararına iĢlem düzenlemelerinin birçoğunda sadece kamu görevlilerinin kendi çıkarlarını etkilemeleri durumu değil aynı zamanda kendi çıkarlarını

125

OECD,a.g.e., 2003, s. 24.; Gençkaya, a.g.e., 2009, s. 6. 126 _{OECD, a.g.e., s. 47.}

127 _{Frintz Grupe, Information Systems Professionals And Conflict of Interest, Information} Management & Computer Security 11/1, 2003, s.28-32. http://www.emeraldinsight.com/0968- 5227.htm (EriĢim Tarihi: 25.02.2011)

128 _{Yüksel, a.g.e., 2010a, s. 89-102.} 129 _{Yüksel, a.g.e., 2010a, s. 91.} 130 _{Grupe, a.g.e., s. 29.}

etkileyecek pozisyonlarda bulunmaları durumu da düzenlenmektedir. Bu düzenlemeler kiĢisel faaliyetten ziyade resmi faaliyeti sınırlandırmaktadırlar. Doğrudan kiĢinin kamu görevlisi olması dolayısıyla sahip olduğu rolü hedeflemektedirler.131

Örnek: Belediyede çalıĢan kıdemli bir Ģehir plancısı baĢvuru sahiplerine imar uygulamalarını belediyenin belirlediği ilkelere uygun olarak nasıl hazırlayacakları konusunda tavsiyeler vermektedir. Bu kamu görevlisi bazı baĢvuru sahiplerine kardeĢinin çalıĢtığı mimarlık Ģirketinden hizmet satın almalarını önermektedir. Uygulamalarla ilgili temel çalıĢma, Ģirket çalıĢanları tarafından yapılmakla birlikte belediyede görevli plancı para karĢılığında çizimler yapmaktadır.

Plancı kamu yararını gözeterek çalıĢmak ve belediyenin politikaları ile ilgili tarafsız tavsiyeler vermek zorundadır. KardeĢinin çalıĢtığı Ģirketi önererek kamusal görevinin yerine kardeĢinin ve kendisinin menfaatine öncelik vermiĢtir. Benzer çatıĢmalar belediyelerin hem imara açma hem de düzenleme iĢlevleri olduğu durumlarda da ortaya çıkmaktadır. Kendisine ait bir mülkü imara açan bir belediye kendi ticari menfaati için bir karar alırken, aynı zamanda diğer imar sahiplerini gayri adil ve olumsuz bir Ģekilde etkilemektedirler. Kendi uygulamalarını doğrudan değerlendirme durumunda olan belediyelerin tarafsız davranması oldukça güçtür.132

2. Hediye Almak

Bir kamu görevlisinin resmi görevi nedeniyle iliĢkide bulunduğu kiĢilerden ekonomik bir değerin kendi Ģahsına verilmesini talep etmesi ya da kanunen yetkili olmadıkça bu tür değerleri kabul etmesini ifade eder. Bu tür menfaatler hatıra

131

Akt: Yüksel, a.g.e., 2010a, s. 91.

132 _{Independent Commission Against Corruption (ICAC), Practical Guide, 1996, s. 97.}

http://www.icac.nsw.gov.au/documents/doc_download/1350-practical-guide-to-corruption-prevention (EriĢim Tarihi: 30.02.2011)

Ģeklindeki hediyelerden ceza kanunu tarafından yasaklanmıĢ önemli değer aktarımlarına kadar çeĢitlilik gösterir.133

Hediye, birçok zaman kamu hizmeti alan kiĢi ve kuruluĢlar tarafından kamu görevlisine bir memnuniyet ifadesi olarak kendisi gösterir. Ancak kamu görevlisinin kamu hizmetini yerine getirmek ve bunu yerine getirirken de tarafsızlık, saygı, dürüstlük vb. değerleri kullanması aslında olayın doğasını oluĢturmaktadır. Bu sebeple kamu görevlilerine yaptığı hizmetten ötürü hediye vermek ya da ödüllendirmek vatandaĢın bir zorunluluğu değildir. Yaptığı iĢten ötürü bir ödül veya hediye verilecekse bu, kamu görevlisinin bulunduğu kurumun üstlenmesi gereken, en fazla iyi hizmet etmeyi teĢvik eden bir yöntem olabilir.

Örnek: Bir kamu kurumuna sürekli tedarikçi olan bir Ģirket, kurumun satın alma görevlisine deniz kıyısındaki bir dinlenme tesisinde bir hafta sonu bedava iki kiĢilik tatil olanağı teklif etmiĢtir. Kamu görevlisi bu teklifi kabul ederse tedarikçi ile resmi iliĢkisi sırasında izleyeceği tarafsızlık ilkesi riske girecektir.134

3. Kamu Görevlisi Üzerinde Onun İrade Serbestisini İhlal Edecek Nitelikte

Haksız ve Kanunsuz Tesir

Bu durumda kamu görevlisi üzerinde tesiri diğer kamu görevlileri oluĢturmaktadır. Resmi görevi dıĢında kiĢisel çıkarını gerçekleĢtirmek isteyen kamu görevlisi, çıkarla özel bir bağlantısı bulunmayan fakat bu çıkarı kendi resmi rolünü kullanarak etkileme olanağına sahip kamu görevlisine tesir ederek kendi çıkarını gerçekleĢtirmektedir.135

Kendi yararına iĢlem ve haksız ve kanunsuz tesir arasında bazı farklılıklar ve benzerlikler mevcuttur. Dürüst bir kamu görevlisi kendini kendi yararına iĢlem noktasında bulabilir. Yani kamu görevlisi suçlu olmaktan çok kurban niteliğindedir. Bunun nedeni ise, kendi yararına iĢlemin durum odaklı yapısından

133 _{Grupe, a.g.e., s. 29.}

134 _{Independent Commission Against Corruption (ICAC), a.g.k., s.97.} 135 _{Yüksel, a.g.e., 2010a, s. 92.}

kaynaklanmaktadır. Haksız ve kanunsuz tesir durumunda ise, kamu görevlisi bilinçli olarak hareket etmekte, bu sebeple de kamu görevlisinin kendi yararına iĢlemden farklı olarak suçlu olduğunu yönünde bir bilgisi ve bu suçu iĢleme kastı bulunmaktadır.136

4. Memuriyet Görevinin Suistimali

Bu genellikle yolsuzluk ve görevi kötüye kullanmayı içine alan çerçeve bir kavramdır. Kavram, sadece çıkar çatıĢmasını değil kusurlu resmi faaliyetlerin diğer halleri içinde kullanılmaktadır. Kamu çalıĢanı tarafından kendisi veya yakınları için özel çıkar elde etmek için yapılan hilekar bir zorlamadır.137

Bir kiĢinin yetkisini ya da gücünü kullanması karĢılığında herhangi bir menfaat talep etmesi olarak da tanımlamak mümkündür.138

Memuriyet görevinin suistimalinde kamu görevlisi karĢı tarafa sağladığı çıkar için bir ücret almamakta, bunun yerine sahibi olduğu veya mensubu olduğu özel sektör kuruluĢunun verdiği profesyonel hizmetlerin karĢılığını almaktadır.139

5. Kamu Görevinden Özel Menfaat Elde Edilmesi

Kamu görevlisi kamu görevi dolayısıyla elde ettiği yetenekleri ve makamını kullanarak kiĢisel kazanç elde etmektedir. Bu durum kamu görevlisinin resmi göreviyle bağlantılı verdiği hizmetlerin karĢılı olarak aldığı para, yaptığı konuĢmalarda elde ettiği ücretler, üniversite veya baĢka bir öğrenim kurumunda ders vermesi halinde aldığı maaĢ, gittiği konferanslarda masraflarının ödenmesi Ģeklinde gerçekleĢebilir.140

6. Devlet mallarını özel menfaat için kullanmak

Devlet mallarını kullanmak devlet telefonlarının kiĢisel amaçlarla kullanılması gibi tipik davranıĢları içerebilir. Daha ciddi suçlamalarda devlet taĢıtlarının,

136 _{Yüksel, a.g.e., 2010a, s. 92.} 137

a.g.e., s. 94. 138 _{Grupe, a.g.e., s. 30.} 139 _{a.g.e., s. 95.} 140 _{a.g.e., s. 98.}

uçaklarının, bilgisayarlarının vb. özel amaçlarla kullanılması da mümkündür. Sonuç olarak, “devlet mallarının özel menfaat için kullanılmaması gerektiğini” ifade etmektedirler. Ayrıca, bu konudaki en uygun idari çözümün bu tür tüm kullanımların yasaklanması olduğunu eklemek gerekir.

7. Gizli bilginin kullanılması

Kamu görevlilerinin resmi görevlerinin sağladığı olanak ile elde ettikleri gizli

bilgiyi baĢkalarına açıklamak ya da kiĢisel menfaatleri için kullanmalarını ifade etmektedir. Bunun özgül bir örneği “içeriden bilgi sağlama” ise bir kamu görevlisinin makamında sağlanan ve kamuya açık olmayan bilginin kamu görevlisinin menfaati için kullanılması ya da kullanılmaya çalıĢılmasıdır.141

Örnek: Birçok belediye meclis üyesi temsil görevini yerine getirdikleri mahalli idare çevresinde iĢ yürütmekte ya da mesleki çıkarları bulunmaktadır. Böyle durumlarda çatıĢma, bu kiĢilerin kamusal görevlerinin sağladığı kolaylık nedeniyle kiĢisel ya da iĢleri ile ilgili menfaatlerine yönelik bilgi ve fırsatlara diğer kiĢilerden daha önce ulaĢmaları durumunda ortaya çıkar.142

8. Resmi görev dışında istihdam edilmek

Bir kamu görevlisinin özel bir iĢle iĢtigal etmesi, özel bir iĢ talep etmesi, bu amaçla görüĢme yapması, bunu kabul etmesi veya özel bir menfaat karĢılığında görev ifa etmesi veya özel bir iĢletme yönetmesi gibi bir iĢ olanağı, hizmet ya da iĢin resmi görevi ile çatıĢması ya da görevin uygun bir biçimde yerine getirilmesine zarar vermesi durumlarını kapsar.

Örnek: Ġki polis memuru ikinci iĢ olarak bir gece kulübünde koruma görevi yapmaktadırlar. Gece kulübünün bulunduğu mahalde oturanlar gürültü ile sarhoĢlar ve yaĢı içki içmeye uygun olmayan kiĢiler hakkında polise defalarca Ģikâyette bulunmalarına karĢın herhangi bir önlem alınmamıĢtır.

141 _{Grupe, a.g.e., s. 30.}

Söz konusu polis memurlarının kulüp ile ilgili herhangi bir soruĢturma

yapılmaması yönünde nüfuzlarını kullanmaları durumunda polis

memurlarının tarafsızlığı riske girmektedir.143

9. Döner Kapı (Revolving Door)

Görev sonrası istihdam çıkar çatıĢması ile ilgili yeni bir alandır. Bu konu, bir kamu görevlisinin görevinden ayrıldıktan sonra önceki görevinden dolayı uygun olmayan bir menfaat sağlayacak yönde hareket edemeyeceğini ifade etmektedir. Böyle durumlarda, “resmi görev sonrası istihdam” söz konusu olunca kamu yararı gündeme gelir ve önceki idari kararlar ile ilgili kamu güveni sarsılır ve bu tür kamu görevlilerinin adil davranmaları potansiyel olarak zarar görür. Bu durum döner kapı (revolving door) olarak da adlandırılmaktadır.144

Döner kapı fenomeni üç Ģekilde kendini gösterebilir:145

Özel sektörden devlete döner kapı: Devlet kurumlarındaki önemli pozisyonlara Ģirket yöneticileri veya iĢ adamlarının atanması durumudur. Ters döner kapı olarak da bilinen bu fenomen eski sanayici ve iĢverenin sektörle ilgili bilgisini devlete ileten devlette politika oluĢturmak ve uygulama düzenlenmek için yardımcı bir mekanizma olarak görülmektedir.

Devletten özel sektöre döner kapı: Kamu görevlileri karlı özel sektör pozisyonlarına geçtiklerinde yeni iĢverenleri için uygun olmayan Ģekilde kendi devlet deneyim ve bağlantılarını kullanabilirler. Hatta kimi durumlarda kamu görevlisi kamu görevi bırakmadan önce geçtiği Ģirketle ilgili konularda bu Ģirkete fayda sağlayacak (ör. kamu alımları, düzenleyici politika konuları vb.) çeĢitli düzenlemeler ve uygulamalarda bulunabilir.

Devletten lobicilere döner kapı: Karar alıcıların (ör. eski milletvekili veya yürütme- Ģube müdürü vb.) iyi ücretli savunucular olarak çalıĢmaları ve

143

a.g.k., s. 96. 144 _{Grupe, a.g.e., s. 30.}

145 _{Organisation for Economic Co-operation and Development(OECD), Post-Public Employment}

kurumsal müĢterilerinin çıkarlarını maksimize etmek için eski memuriyetlerinden kaynaklı iç bağlantılarını kullanmak için giriĢtikleri her hareket bu noktada değerlendirilebilir.

Örnek: Devlet kurumlarının birinde görev yapan kıdemli bir görevli özel bir Ģirkete değeri yüksek birçok taahhüt iĢi vermiĢtir. Söz konusu kamu görevlisi taahhütlerin verilmesinden kısa bir süre sonra görevinden istifa ederek ilgili Ģirkette çalıĢmaya baĢlar.

Kamu görevlisinin elde ettiği bu istihdam olanağının Ģirkete sağlanan menfaatlerin karĢılığı olarak verildiği görülmektedir. Kurumdaki diğeri yöneticilerin bu görevlinin etkisi ile aynı Ģirkete yeni taahhüt iĢi vermeleri diğer Ģirketleri olumsuz etkileyebilir. Bu durum, kayırmacılığın ya da kayırmacılık yapıldığı yönünde algılamanın önlenmesi için dikkatli bir Ģekilde yönetilmelidir.146

Ayrıca Ģu durumlarında çıkar çatıĢması yaratabilecek nitelikte olduğu görülmektedir:

Kamu görevini yerine getirirken genel ilkelere uymamak,

Politik faaliyetler içinde olmak,

Lobicilik faaliyetlerinde bulunmak,

Yönetim kurulları, sivil toplum örgütleri, Ģirketler ve kar amacı gütmeyen kuruluĢlara üyelik,

Akraba ve arkadaĢların atanmasını sağlamak.147

Örnek: ĠĢe alım komitesinin bir üyesinin iĢe baĢvuran adaylardan biriyle yakın iliĢkisi bulunmaktadır. Bu çıkar çatıĢması, komitenin alacağı kararı etkiler ya da etkilemesi beklenebilir.148

146 _{Independent Commission Against Corruption (ICAC), a.g.k., s. 97.} 147 _{Demmke vd, a.g.e., s. 29.}

Sendika ya da meslek kuruluĢları ve diğer çıkarlar ile ilgili üyelikler,

ĠliĢkiler (mesleki, toplumsal, etnik, aile veya dini gruba veya aynı evde yaĢayan bireye olan yükümlülükler gibi),

Örnek: Bir sağlık görevlisinin mahalli bir kasap dükkânının sahibi ile yakın iliĢkisi bulunmaktadır ve zaman zaman ailesinin ihtiyacı için et almaktadır. Görevinin bir parçası olarak, kasap dükkânının sağlık yönetmeliğine uyup uymadığı konusunu denetlemektedir.149

Kasap ve müfettiĢ arasındaki kiĢisel iliĢki ve kasaptan et almasının dükkândaki sağlık standartlarını değerlendirmesini etkileyeceği beklenir.

Yabancı ülkeler için hareket etmek veya temsil etmek.