2.2. Ünsüzler
2.2.1. Ünsüz Türleri
AĠGĠYA‟da tespit edilen ünsüzler Ģu Ģekildedir: /b/, /c/, /ç/, [ḉ], /d/, [ḏ], [N], /f/, [F], /g/, ["], [ġ], [#], /ğ/, [ğ ], /h/, [ḫ], [ḥ], [h ], /j/, /k/, [K], [#], [ḳ], [=], /l/, [l ], /m/, /n/, [ŋ], [n ], /p/, [P], /r/, [6], [»], /s/, [s ], [S], /Ģ/, /t/, [T], /v/, [v ], /y/, [y ], /z/, [8]. AĠGĠYA‟daki bu ünsüzlerden STT‟yle aynı özellikleri gösteren ünsüzler Ģunlardır: /b/, /c/, /ç/, /d/, /f/, /g/, /ğ/, /h/, /j/, /k/, /l/, /m/, /n/,/p/, /r/, /s/, /Ģ/, /t/, /v/, /y/, /z/.
Ünsüzler; normal boğumlanmalı, gevĢek boğumlanmalı ve yarı ötümlü ünsüzler75 olarak üç bölümde ele alınacaktır.
2.2.1.1. Normal Boğumlanmalı Ünsüzler
/c/ ünsüzü: Sürekli-yarı sızıcı, ötümlü, diĢ eti-ön damak ünsüzüdür.
Ön seste: cav¿r (< gâvur) (3/62), candarma (< jandarma) (Fr. genderma) (19b/90).
[ḉ] ünsüzü: /ç/ ile /Ģ/ arası yarı sızıcı durumda bir diĢ ünsüzüdür.
Ġç seste: üḉe (24/26), iḉine (26c/39), ağaḉları (28a/8).
Son seste: üḉ (26a/7), ağāḉ (28b/43).
[N] ünsüzü: Süreksiz-patlayıcı, ötümlü, diĢ-diĢ eti ünsüzüdür.
Ön seste: birimiz Ne (20a/62).
75 Bu baĢlıklar altındaki ünsüzlerin tanımlamaları için Atmaca, 2017: 93-96 (Tablo 4: Ünsüzlerin Nitelikleri, Tablo 5: Ünsüzler) referans alınmıĢtır.
Ġç seste: toplāverNiler (< toplayıverdiler) (8a/5), yönNen (9/12), äfen Nim (< efendim) (24/17), hinNi (< Ģimdi) (24/20), hasNal ıKdan (< hastalıktan) (24/26), taNışıvėrig (<
taĢıyıverdik) (26a/8), onNan (28b/51).
[ḏ] ünsüzü: /d/ ile /z/ arasında yarı sızıcı bir ünsüzdür.
Son seste: herkeḏ (< herkes) (26a/8).
[ġ] ünsüzü: Süreksiz-patlayıcı, ötümlü, arka damak ünsüzüdür.
Ön seste: ġız (< kız) (1a/2), ġaşık (< kaĢık) (3/12), ġullanılĭyodu (< kullanıyordu) (20a/33), ġılı (< kılı) (21b/17), ġendini (< kendini) (22/17), ġurul uşu (< kuruluĢu) (24/8), ġolay (< kolay) (26b/30), ġat (< kat) (28c/57), ġadarsa (< kadarsa) (29c/46).
Ġç seste: başġa (< baĢka) (2/14), arġadaş (< arkadaĢ) (4/9), yapdıġımda (<
yaptığımda) (16b/21), oġraşırın (< uğraĢırım) (17/10), çitliġimiz (< çiftliğimiz) (18/14), manavġaT (19b/58).
[#] ünsüzü: Süreksiz-patlayıcı, ötümlü, orta damak ünsüzüdür.
Ön seste: #arıştırıllardı (< karıĢtırırlardı) (11a/4), #avga (< kavga) (19b/63), #ėdėrdik (< giderdik) (20a/5), #almadı (< kalmadı) (28c/64).
Ġç seste: aya#ıma (< ayağıma) (19a/36), sö#er (< söver) (28b/33), olu#u (< oluğu) (28b/45).
["] ünsüzü: Süreksiz, ötümlü, ön damak ünsüzüdür.
Ön seste: "edellėrdi (< giderlerdi) (28a/19), "ünümüz (< günümüz) (26a/8).
Ġç seste: bo"az (< boğaz) (19b/57), ḳara"olu (< karakolu) (19b/90.
[ḫ] ünsüzü: Sürekli-sızıcı, ötümsüz, hırıltılı bir dip damak ünsüzüdür.
Ġç seste: ufāḫan (< ufakken) (5a/3).
[ḥ] ünsüzü: Sürekli-sızıcı, ötümsüz, biraz nefesli bir dip damak ünsüzüdür.
Ön seste: ḥepsini (2/11), ḥėr (26b/29).
[ḳ] ünsüzü: Süreksiz-patlayıcı, ötümsüz, arka damak ünsüzüdür.
Ön seste: ḳapıyı (9/6), ḳanunuyla (19b/75), ḳorur (29b/27), ḳaraḳaya (13/16).
Ġç seste: yemeḳhānede (3/7), aḳlımda (5b/84), taraḳlarla (6b/46), yörüḳler (24/6), aḳıyorur (26c/43).
Son seste: yarardıḳ (2/15), yoḳ (4/8), çocuḳ (5a/30), yazlıḳ (20a/22).
[=] ünsüzü: Süreksiz-patlayıcı, ötümsüz, orta damak ünsüzüdür.
Ön seste: =işi (11a/17), =aç (21b/17), =urala (< kurayla) (24/29), =omutanı (21a/1).
Ġç seste: do=uz (7/28), gor=uyom (< korkuyorum) (9a/20), i=i (11a/21), orda=i (<
oradaki) (19c/117), antalyada=ı (< Antalyadaki) (21a/14).
Son seste: çocu= (5a/3), yazıldı= (21a/14), atardı= (11a/19).
[ŋ] ünsüzü: Sürekli-burun akıcı ünsüzlerinden, oluĢum noktası art damak olan, geniz- damak-diĢ /n/si olarak da nitelenen ünsüzdür. Ön boğumlanmalı türü de vardır ve bu [ŋ]
damak ünsüzü, ön ünlüler yanındaki bir ön damak ünsüzü Ģeklindedir.
Ġç seste: yuŋü (< yünü) (21b/17), góŋlúŋü (< gönlünü) (26a/7), yėŋi (< yeni) (28b/23), soŋa (< sonra) (29c/48), doŋuzun (< domuzun) (7/36).
Son seste: bilseŋ (27b/15), yapıyoŋ (< yapıyorsun) (10/16), biŋ (19b/74).
[6] ünsüzü: Sürekli-titrek akıcı, ötümlü ön damak ünsüzüdür.
Ġç seste: ka6deşim (24/25), ya6dım (19b/68), bu6dan (19a/42).
[s ] ünsüzü: Sürekli-sızıcı, ötümsüz, diĢ-diĢ eti, peltek /s/ ünsüzüdür.
Ön seste: s ogan (< soğan) (17/3), s ōna (< sonra) (26a/12).
Ġç seste: os s a (< olsa) (17/6), mes elá (26a/4).
[8] ünlüsü: Sürekli-sızıcı, ötümlü, diĢ-diĢ eti, peltek /z/ ünsüzüdür.
Ön seste: 8abah (< sabah) (26b/31), 8amanlarda (17/6).
Ġç seste: kı8ı (26a/10), bi8im (17/5).
Son seste: bira8 (26a/9), anamı8 (17/3).
2.2.1.2. Zayıf Boğumlanmalı Ünsüzler
[ğ ] ünsüzü: DüĢmek üzere olan sızıcı /ğ/ ünsüzüdür.
Ġç seste: yāğ ı (< yağı) (20b/70), ş nd ğ n (28c/62), ȫğ lerinde (< önlerinde (28b/25).
[h ] ünsüzü: DüĢmek üzere olan /h/ ünsüzüdür.
Ön seste: h ilan (< filan) (20a/59), h ele (26a/15).
Ġç seste: bāh çe (28a/5), şāh in (29a/1).
[l ] ünsüzü: DüĢmek üzere olan /l/ ünsüzüdür.
Ġç seste: hasdal ıkdan (< hastalıktan) (24/26), abdesl ikde (< abdestlikte) (20a/47), ol sa (19c/112).
Son seste: nehel (< nasıl) (28b/30), öyl e (< öyle) (28b/23).
[n ] ünsüzü: DüĢmek üzere olan /n/ ünsüzüdür.
Ġç seste: son ra (29a/9, 19b/26) inan amıyorum (24/26), üzer n den (19c/116), n sanları (19c/103).
Son seste: doğumluyun (< doğumluyum) (28a/2), b nd kler n (< bindiklerini) (26a/15), yaylan (< yalman) (20a/61).
[»] ünsüzü: DüĢmek üzere olan /r/ ünsüzüdür.
Ġç seste: gėde»ke (< giderken) (23b/20), ka»deşim (24/9), geli»se (25c/49), son»a (29c/41).
Son seste: vazgeçtile» (5a/43), araşTırılı» (1a/7), çağȧ» (< çağır) (28c/58).
[v ] ünsüzü: DüĢmek üzere olan /v/ ünsüzüdür.
Ġç seste: tav uḳ (20a/19), manav gaTda (28b/40).
[y ] ünsüzü: DüĢmek üzere olan /y/ ünsüzüdür.
Ġç seste: hȫy le (< Ģöyle) (28b/51), hay vanlarla (26b/21), şey den (20a/60), çāy ırözü (19b/54).
2.2.1.3. Yarı Ötümlü Ünsüzler
[F] ünsüzü: /f/ ile /v/ arası, sürekli-sızıcı, yarı ötümlü bir diĢ-dudak ünsüzüdür.
Ön seste: Far (< var) (5a/55).
Ġç seste: çiFt (20a/34), musTaFa (1a/2), nuFus (3/66), teleFon (4/8).
Son seste: daraF (< taraf) (8b/22, 9/8).
[K] ünsüzü: /k/ ile /g/ arası, süreksiz-patlayıcı, yarı ötümlü, orta damak ünsüzüdür.
Ön seste: Kuruması (12a/3), Katallardı (< katarlardı) (6a/19).
Ġç seste: şiKayeT (9/17), esKi (10/2), başKa (11b/29), peşKiri (11a/7), doKuz (15b/23).
Son seste: çalıK (12a/15), göK (13/7), gereK (17/9), bölüK (19b/92).
[#] ünsüzü: /k/ ile /g/ arası, süreksiz-patlayıcı, yarı ötümlü, arka damak ünsüzüdür.
Ġç seste: bıra#dılar (< bıraktılar) (19a/36).
[P] ünsüzü: /p/ ile /b/ arası, süreksiz-patlayıcı, yarı ötümlü, çift dudak ünsüzüdür.
Ön seste: Pek (5a/11, 16b/12, 24/26).
Ġç seste: yaPalım (1a/18), hePsini (2/12), gıPrıs (< Kıbrıs) (3/19), güPre (< gübre) (19a/17).
Son seste: varıP (3/58), heP (3/59).
[S] ünsüzü: /s/ ile /z/ arası, sürekli-sızıcı, yarı ötümlü, diĢ-diĢ eti ünsüzüdür.
Ön seste: Seytinyā (< zeytinyağı) (11b/30).
Ġç seste: temiSçe (< temizce) (6b/53), neSi (14b/20).
Son seste: yaparıS (< yaparız) (2/7), herkeS (5a/19), biS (< biz) (6b/41), yüS (< yüz) (19a/22).
[T] ünsüzü: /t/ ile /d/ arası, süreksiz-patlayıcı, yarı ötümlü, diĢ-diĢ eti ünsüzüdür.
Ön seste: Taşırd¿K (< taĢırdık) (26b/29), Tāne (26a/4), Taḳallardı (< takarlardı) (11a/12).
Ġç seste: işTe (8b/19), çıkrıkTa (6b/40), atTı (3/38), tokTura (< doktora) (2/13), dikTik (28b/28).
Son seste: dörT (19a/2), milleT (24/27), gėT (< git) (26b/35), sėniT (29a/3).
Tablo 2.3 Ünsüzler
Süreksiz
Sürekli
Sızıcı Yarı
Sızıcı
Akıcı Burun
Akıcıları Ağız Akıcıları
Ötümlü Yarı Ötümlü Ötümsüz Ötümlü Yarı Ötümlü Ötümsüz Ötümlü Ötümsüz Burun Akıcıları Yanaklı Titrek Nefesli
Çift
Dudak b P P m
DiĢ-
Dudak F F v F
DiĢ-DiĢ Eti
d, N T t z S s, s n l r, 6 y
DiĢ Eti- Ön Damak
j ġ ġ c
Ön Damak
g, " K K ğ
Orta Damak
# =
Arka
Damak ġ # ḳ h ŋ
Dip
Damak ḥ, ḫ