i
TARAF (2007-2011)
Taraf Gazetesinin Gündemini Belirleyen Unsurlar ve Gazetenin Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Olan Etkisi
Çiğdem Yasemin ÜNLÜ
Yay›n No : 2808 İletişim Dizisi : 95
1. Baskı - Ocak 2013 – İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 831 - 8
Cop yright© Bu ki ta b›n bu ba s› s› n›n Tür ki ye’de ki ya y›n hak la r› BE TA Ba s›m Ya y›m Da €›- t›m A.fi.’ye ait tir. Her hak k› sak l› d›r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f› k›s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço €al t› la maz, da €› t›- la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p› la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Baskı - Cilt : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti.
Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İSTANBUL
(Sertifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60) Kapak Tasar›m : Gökhan Ayrancı
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11 Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
iii
Çiğdem Yasemin Ünlü
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Görevlisi.
Ortaöğrenimini İzmir Kız Lisesi’nde tamamlayan Çiğdem Yasemin Ünlü, 2009’da Ege Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü’nden me- zun oldu. 2010 yılında Çukurova Üniversitesi, İletişim Fakültesi, İletişim Bilimleri Bölümü’ne Araştırma Görevlisi olarak atandı. Aynı yıl, YÖK Ka- nunu 35. Madde kapsamında Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Basın ve Yayın Ana Bilim Dalı’nda görevlendirildi. Aynı Ana Bilim Dalı’ndan “Taraf Gazetesinin Gündemini Belirleyen Unsurlar ve Gazete- nin Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Olan Etkisi” başlıklı teziyle Yüksek Lisans (2012) derecesi aldı. Halen Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde görevine devam etmekte ve lisans üstü eği- timini sürdürmektedir.
Önsöz
Bu çalışmaya başladığım ilk günden beri beni destekleyen, yüreklen- diren ve bana güvendiğini hep hissettiren Prof. Dr. Halil İbrahim Gürcan’a;
akademik hayata başladığım ilk sıralardan beri bana destek olan ve tezim süresince ilgisini esirgemeyen Prof. Dr. Nejdet Atabek’e; tez jürisindeki değerli katkılarından dolayı Prof. Dr. Nadir Suğur’a teşekkürlerimi suna- rım. Tezime yaptığı önemli katkılardan ötürü Prof. Dr. Erkan Yüksel’e de teşekkür ederim.
Yüksek lisans tezim olan bu çalışmayı hazırlama sürecimde destekle- ri olan ve yayınlama konusunda teşvik eden herkese yürekten teşkkürler.
Eşim Ömer’e ise hem desteği hem sevgisi için sonsuz teşekkür ederim.
vii
Araştırma Süreci Üzerine
Çok tartışılan, çok eleştirilen, çok övülen bir gazeteyi anlamaya çalışmak için elinizdeki bu çalışmaya başladım. Çalışmaya başladığım andan itibaren sürekli Taraf’la ilgili yeni gelişmeler, değişiklikler yaşan- dı. Tazminat davaları, yaptığı haberler, kullandığı dil, haberleri nedeniyle yapılan tartışmalar, yazarlar arası çatışmalar, işten ayrılanlar... Liste uzayıp gidiyor.
Dolayısıyla, çalışmayı hazırladığım iki yıl boyunca birçok konuda sürekli değişiklik yapmam gerekti. Çalışmayı kitap haline getirme süre- cinde de gazetede değişiklikler durmaksızın devam etti. Özellikle gö- rüşme yaptığım kişilerin büyük bir bölümü, bugün görüşmelerin yapıl- dığı tarihteki görevlerinde değiller. Çalışma tamamlanmadan önce ilk ayrılık gazetenin yazarlarından Rasim Ozan Kütahyalı’dan geldi. Sonra künyede bir değişiklik oldu. Görüştüğüm tarihte Haber Merkezi Müdürü olan Tuncer Köseoğlu, Yazı İşleri Müdürü oldu. Daha sonra gazetenin muhabirlerinden Fırat Alkaç gazeteden ayrıldı, Yayın Koordinatörü olan Yıldıray Oğur yazı işlerinden ayrıldı ve sadece yazı yazmaya devam etti.
Bu değişikliklerin hepsini zamanı geldikçe yaptım, gazetenin kün- yesi, yazarlar kadrosu, görüştüğüm kişilerin görevleri sürekli değişti. Ar- dından büyük yankı uyandıran Genel Yayın Yönetmeni Ahmet Altan ve Genel Yayın Yönetmen Yardımcısı Yasemin Çongar’ın istifaları gerçekleşti.
Onları, şu ana kadar, gazete için önemli Pazartesi Konuşmaları’nı yapan Neşe Düzel, Murat Belge, Pakize Barışta ve Hadi Uluengin izledi. Birçok kişinin istifa ettiği haberleri çıktı, yalanlandı; gazetenin Ankara bürosun- daki çalışanlar bu istifaların ardından “Ahmet Altan ve Yasemin Çongar yoksa biz de yokuz” diye yazılı bir açıklama yaptı ama işi bırakıp bırak- madıkları netleşmedi.
Gazetenin künyesinde şu anda bir genel yayın yönetmeni yok. Fiili olarak bu görevi Yayın Koordinatörü olan Markar Esayan yürütüyor. Gö- rüşme yaptığımda Dış Haberler Editörü olan Zeynep Nuhoğlu, şu anda Yazı İşleri Müdürlerinden biri olarak görünüyor. Web sitesinde ise henüz bir değişiklik yapılmadı. Taraf’ın yeni bir döneme girip girmediği tartış- maları başladı. Bu çalışma yayınlandıktan sonra da gazetede değişiklikler devam edebilir.
Şu anki belirsizlik içinde bu girizgâhı yazmak gerekli hale geldi.
Gazetenin yeni bir döneme girip girmediğini zaman gösterecek. Ancak şu an için önümüzde duran gerçek Ahmet Altan döneminin bittiği. Elinizdeki çalışma da gazetenin kuruluşundan 2011 yılına kadar olan bu dönemini kapsıyor. Böylelikle, çalışmanın uzun (Taraf Gazetesinin Gündemini Be- lirleyen Unsurlar ve Gazetenin Gündeminin Diğer Gazetelere Olan Etkisi) başlığının tepesine “Taraf (2007-2011)” adını koymanın uygun olacağı- nı düşündüm. Çalışma, söz konusu dönemin ve çok tartışılan, hemen herkesin hakkında bir fikir yürüttüğü, bu gazetenin akademik bir tartışma alanına çekilmesini amaçlıyor. Ahmet Altan döneminin şu an için bitme- siyle de tarihe küçük bir not düşmüş oluyor.
Çiğdem Yasemin Ünlü 18 Aralık 2012
ix
İçindekiler
Özgeçmiş ...iii
Önsöz ... v
Araştırma Süreci Üzerine ... vii
Tablolar Listesi ...xiii
Şekiller Listesi ... xiv
Giriş ... 1
Birinci Bölüm Medya Gündeminin Oluşumu 1. Gündem Belirleme Kuramı ... 7
2. Medya Gündemi ... 13
2.1. Medya Çalışanlarının Bireysel Özellikleri ... 22
2.2. Medya Rutinleri ... 24
2.2.1. Medya rutinlerinin yönlendirdiği profesyonellik anlayışı olarak nesnellik ve tarafsızlık/dengelilik ... 29
2.3. Kurumsal Yapı ... 31
2.4. Kurum Dışı Unsurlar ... 35
2.5. İdeoloji ... 40
2.5.1. İdeolojinin tanımı... 42
2.5.2. İdeoloji ve medya ... 47
2.5.2.1. Eleştirel teoride ideoloji ve medya ilişkisi ... 49
İkinci Bölüm Taraf Gazetesi
1. Taraf’ın Kuruluşu ve Yayınlandığı Dönem ... 59
2. Taraf’ın Yayınlandığı Dönemde Basın ... 63
3. Taraf’ın Biçimsel ve İçeriksel Özellikleri ... 67
4. Taraf’ın Fiyatı ve Tirajı ... 78
5. Taraf’ın Önemli Haberleri ... 80
6. Taraf’a Verilen Ödüller ... 82
7. Taraf’ın Sahiplik Yapısı ve Ekonomik Sorunları ... 83
8. Taraf’la İlgili Değerlendirmeler ... 86
Üçüncü Bölüm Yöntem 1. Araştırma Modeli ve Verilerin Toplanması ... 89
2. Evren ve Örneklem ... 93
3. Araştırmaya Konu Olan Haberlerin Tanımlanması ... 94
Dördüncü Bölüm Bulgular ve Yorum 1. Taraf’ın Gündemini Belirleyen Unsurlar ... 97
1.1. Bireysel Etkiler ... 97
1.1.1. Çalışanların kimlikleri ve gazeteyle bütünleşme ... 97
1.1.2. Ahmet Altan’ın çalışanlar gözündeki itibarı: “Ahmet Altan gazetesi” ... 102
1.1.3. Mehmet Baransu’nun gazetecilik anlayışı ... 104
1.2. Medya Rutinleri ... 105
xi
1.2.1. “Geniş kitleye hitap ederek” rutin dışı habercilik çabası:
“Bir gazetenin çöpe attığı haberlerden gazete
yapmak” ... 106
1.2.2. Klasik haber dili ve kurallarını dönüştürme çabası .. 117
1.2.3. Ekonomik zorlukların rutin dışı haberciliği zorlaması ... 120
1.2.4. Fikri taraflılık, hakkaniyet, gerçeklik vurgusu ... 122
1.3. Kurumsal Yapı ... 123
1.3.1. Çalışma koşulları ve yapısal sorunlar ... 123
1.3.2. Gazeteyle kurulan aidiyet ilişkisi ... 127
1.3.3. Yönetim yapısı ... 29
1.4. Kurum Dışı Etkiler ... 132
1.4.1. Haber kaynaklarıyla ilişkiler ... 132
1.4.2. Reklam ve ilan verenlerle ilişkiler ... 136
1.4.3. Tepki ve yaptırımcı kurumlar ... 139
1.4.4. “Fanatik” okuyucu etkisi ... 140
1.4.5. Diğer medya kuruluşları: Etkilenen değil etkileyen olmak ... 144
1.5. İdeoloji ... 148
1.5.1. Türkiye’deki değişim ve Taraf ... 148
1.5.2. Değişim sürecinde medya ve Taraf: “Hürriyet amiral gemisiyse biz de torpidoyuz” ... 153
1.5.3. Temel ideolojik karşıtlığın sayfalardaki görünümü: Resmi ideolojiye dair birkaç analiz örneği ... 158
1.5.4. İlk sayfa haberlerinin seçimi ... 162
1.5.5. Haberlerin sunumunda ideolojinin dışavurumu ... 164
2. Taraf’ın Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Etkisi ... 169
2.1. Haberlerin Sayıları ve Gazetelere Dağılımları ... 170
2.2. Yayınlanan Haberlerin Tarihleri ... 173
2.3. Haberlerin Gazete Sayfalarına Dağılımı ... 176
2.4. Haberlerin Konumları ve Boyutları ... 178
2.5. Haberlerde Yer Alan Açıklamalar ... 185
2.6. Haberlerde Kullanılan Fotoğraflar ... 189
2.7. Haberlerde Kullanılan Kaynaklar ... 192
2.8. Haberlerin Taraf’ta Yayınlanan Haberlere Benzerliği ... 195
2.9. Gazetelerin Haberlere Yaklaşımı ... 197
2.10. İçerik Analizi Bulgularının Genel Değerlendirmesi ... 198
Sonuç, Tartışma ve Öneriler ... 205
Kaynakça... 217
Ekler ... 227
xiii
Tablolar Listesi
Tablo 1. Taraf gazetesi köşe yazarları ... 71 Tablo 2. Yazıları devam etmeyen Taraf gazetesi köşe yazarları... 76 Tablo 3. Taraf gazetesinin şubat/2009-nisan 2012 tarihleri
arasındaki tirajları ... 80 Tablo 4. Gazetelerdeki haber sayıları ve haber konusuna göre dağılımları ... 171 Tablo 5. Dağlıca baskını haberlerinin tarih ve gazetelere göre
dağılımı ... 174 Tablo 6. Ceylan Önkol’un ölümü ile ilgili haberlerin tarih ve
gazetelere dağılımı ... 175 Tablo 7. Balyoz darbe planı ile ilgili haberlerin tarih ve gazetelere dağılımı ... 176 Tablo 8. Gazetelerin haberleri yayınladıkları sayfaların dağılımı ... 177 Tablo 9. İlk sayfada yer alan haberlerin konumları ... 179 Tablo 10. Birinci sayfada yayınlanan Ceylan Önkol’un ölümü ile
ilgili haberlerin konumları ve gazetelere dağılımı ... 180 Tablo 11. Birinci sayfada yayınlanan balyoz darbe planı ile ilgili
haberlerin konumları ve gazetelere dağılımı ... 181 Tablo 12. Birinci sayfada yayınlanan haberlerin boyutları ... 182 Tablo 13. Birinci sayfada yayınlanan haberlerin konumlarına göre dağılımı ... 183
Tablo 14. İç sayfalarda yayınlanan haberlerin boyutları ... 184
Tablo 15. İç sayfalardaki haberlerin konumlarına göre dağılımı ... 184
Tablo 16. Dağlıca baskını haberlerindeki açıklamaların gazetelere dağılımı ... 186
Tablo 17. Ceylan Önkol haberlerindeki açıklamaların gazetelere dağılımı ... 187
Tablo 18. Balyoz darbe planı haberlerindeki açıklamaların gazetelere dağılımı... 188
Tablo 19. Dağlıca baskını haberlerinde kullanılan fotoğrafların gazetelere dağılımı... 190
Tablo 20. Ceylan Önkol’un ölümü haberlerinde kullanılan fotoğrafların gazetelere dağılımı ... 191
Tablo 21. Balyoz darbe planı haberlerinde kullanılan fotoğrafların gazetelere dağılımı... 192
Tablo 22. Haberlerde kullanılan kaynakların gazetelere göre dağılımı ... 193
Tablo 23. Haberlerde kullanılan kaynakların yüzdelik dağılımı ... 194
Tablo 24. Haberlerin Taraf’ta yayınlanan haberlere benzerliği ... 196
Tablo 25. Gazetelerin haberlere yaklaşım oranları ... 198
Şekiller Listesi Şekil 1. Medya içeriğine etki eden Hiyerarşik Etkiler Modeli ... 17
Şekil 2. Dışsal baskılara neden olan sosyal güçlerin alanı ... 18
Şekil 3. Medya gündeminin oluşumunu simgeleyen metaforik soğan modeli ... 20
