Yapraktan Mangan Uygulamasının Ekmeklik Ve Makarnalık Buğdaylara Etkileri Tuğbahan Taşdemir
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Tarla Bitkileri Anabilim Dalı
Şubat 2010
Effects of Foliar Applied Manganese on Bread and Durum Wheat Tuğbahan Taşdemir
MASTER OF SCIENCE THESIS Department of Field Crops
February 2010
Yapraktan Mangan Uygulamasının Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara Etkileri
Tuğbahan TAŞDEMĐR
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Lisansüstü Yönetmeliği Uyarınca
Bitkisel Üretim Anabilim Dalı Tarla Bitkileri Bilim Dalında
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Olarak Hazırlanmıştır
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nurdilek GÜLMEZOĞLU
Şubat 2010
Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisi Tuğbahan TAŞDEMĐR’in YÜKSEK LĐSANS tezi olarak hazırladığı “Yapraktan Mangan Uygulamasının Ekmeklik Ve Makarnalık Buğdaylara Etkileri ” başlıklı bu çalışma, jürimizce lisansüstü yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca değerlendirilerek kabul edilmiştir.
Danışman : Yrd. Doç. Dr. Nurdilek GÜLMEZOĞLU
Đkinci Danışman : -
Yüksek Lisans Tez Savunma Jürisi:
Üye : Yrd. Doç. Dr. Nurdilek GÜLMEZOĞLU
Üye : Doç. Dr. Ece TURHAN
Üye : Yrd. Doç. Dr. Murat OLGUN
Üye : Yrd. Doç. Dr. Nihal KAYAN
Üye : Dr. Zehra AYTAÇ
Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun ... tarih ve ...
sayılı kararıyla onaylanmıştır.
Prof. Dr. Nimetullah BURNAK Enstitü Müdürü
ÖZET
Bu araştırmada 2006/07 yılında Eskişehir ekolojik koşullarında, bitkilerin başaklanma devresinde yapraktan uygulanan mangansülfat (MnSO4.H2O olarak % 0.25 dozunda) gübresinin ekmeklik (Gün-91 ve Đkice-96) ve makarnalık (Kızıltan-91 ve Çeşit-1252) çeşitlerde verim, verim öğeleri (bitki boyu, başak uzunluğu, başakçık sayısı, başakta tane sayısı, tek başak verimi ve bir tane ağırlığı) ve protein içeriğine etkileri incelenmiştir. Deneme tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
Araştırma sonuçlarına göre, mangan (Mn) uygulaması incelenen özelliklerde kontrole kıyasla artış göstermiştir. Tane verimine ve bin tane ağırlığına yapraktan Mn uygulanması önemli bulunurken, tane protein içeriğine ve verime Çeşit x Mn interaksiyonu önemli olmuştur. Bu, her çeşidin Mn uygulamasına farklı tepki verdiğini göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşidi olan Gün-91’in Mn uygulamasına duyarlı olduğu gözlenmiştir. Ancak tane veriminde ve tane protein içeriğindeki artış Mn uygulamasına makarnalık çeşit olan Çeşit-1252’nin olumlu tepki verdiği belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Mangan, yaprak uygulaması, buğday, protein, başak özellikleri.
SUMMARY
This research was carried out to determine the effects of foliar applications during booting stage on manganese sulphate (MnSO4.H2O) fertilizer on yield, yield components (plant height, spike length, spikelet per spike, kernels per spike, spike weight, and thousand grain weight) and protein of bread (Gün-91 and Đkizce-96) and durum wheat cultivars grown under Eskişehir ecological condition in 2006/07 year.
Field experiment was conducted in the randomized blocks split plot design with four replications.
According to results, manganese (Mn) application increased yield, yield components and protein content of cultivars. While grain yield and thousand grain weight were affected significantly by foliar application of Mn, protein content and grain yield were affected significantly by Cultivar x Mn application interaction. These showed that each cultivars reflected different response to Mn application. It was determined Gün-91 bread wheat variety was sensitive to Mn application and also, grain yield and protein content of Çeşit-1252 variety was affected positively. However, it was not found the difference of Mn application between bread and durum wheat varieties.
Keywords: Manganese, foliar application, wheat, protein, spike characters.
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans çalışmalarında, gerek derslerimde ve gerekse tez çalışmalarında, bana danışmanlık ederek, beni yönlendiren ve her türlü olanağı sağlayan danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Nurdilek Gülmezoğlu’na teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca çalışmalarımın her aşamasında beni destekleyen ve değerli bilgileriyle yönlendiren Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğretim üyeleri ve personeline teşekkür ederim.
Her konuda destek ve yardımlarını benden esirgemeyen aileme teşekkürü bir borç bilirim.
ĐÇĐNDEKĐLER
Sayfa
ÖZET...v
SUMMARY...vi
TEŞEKKÜR...vii
ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ...xi
ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ...xii
SĐMGELER VE KISALTMALAR DĐZĐNĐ...xiv
1. GĐRĐŞ …………...1
2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR...4
3. MATERYAL VE METOD………...…..12
3.1. Materyal………..……12
3.1.1. Araştırma yeri…..………...……12
3.1.2. Denemede kullanılan buğday çeşitleri………..…..12
3.1.3. Toprak özellikleri……….………...13
3.1.4. Araştırma yerinin iklim özellikleri……….14
3.2. Metod………..…16
3.2.1. Denemelerin kurulması………...………...……….16
3.2.2. Gübreleme………..……….16
3.2.3. Sulama………..………...………...16
3.2.4. Bakım………...………...17
3.2.5. Hasat……….………...…….………..17
3.3. Gözlem ve Ölçümler………..………17
3.3.1. Bitki boyu………...………….17
3.3.2. Başak uzunluğu………...……….17
3.3.3. Başakçık sayısı………...………….18
3.3.4. Başakta tane sayısı………..……..……...………...18
ĐÇĐNDEKĐLER(devam)
Sayfa
3.3.5. Tek başak verimi………...……….18
3.3.6. Bin tane ağırlığı………..………18
3.3.7. Tane verimi.………...……18
3.3.8. Tane protein içeriği……….……….……...19
3.3.9. % N sap…….……….19
3.4. Đstatistiki analiz ve değerlendirmeler……….19
4. BULGULAR………20
4.1. Bitki boyu………...20
4.2. Başak uzunluğu………...22
4.3. Başakçık sayısı………...24
4.4. Başakta tane sayısı……….26
4.5. Tek başak verimi………28
4.6. Bin tane ağırlığı……….30
4.7. Tane verimi….………...32
4.8. Tane protein içeriği………....34
4.9. % N sap………..36
4.10. Özellikler arası ilişkiler………..38
5. TARTIŞMA……….40
5.1. Bitki boyu………...………...40
5.2. Başak uzunluğu………..41
5.3. Başakçık sayısı………...………....42
5.4. Başakta tane sayısı………...………...42
5.5. Tek başak verimi………...………...43
5.6. Bin tane ağırlığı………...………..44
5.7. Tane verimi………...……….45
5.8. Tane protein içeriği………....46
5.9. % N sap…………..………..….47
5.10. Özellikler arası ilişkiler……….….48
ĐÇĐNDEKĐLER(devam)
Sayfa 6. SONUÇ………...49 7. KAYNAKLAR DĐZĐNĐ……….……….52
ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ
Şekil Sayfa
4.1.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama bitki boyları……….
21 4.2.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başak
uzunlukları………...
23 4.3.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başakçık
sayıları…..………...
25 4.4.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başakta tane
sayıları………...………..
27 4.5.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başak
ağırlıkları…………...………..
29 4.6.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama bin tane
ağırlıkları..………...
31 4.7.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama tane
verimleri………..
33 4.8.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama % tane
protein içerikleri………..
35 4.9.1. Yapraktan Mn uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama sap toplam N
içerikleri...………...
37
ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ
Çizelge Sayfa
3.1.1.
Araştırmada kullanılan buğday çeşitleri, özellikleri, tescil tarihleri ve çeşit sahibi kuruluşlar………....
13
3.1.2.
Deneme yeri topraklarının 0-30 cm derinliğinde ekim öncesi, bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri………...
14
3.1.3.
Eskişehir ilinde yetiştirme dönemi içerisinde uzun yıllar 1945-2005 ve
2006/2007 yıllarına ait meteorolojik
veriler………...………...
15
4.1.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bitki
boyuna ilişkin varyans analiz
sonuçları………..………...
20 4.1.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bitki boyuna ait ortalama değerler …..………..
21 4.2.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak uzunluğuna ilişkin varyans analiz sonuçları……….……
22 4.2.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak uzunluğuna ait ortalama değerler …………..………..
23 4.3.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakçık sayısına ilişkin varyans analiz sonuçları.………
24 4.3.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakçık sayısına ait ortalama değerler………..…...
25
4.4.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakta tane sayısına ilişkin varyans analiz sonuçları………..
26 4.4.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakta tane sayısına ait ortalama değerler……….………
27 4.5.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak ağırlığına ilişkin varyans analiz sonuçları………....
28
ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ (devam) 4.5.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak ağırlığına ait ortalama değerler……….
29
4.6.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bin
tane ağırlığına ilişkin varyans analiz
sonuçları……….
30
4.6.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bin
tane ağırlığına ait ortalama
değerler……….……….
31 4.7.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının tane verimine ilişkin varyans analiz sonuçları…………...……….
32 4.7.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının tane verimine ait ortalama değerler……….
33
4.8.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının % tane protein içeriğine ilişkin varyans analiz sonuçları……….
34
4.8.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının %
tane protein içeriğine ait ortalama
değerler………..
35 4.9.1.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının sap toplam N içeriği varyans analiz sonuçları……….………
36
4.9.2.
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının sap
toplam N içeriğine ait ortalama
değerler……….
37 4.10.1. Yapraktan Mn uygulamasa ait özellikler arası ilişkiler………..………..
38 4.10.2.
Yapraktan Mn uygulanmaması durumunda (kontrol) durumuna ait özellikler arası ilişkiler……….…...……….
39
SĐMGELER VE KISALTMALAR DĐZĐNĐ
Simgeler ve Kısaltmalar Açıklama
vd ve diğerleri et al ve diğerleri
° C Santigrat derece
cm Santimetre
da Dekar
F F değeri
g Gram
kg Kilogram
mg miligram
ha hektar e⁻ elektron
M Mol
µ mikron
LSD En küçük önemli fark
m Metre
N Azot P Fosfor
Ca Kalsiyum
Mg Magnezyum
K Potasyum
B Bor
Zn Çinko
Cu Bakır
Fe Demir
Mn Mangan
ort. Ortalama
VK Varyans kaynağı
SĐMGELER VE KISALTMALAR DĐZĐNĐ (devam)
SD Serbestlik derecesi
KO Kareler ortalaması
BB Bitki boyu
BU Başak uzunluğu
BS Başakçık sayısı
BTS Başakta tane sayısı
BA Başak ağırlığı
BTA Bin tane ağırlığı
TV Tane verimi
TPĐ Tane protein içeriği
STAĐ Sap toplam azot içeriği
BÖLÜM 1
GĐRĐŞ
Tahıllar insan beslenmesinde doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılan temel ürünlerdir. Ülkelerin değişik yaşam düzeyine ve beslenme alışkanlıklarına göre tahılların ulusal toplam besin tüketimi içindeki payı da farklıdır. Bununla birlikte tahıllar geçmişte ve günümüzde olduğu gibi gelecekte de insanlığın temel besinini oluşturacak ve nüfus artışı karşısında önemini sürdürecektir (Kün, 1996).
Dünya nüfusunun gün geçtikçe artması gıda ihtiyacının hızla artmasına sebep olmaktadır. Tarım alanlarının sınırlı olduğu dikkate alınırsa artan gıda maddesi ihtiyacının birim alandan daha çok ürün elde ederek karşılanabileceği ortadadır.
Topraktan bitkilerin kaldırdığı besin elementlerinin tekrar iade edilmesi gerekir. Aksi halde toprak gittikçe verimsizleşecek ve elde edilen ürün gün geçtikçe azalacaktır. Yeni yöntemler geliştirilmez ise tarım ürünleri miktarının, insanoğlunu besleyemeyecek sınıra düşeceği endişesi her geçen gün artmaktadır (Özbahçe, 2008).
Dünya’nın ve Türkiye’nin neredeyse her bölümünde üretimi yapılan buğday;
gerek çok büyük üretici kitlesini ilgilendirmesi, gerekse insanların temel gıdası olan ekmeğin hammaddesini oluşturması bakımından oldukça önemli bir üründür. Üretim açısından yaklaşık 4 milyon işletmeyi başka bir ifade ile 15 milyon civarında insanı, tüketim açısından ise Türkiye’nin tüm nüfusunu ilgilendirmektedir. Sayılan nedenlerden dolayıdır ki, dünyadaki buğday üretim teknolojisindeki gelişmeler yakından izlenerek Türkiye’ye adapte edilmeye çalışılmaktadır (Anonim, 2000). Ancak, Türkiye’de oldukça fazla çeşit olmasına rağmen buğdayda uygun çeşit standardı, verim ve kalite sorunları henüz tam anlamıyla çözümlenememiştir. Üretiminin çok geniş alana yayılmış olması, kuru koşullarda ve marjinal alanlarda bile üretimin yapılması birim alandan elde edilen üretim miktarını düşürmektedir (Kızılaslan, 2004). Ülkemiz serin iklim tahılları üretiminin yaklaşık % 95’ini buğday oluşturmakta, bunun da büyük bir kısmı Orta Anadolu ve Geçit Bölgelerinde yetiştirilmektedir (Anonim, 2008).
Büyük oranda kışlık ekim yapılan bu bölgelerimizde verimi etkileyen en önemli etkenlerin başında; yıllık yağış miktarı ve bu yağışın yıl içerisindeki dağılımı ile sıcaklık gibi iklimsel olaylar yanında, uygun yetiştirme tekniklerinin uygulanmaması ile birlikte ağır bünye, yüksek pH ve kireç nedeniyle ortaya çıkan olumsuz toprak özellikleri gelmektedir. Orta Anadolu ve Geçit Bölgelerinde tahıl verimini etkileyen bu faktörlere bağlı olarak mikro besin elementlerinden özellikle demir (Fe) ve çinko (Zn) alımında noksanlıklar, mangan (Mn)’ın alımında ise bölgesel değişkenlikler göstermesine rağmen bazen noksanlık, bazen de fazlalık görülmektedir (Gezgin, 2003).
Ülkemizdeki toprakların mikro besin elementleri durumlarının incelendiği bir araştırma sonucunda Konya, Afyon, Karaman, Aksaray, Niğde, Nevşehir ve Kayseri illerini kapsayan Orta Güney Anadolu bölgesi tarım topraklarından alınan 898 adet toprak örneğinin % 90’ında Fe, % 62’sinde Zn, % 27’sinde B, % 5’inde Mn, % 2’sinde Cu noksanlığı ve % 18’inde B fazlalığı belirlenmiştir (Gezgin vd., 2001).
Eyüpoğlu vd., (1998) Türkiye topraklarında yarayışlı mikro element kapsamını belirlemek için temsili olarak alınan 1511 adet toprak örneğinin % 0.70’inde Mn eksikliğinin söz konusu olduğunu bildirmiştir. Söz konusu Mn eksikliği, toprakta 1.0 ppm den az yarayışlı Mn’nin olduğu alanlardır. Yarayışlı Mn kapsamının Eskişehir bazında değerlendirilmesinde ise 8.5-41.10 ppm arasında değiştiğini örneklerin dağılımının ise % 13.05’nin 5-10 ppm, % 60.87’nin 10-20 ppm ve % 26.1’nin 20 ppm den fazla olduğunu bildirmiştir. Eskişehir iline ait Mn içerikleri Lindsay and Norwell (1969) toprak analizlerinin değerlendirilmesinde kullanılan standart değerlerine göre % 60.87’nin (4-14 ppm) yarayışlı Mn miktarının az olduğunu göstermektedir.
Toprak çözeltilerinde Mn+2 miktarı mevsime bağlı olarak değişir. Asit koşullar ile düşük indirgeme ve yükseltgeme koşullarında toprak çözeltisinde Mn miktarı önemli ölçüde artar. Aşırı asit topraklarda çözünebilir Mn miktarı çoğu bitkilere zehir etkisi yapabilecek düzeye ulaşabilir (Kacar, 1997). Bitki besin elementlerinden olan Mn’ın bitkilerin büyüme ve gelişmesinde önemli bir yer tutmasından dolayı bitkilerin olumsuz etkilenmemesi için mikro besin elementi gübrelemesi yapılması en iyi yoldur.
Noksanlık durumlarında kullanılacak gübre kaynakları ve içermiş oldukları Mn miktarları mangan karbonat (MnCO3) % 31, mangan-şelat (Mn-EDTA ) % 12, mangan klorür (MnCl2) % 63, mangan oksit (MnO2) % 63, mangan oksit (MnO) % 41-68, mangan sülfat (MnSO4.3H2O) % 26-28, Mangan metoksifenilpropan (MnMPP) % 10- 22 ve mangan frit % 10-25 seklindedir (Sezen, 1995). Manganlı gübre kaynağı olarak mangan sülfat (MnSO4.3H2O) ve mangan şelat (Mn-EDTA) kullanımı daha yaygındır.
Her iki gübre de tam olarak çözünür ve yapraktan uygulamalarda etkilidir.
Bitki çeşitlerinin veya aynı çeşidin varyetelerinin Mn noksanlığına karşı duyarlılıkları farklı olabilmektedir. Örneğin yulaf, buğday, soya fasülyesi daha duyarlı olmasına karşın mısır ve çavdar duyarlı değildir (Reuter vd., 1988). Bu durumun tersine bitkilerin kritik noksanlık düzeyi birbirine çok yakındır ve bitki türü ve çeşidi ve çevre koşullarından bağımsız olarak değişir.
Manganın elverişliliği 6,5 ile 8.0 pH larda yüksek bakteriyel aktivite sonucu Mn+2’nin yoğun bir şekilde Mn+4’e oksitlenmesinden dolayı azalmaktadır. Manganın alınması ve taşınması sadece pH’dan etkilenmeyip aynı zamanda, yüksek konsantrasyonlarda bulunan Ca, Mg, Fe, Zn ve Amonyum iyonlarından da etkilenmektedir.
Bu çalışma ile Mn eksik toprak koşullarında, buğday yetiştiriciliğinde son derece önemli olan Mn mikro besin elementinin yapraktan uygulanması ile makarnalık ve ekmeklik buğdaylarda verim ve verim unsurlarına olan etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır.
BÖLÜM 2
ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR
Garate (1984), domates bitkisiyle su kültüründe yaptığı çalışmada B ve Mn arasındaki interaksiyonu araştırmıştır. B eksikliği durumunda bitki kökleri tarafından Mn alımının arttığını, B fazlalığı durumunda ise bitki köklerinde Mn alımının azaldığı belirlenmiştir.
Ohki (1985), 0.094 µM’ dan 9 µM’ a kadar 10 değişik konsantrasyonda Mn içeren su kültüründe buğday bitkilerinin Mn eksikliği ve toksisitesinin fotosentez, klorofil ve buğdayda su kaybına etkisini incelemiştir. Şiddetli Mn eksikliği; kuru ağırlık, klorofil ve fotosentez konsantrasyonunu etkilemiş, transpirasyonu etkilememiştir. Orta derecede Mn toksisitesi kuru ağırlığı azaltmış, ancak fotosentezdeki toplam klorofil konsantrasyonunu ve terlemeyi etkilememiştir. Kritik Mn eksiklik seviyesinde ise kuru ağırlık ve fotosentez konsantrasyonu azalmıştır. Mn eksikliğinde büyümenin yavaşlaması fotosentezdeki yavaşlamaya bağlanmaktadır.
Takkar et al. (1986), buğday bitkisini Mn eksik toprak koşullarında topraktan (5, 10, 20 g Mn da-1), yapraktan (0.5, 1.0, 2.0 % MnSO₄) farklı Mn dozları uygulayarak yetiştirmiştir. Yürüttükleri tarla denemesinde her iki uygulama tane ve sap verimini arttırırken, yapraktan Mn uygulaması, topraktan uygulamaya göre verimi daha fazla artırmıştır.
Marcar and Graham (1986), buğday bitkisini serada Mn eksik toprak koşullarında yetiştirerek tohumdaki Mn içeriğini belirlemişlerdir. Ekim öncesinde buğday tohumları MnSO₄ ile ıslatılarak tohumların çimlenmesini gözlemiş ve tohumların ıslatılması ile Mn içeriğinin büyük ölçüde artıp, tane verimini yükselttiği sonucuna varmışlardır.
Singh (1990), sera koşullarında allüviyal kumlu bir toprakta yetiştirilen börülce ile ilgili yapılan bir araştırmada B seviyesindeki artışla birlikte börülce bitkisinin Mn konsantrasyonunun 120 ppm’den 172,5 ppm’e yükseldiği belirlenmiştir.
Mahler et al. (1992), farklı lokasyonlarda topraktan Mn 1.5 kg Mn ha-1 uygulayarak yazlık buğday ve arpada topraktan alınabilir Mn’ın kritik konsantrasyonunu, yapraktan ve topraktan Mn’ın etkinliğini belirlemişlerdir. Mn kritik konsantrasyonu yazlık buğdaylar için 11 mg Mn kg⁻¹ yazlık arpalar için 10.1 mg Mn kg⁻¹ olarak belirlenmiştir. Tane verimi ile toprakta alınabilir Mn konsantrasyonunun istatistiki olarak ilişkili olmadığını belirtmiştir. Yazlık arpa ve buğdayın Mn analizi ile tane veriminin topraktan veya yapraktan uygulanan Mn gübresinin bitki Mn eksikliğini karşıladığını ancak yapraktan uygulanan Mn’ın topraktan uygulanana göre daha etkin olduğunu belirlemişlerdir.
Pearson and Rengel (1994), Zn’nun ve Mn’ın buğday bitkisinin yapraklarındaki hareketliliğini incelemişler ve Zn’nun hareketliliğinin floemde daha iyi olduğunu, Mn’ın hareketliliğinin ise daha zayıf olduğunu belirtmişlerdir.
Tong vd. (1996), kireçli ve alkalin topraklarda yetiştirilen arpa bitkisine Mn uygulamasının etkisini incelemek için yürüttükleri denemede, Mn gübrelemesi ile arpa daha iyi kök ve gövde oluşturmuştur. Ancak Mn uygulaması bitkinin kök ve gövdesindeki toplam N konsantrasyonunu etkilememiştir.
Brennan (1996), mavi çiçekli acı baklalarda (Lupinus angustifolius L.) Mangan şelatı (EDTA; %14 Mn) ve Mangan sülfatı (%25 Mn) 0, 0.25, 0.250, 0.50, 1.0 ve 2 kg Mn ha-1 dozlarında yapraktan uygulayarak 3 yıl denemiştir. Sonuç olarak, yapraklar incelendiklerinde Mn şelatın ve Mn sülfatın eşit derecede etki gösterdiklerini belirlemiştir. Mn 1.0 kg ha-1 uygulamasında en yüksek tohum verimi sağlanmıştır.
Sezen (1995), Mn noksanlık durumlarında kullanılacak gübre kaynakları ve içermiş oldukları Mn miktarları, Mangan karbonat (MnCO3) % 31, Mangan şelat (Mn-
EDTA ) % 12, Mangan klorür (MnCl2) % 63, Mangan oksit (MnO2) % 63, Mangan oksit (MnO) % 41-68, Mangan sülfat (MnSO4.3H2O) % 26-28, Mangan metoksifenilpropan (MnMPP) % 10-22 ve Mangan frits % 10-25 şeklinde belirtmiştir.
Schulte and Kelling (1999), Mn’lı gübre kaynağı olarak Mangan sülfat (MnSO4.3H2O) ve Mangan şelat (Mn-EDTA) kullanımının daha yaygın uygulandığını, her iki gübre de tam olarak çözünür ve yapraktan uygulamalarda daha etkili olduğunu belirtmişlerdir. Bununla birlikte topraktan uygulamalarda, Mn’ın şelat formlarının Mn sülfat kadar etkili olmadığını belirtmişlerdir.
Başar ve Özgümüş. (1999), şeftali ağaçlarına Fe- EDDHA ve demir sülfat gübrelerinin değişik dozlarını yapraktan uygulayarak bazı mikro besin elementi içeriklerine etkilerini belirlemişlerdir. Araştırmada yaprakların Mn içerikleri Fe- EDDHA uygulaması ile azalırken, demir sülfat uygulaması ile etkilenmediğini göstermişlerdir.
Singh et al. (2001), 3 nane genotipi ile ( MSS-5, Arka ve Neera) Mn eksik olduğu koşullarda, Mn uygulaması yaparak saksı denemesi gerçekleştirmiştir. Đncelenen genotiplerin bitki boyu, klorofil içeriği, protein içeriği Mn uygulamasıyla artış göstermiştir.
Katkat ve Özgüven, (2001), sera koşullarında 40 farklı yerden alınmış topraklar üzerinde mısır bitkisine, topraktan Zn (0, 2,5 ve 10 ppm düzeylerinde) ZnSO₄.7H₂O şeklinde uygulanarak bitkinin Zn, Fe, Mn ve Cu içeriklerini belirlemişlerdir. Elde edilen sonuçlara göre topraklara farklı düzeylerde uygulanan Zn’nun mısır bitkisinin Zn, Fe, Mn ve Cu içerikleri, istatiski yönden %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Artan miktarlarda uygulanan Zn’ya bağlı olarak mısır bitkisinin Zn içeriği artarken Fe, Mn ve Cu içeriklerinin azaldığı belirlenmiştir.
Fageria (2001), Mn’ın bitkilerin birçok biyokimyasal fonksiyonunda önemli rol oynadığını ve tahıllarda Mn’ın yeterli ve zehirleyici seviyelerini bilmenin gübrelerin
daha iyi yönetilmesinde ve ürün verimliliğinin geliştirilmesinde yardımcı olabileceğini belirtmiştir. Bunun için yayla pirinci (Oryza sativa L.), börülce (Phaseolus vulgaris L.), soya fasülyesi (Glycine max L.) ile ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) için yeterli ve toksik seviyeleri belirlemek üzere on sera denemesi gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda Mn’ın yeterli ve toksik toprak seviyelerinin maksimum ürün için bitki dokularına göre farklılık gösterdiğini öne sürmüştür.
Alam and Ansari (2001), pirinç bitkisinde etiketli Fe59 ve Mn54 oksijenli ve oksijensiz ortamda (toprağın su ile doygun hale getirildiği) bitki boyu, kuru madde verimine, etkilerini incelemişlerdir. Oksijensiz ortamda toprak çözeltisindeki Mn konsantrasyonunun artması ile Mn içeriğinin bitki boyunu ve kuru madde verimini artırdığını belirlemişlerdir.
Fageria (2002), Brezilya’da Zn, Mn ve Cu’ın fasulye, çeltik ve mısırın sürgün kuru madde miktarı, makro ve mikro besin maddesi alınımı üzerine etkisini belirlemek amacıyla 6 sera denemesi yürütmüştür. Zn toprağa; 0, 5, 10, 20, 40, 80 ve 120 mg Zn kg-1, Mn; 0, 10, 20, 40, 80, 160, 320 ve 640 mg Mn kg-1 ve Cu ise 0, 2, 4, 8, 32, 64 ve 96 mg Cu kg-1 dozlarında uygulanmıştır. Sonuç olarak; Zn çeltiğin, Mn fasulye ile mısırın ve Cu ise çeltik ile fasulyenin verimini artırmıştır. Fasulyede Zn uygulamaları N, Mg ve Cu alınımını artırmış, P alınımını ise azaltmıştır. Mısırda Mn uygulaması Mg, Zn ve Fe alınımını artırmış, Ca alınımını ise azaltmıştır. Ayrıca fasulyede Mn uygulamaları K, Zn ve Mn alınımını artırmış ve Fe, Ca, P ve Cu alınımını ise azaltmıştır. Mn uygulamaları ile Mg içeriği arasındaki fark önemli bulunmamıştır. Cu uygulamalarının da bitki çeşidi ve dozlara göre makro ve mikro besin maddesi içeriklerini pozitif ve negatif olarak etkilediği bildirmiştir.
Sadana et al. (2002), ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinde Mn eksik tarla koşullarında yürüttüğü çalışmada 0, 50 ve 100 mg Mn kg-1 uygulayarak Mn eksiklik semptomlarını gözlemişlerdir. Makarnalık buğdayların, ekmeklik buğdaylara göre Mn eksikliğine daha duyarlı olduğu belirlenmiştir.
Brennan and Bolland (2004), buğday da Mn sülfat ve Mn oksitin etkisini iki alkali toprak kullanarak sera denemesi yürütmüşlerdir. Her iki toprak için Mn oksit, Mn sülfata göre daha fazla gövde kuru maddesi üretmiş ve gövde kuru maddesinin Mn içeriğini artırmıştır.
Parvizi et al. (2004), yüksek kireçli bir toprakta buğdayın gelişimi üzerine N ve Mn’ın etkisini belirlemek amacı ile bir araştırma yapmıştır. Deneme faktöriyel deneme deseninde kurulmuş olup N 0, 50 100, 200 ve 400 mg N kg-1, Mn ise 0, 15 ve 30 12 mg Mn kg-1dozlarında uygulanmıştır. Sonuç olarak; N uygulamaları ile kuru madde içeriğinde ve N, Mn, Fe, Zn ve Cu alınımında bir artış kaydedilmiştir. Mn uygulamalarında ise hem kuru madde içeriğinde hem de N, Zn ve Cu konsantrasyonu ve alınımında önemli bir etki elde edilmemiştir. Bununla birlikte Mn uygulamaları Mn ve diğer elementlerin alınımını artırmıştır.
Teixeria et al. (2004), fasulye bitkisine yapraktan Mn ve Zn uygulamalarının etkisini belirlemek amacıyla iki sera ve bir tarla denemesi yürütmüştür. Mn 0, 7.5, 15, 30 ve 60 g Mn da-1 ve Zn ise 0, 5, 10, 20 ve 40 g Mn da-1 dozlarında çimlenmeden sonraki 25. ve 35. günlerde yapraktan püskürtülerek uygulanmıştır. Sonuçta; Mn ve Zn uygulamalarının bitki yüksekliği, baklada tane sayısı, bitkide bakla sayısı ve verimi artırdığı tespit edilmiştir. Kontrol uygulamasına göre 31.5 g Mn da-1 ve 28 g Zn da-1 uygulamalarının verimi % 60 oranında artırdığı gözlenmiştir.
Hebbern et al. (2005), Mn eksikliği olan topraklarda kışlık arpa çeşidinin farklı genotiplerine yapraktan Mn gübrelemesi yaparak tane verimini ve sürgün gelişimini incelemiştir. Bazı genotipler tane veriminde ve sürgün gelişiminde artış gösterirken bazıları da azalma göstermiştir. Mn gübrelemesinin tane veriminde ve sürgün gelişiminde genotiplere bağlı olarak farklı sonuçlar gösterdiği belirlenmiştir. Mn eksik topraklarda eksikliğin tam olarak önlenemediği durumlarda yapraktan Mn uygulaması ile eksikliğin kontrol altına alınabileceğini bildirmişlerdir.
Simoglou and Dordas (2005), kışlık buğdayda yapraktan uygulanan B, Mn ve Zn’nun güneş yanıklığı üzerine etkisini tespiti amacıyla 2 yıl boyunca arazi denemesi
yürütülmüştür. B her iki yılda da yapraklarda görülen lezyon oluşumunu azaltmıştır. Mn ve Zn uygulamalarında ilk yılda önemli farklılık olmazken, ikinci yılda Zn uygulamasında azalma gözlenmiştir. Süt oluşumu safhasında ise en düşük lezyon oluşumu Mn uygulanan bitkilerde gözlenmiştir. Mn ve B uygulamalarında bayrak yaprak alanında ve verim unsurlarında önemli bir farklılık elde edilmemiştir.
Jiang (2005), Đngiltere’ de Mn eksik topraklarda yetişen Paragon ve Maris Butler buğday çeşitlerinde Mn etkinliğini araştırmışlardır. Mn eksik toprakta serada saksı denemeleriyle genotiplerin klorofil konsantrasyonu, kuru madde birikimi ve Mn konsantrasyonları belirlenmiştir. Mn etkin genotip olan Maris Butler’ de bu özelliklerin fotosentez fotosistem II’ nin etkinliğinin yüksek olmasına bağlı olduğunu belirlemiştir.
Sadana vd. (2005), buğday çeşitlerinin Mn etkinliğini ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinde denemelerle belirlemişlerdir. Düşük ve yeterli Mn oranları, buğday çeşitlerinin Mn alımındaki farklılıkları belirlemek amacıyla su kültürü ve saksı denemeleriyle yürütülmüştür. Araştırmanın sonucuna göre mikrobiyal veya kimyasal işlemle Mn’ın yararlanabilirliğinin artması, bitkilerin Mn alımını artırmıştır.
Mortvedt (2006), çeşitli noksanlık durumlarında uygulanacak Mn miktarının 113 ile 2835 g Mn da-1 arasında değişebildiğini bildirmiştir. Yapraktan yapılacak Mn uygulamalarının eksikliği gidermede çok etkili olduğu belirtilmiştir.
Swiader (2006), Mn noksanlıklarında; bitkilerde banda uygulamalarda MnSO4’tan 340 g Mn da-1, MnO’den 567 g Mn da-1, Mn-EDTA’dan 57-114 g Mn da-1; yapraktan uygulamalarda MnSO4’tan 114 g Mn da-1, MnO’den 340 g Mn da-1, Mn- EDTA’dan 11.3 - 28.3 g Mn da-1; serpme usulü uygulamalarda ise MnSO4’tan 1134 g Mn da-1 veya MnO’den 2835 g Mn da-1 önerilmiştir.
Özbahçe (2008), Konya ekolojik koşullarında 2006 ve 2007 yıllarında yetiştirilen Akman-98 fasulye çeşidine artan dozlarda topraktan (T; 0, 6, 9 ve 12 mg Mn kg-1) ve yapraktan (Y; % 0, 0.2, 0.3 ve 0.4) uygulanan farklı manganlı gübrelerin (MS;
MnSO4.3H2O, % 27 Mn ve ME; Mn-EDTA, % 12 Mn) bazı makro (N, P, K, Ca ve Mg)
ve mikro besin elementleri (Fe, Zn, Mn, Cu ve B) alımı ile verim ve verim unsurlarına (bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tane sayısı, bin tane ağırlığı ve protein) etkilerini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Topraktan uygulamalar tek seferde banda tohum ekimi ile birlikte, yapraktan uygulamalar ise çimlenmeden sonraki 25. ve 35.
günler olmak üzere iki seferde gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, mangan uygulaması yaprağın toplam P, Ca, Fe, Cu ve B içeriklerini düşürürken; K, Zn ve Mn içeriklerini arttırmıştır. Ayrıca uygulamalar ile yaprağın suda çözünebilir N, P, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Mn, Cu ve B içerikleri arasında istatistiksel olarak bir fark bulunmazken, aktif demir içerikleri ile arasında önemli fark (p<0.05) bulunmuştur. Genel olarak verim ve çoğu verim unsurları açısından MS’ye göre ME ve her iki gübrenin de yapraktan uygulaması topraktan uygulamaya göre daha iyi sonuçlar vermiştir. En yüksek tane verimleri ilk yılda (278.34 kg Mn da-1) yapraktan uygulanan ME’nin % 0.2, ikinci yılda (309.21 kg Mn da-1) ise yine yapraktan uygulanan ME’nin % 0.3 dozlarında elde edilmiştir.
Pahlavan-Rad and Pessarakli (2009), buğdaya Zn topraktan 0, 40, 80 kg Zn ha-1, yapraktan % 0,5 ZnSO₄ solusyonu şeklinde, Fe yapraktan % 0, 1 ve Mn yapraktan % 0, 5 şeklinde uygulayarak 2 yıl tarla denemesinde incelemişlerdir. Araştırma sonucunda yapraktan uygulanan Mn’ın tanede Mn konsantrasyonunu % 7 oranında artırdığını ayrıca metrekarede başak sayısı, bin tane ağırlığı ve verimini de artırdığını belirtmişlerdir. Çinko X Mangan interaksiyonunun ise topraktan 80 kg Zn ha-1 ve yapraktan % 5 Mn uygulaması ile tane verimini istatistiki olarak önemli oranda artırdığını belirtmişlerdir.
Khurana et al. (2009), ekmeklik buğday (Triticum aestivum) ve hardal genotiplerini (Brassica juncea) Mn’ın yetersiz olduğu koşullarda yetiştirmiş ve yapraktan % 0, ile 0,5 sprey Mn uygulaması kuru madde veriminin artışını, kök uzunluğunu, Mn alınımını ve kök yüzey alanını artırdığını belirlemiştir. Hardal’ın Mn eksik koşullarda ekmeklik buğdaydan 1,9 kat daha fazla kök yüzey alanına sahip olduğunu, ayrıca ekmeklik buğdaydan Mn eksikliğine daha dayanıklı olduğunu belirtmiştir.
Saberi et al. (2009), 64 buğday genotipinde toksik Mn uygulayarak kontrole göre farklılıklarını belirlemiştir. Mn toksisitesine buğday çeşitlerinin geniş bir varyasyon gösterdiğini ve ıslah edilecek genotiplerin belirlenmesinde bu araştırmanın yardımcı olabileceğini bildirmiştir. Artan dozlarda uygulanan Mn konsantrasyonları gövde ve kök kuru maddesinde azalmaya neden olmuştur. Mn toksisitesinin gövde Mn konsantrasyonunda ise toksik seviyelerde olduğunu göstermiştir.
BÖLÜM 3
MATERYAL VE METOD
3.1. Materyal
3.1.1. Araştırma yeri
Araştırma 2006-2007 üretim yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme tarlalarında yürütülmüştür. Đç Anadolu Bölgesinin kuzeybatısında yer alan Eskişehir ili 26˚ 58´ - 32˚ 04´ doğu boylamları ile 39˚ 06´ - 40˚ 09´ kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Denizden yüksekliği 792 metredir.
3.1.2 Denemede kullanılan Buğday çeşitleri
Araştırmada, kışlık, tescilli iki ekmeklik buğday çeşidi (Gün-91, Đkizce-96) ve iki makarnalık buğday çeşidi (Kızıltan-91, Çeşit-1252) kullanılmıştır. Denemedeki buğday çeşitlerine ait özellikler Çizelge 1’de verilmiştir. Araştırma da kullanılan Tohumlar Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü, Ankara’dan temin edilmiştir.
Çizelge 3.1.1. Araştırmada kullanılan buğday çeşitleri, özellikleri, tescil tarihleri ve çeşit sahibi kuruluşlar
Ekmeklik Buğdaylar
Gün-91 Kırmızı sert taneli, kılçıklı, soğuğa ve kurağa dayanıklı, TARM, 1991 (Ankara)
Đkizce-96 Kırmızı sert taneli, kılçıklı, soğuğa ve kurağa dayanıklı, TARM, 1996 (Ankara)
Makarnalık Buğdaylar
Kızıltan-91 Kehribar renkli taneli, camsı sert, kılçıklı, soğuğa ve kurağa dayanıklı, TARM, 1991 (Ankara)
Çeşit-1252 Kehribar renkli taneli, camsı sert, kılçıklı, soğuğa ve kurağa dayanıklı, TARM, 1991 (Ankara)
TARM : Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü
3.1.3.Toprak Özellikleri
Araştırma yeri toprağının fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemek için 0-30 cm derinlikten alınan toprak numunelerinde yapılan analiz sonuçları Çizelge 3.1.2.’de verilmiştir.
Deneme için seçilen alanın toprakları organik maddece az, tuzsuz, kireçli, bünye tınlı, hafif alkali, bitkiye yarayışlı potasyum yeterli, fosfor ve Mn ise çok az olduğu belirlenmiştir (FAO, 1990; Ülgen ve Yurtsever,1974).
Çizelge 3.1.2. Deneme yeri topraklarının 0-30 cm derinliğinde ekim öncesi, bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri
Bitkilerde Yarayışlı
Yıllar
Toplam Tuz
(%)
Organik Madde (%)
Kireç (CaCO₃) (%)
Fosfor (P2O5) (kg/da)
Potasyum (K2O) (kg/da)
Mangan (Mn) (mg/kg)
Bünye pH
2006-2007 0.087 1.27 5.14 2.0 190.7 3.5 Tınlı 7.8
- Analizler, Eskişehir Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü toprak analiz laboratuarında yapılmıştır.
3.1.4. Araştırma yerinin iklim özellikleri
Eskişehir ilinin yıllık ortalama yağışı 350-370 mm civarındadır. Kışlık buğday tarımında, buğdayın büyüme ve gelişme dönemleri dikkate alınarak, Ekim ayından ertesi yılın Temmuz ayına kadar geçen sürede, Eskişehir ilinin yağış, sıcaklık ve nem gibi iklim faktörlerine ait, araştırmanın yürütüldüğü yıl (2006/2007) ve uzun yıllar ortalamasına ait değerler Çizelge 3.1.3.’de verilmiştir.
Araştırmanın yürütüldüğü yılda (2006-2007) toplam yağış miktarı 300.7 mm’dir.
Ortalama sıcaklık 9.20C, ortalama nisbi nem % 60,6 olarak tespit edilmiştir.
Çizelge 3.1.3. Eskişehir ilinde yetiştirme dönemi içerisinde uzun yıllar (1945-2005) ve 2006/2007 yıllarına ait meteorolojik veriler*
Uzun Yıllar (1945-2005) 2006-2007
Aylar
Toplam Yağış (mm)
Ortalama Sıcaklık (0C)
Ortalama Nem (%)
Toplam Yağış (mm)
Ortalama Sıcaklık (0C)
Ortalama Nem (%)
Ekim 25.6 11.9 66 47.5 12.6 71.1
Kasım 30.5 6.6 74 16.8 3.9 68.5
Aralık 48.1 2 80 6.8 -0.7 70.1
Ocak 39.9 -0.2 80 42.2 0.0 74.1
Şubat 33.9 1.2 77 14.2 1.5 68.1
Mart 36.6 4.6 70 24 5.4 63
Nisan 39.2 10.1 64 25 7.5 54.7
Mayıs 46.2 15 63 65.6 17.8 49.1
Haziran 33.5 18.7 60 58.6 20.8 47.9
Temmuz 13.4 21.5 54 - 23.8 40.0
Toplam 346.9 300.7
Ortalama 9.1 68.8 9.2 60.6
*Eskişehir Meteoroloji Bölge Müdürlüğü’nden alınmıştır.
Toplam yağış, araştırma yılında uzun yıllar ortalamasından oldukça düşmüştür.
Ortalama nem de uzun yıllar ortalamasından düşüktür. Aylık ortalama sıcaklık ise yağışın aksine çok az miktarda fazlalığın olduğu belirlenmiştir.
3.2. Metod
3.2.1. Denemelerin kurulması
Ekimden önce, deneme alanına çizi açarla 25cm sıra arası açılarak hazırlanmıştır. Parseller 6 sıralı ve 5m uzunluğunda, parsel araları 25cm, blok aralarında ise 2m boşluk bırakılarak, m2’ ye 350 tohum düşecek şekildedeneme bir yıllık (2006- 2007) tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre dört tekrarlamalı olarak kurulmuştur.
Mangan uygulaması olarak MnSO4.H2O; (% 32,5 Mn) kullanılmıştır. Uygulama şekli sapa kalkma döneminde yapraktan tek seferde bir doz (% 0.25) (+Mn) ve kontrol (-Mn) şeklinde uygulanmıştır. Ana parsellere yapraktan mangan uygulaması, alt parsellere ise çeşitler yerleştirilmiştir. Mangan elementinin uygulaması hazırlanan solusyonun el pülverizatörleri (spreyleri) ile yaprakların tamamen ıslatılması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Kontrol parsellerindeki bitkilere uygulamanın olduğu zamanda saf su püskürtülmüştür.
3.2.2. Gübreleme
Çalışmada diamonyum fosfat ve 4 kg da-1 saf N’a tamamlamak için amonyum sülfat gübresi uygulanmıştır. Üst gübre olarak kardeşlenme döneminde 4 kg da-1 saf N olacak şekilde amonyum nitrat gübresi uygulanmıştır.
3.2.3. Sulama
Sapa kalkma döneminde uygulama öncesinde 1 kez yağmurlama sulama yapıldı.
3.2.4. Bakım
Bitkilerin toprak yüzüne çıkışlarından itibaren deneme alanındaki yabancı otlar elle temizlenmiş, kimyasal ilaçlar kullanılmamıştır.
3.2.5. Hasat
Her parselin kenar sıraları ve her iki uçtan 1.5m hariç tutularak kalan alanlardaki bitkiler elle hasat edilmiştir. Bu bitkiler tek bitki harman makinesinde tanelerinden ayrılıp tartılmış ve parsel verimleri dekara verim olarak belirlenmiştir.
3.3. Gözlem ve Ölçümler
Araştırmada tüm gözlem ve ölçümler parselde kenar tesirleri dikkate alınarak, hasat alanı içerisinde bulunan bitkilerden yapılmıştır.
3.3.1. Bitki Boyu
Bitkilerin olgunluk döneminde, bitkinin toprak seviyesinden tepe noktasına kadar olan yüksekliğinin cm olarak ölçülmesiyle ifadelendirilmiştir.
3.3.2. Başak Uzunluğu
Her parselde tesadüfi olarak seçilen 25 bitkinin başağında, başak alt boğumundan kılçıklar hariç, başakta üst başakçık ucuna kadar olan uzunluk, cm olarak ölçülmüştür. (Yürür vd., 1981; Yağbasanlar, 1987)
3.3.3. Başakçık Sayısı
Her parselde rastgele seçilen 25 bitkinin ana sapındaki başağın, başakçıkları sayılarak bulunmuştur. (Genç, 1974; Darwinkel, 1980)
3.3.4. Başakta Tane Sayısı
Her parselde tesadüfen seçilen 25 bitkinin ana sapında, başaklar elle ayrı ayrı harman edilip taneler sayılarak, bir başaktaki tane sayısı adet olarak bulunmuştur (Yürür vd., 1981).
3.3.5. Tek Başak Verimi
Her parselde ortadaki 4 sıradan rastgele seçilen ana sap başakları tanelenmiş ve tartılarak ortalaması alınmıştır. (Genç, 1978; Geçit, 1982)
3.3.6. Bin Tane Ağırlığı
Her parselin harman sonucu elde edilen tanelerden, 4 defa 100 tane sayılıp 0.001 g duyarlıktaki terazide tartılarak ortalamaları alınmış ve g cinsinden ifade edilmiştir (Genç, 1974).
3.3.7. Tane Verimi
Kenar sıraları atıldıktan sonra, kalan alandan elde edilen bitkiler orakla biçilerek alınmış ve bu bitkiler daha sonra deneme harman makinesinde harmanlanarak elde edilen taneler temizlendikten sonra hassas terazide tartılarak dekara verimler (kg cinsinden) bulunmuştur. (Tosun ve Yurtman, 1973; Genç, 1974)
3.3.8. Protein Đçeriği
Her parselden hasat zamanı 10 bitki örneği alınmış, elle taneleri ayrılan bitkiler öğütülüp 65o C’de 24 saat bekletildikten sonra Kjeldahl yöntemine göre total N analizi yapılmıştır. Kalite özelliklerinden olan tanede protein, total N bulunduktan sonra 5,7 faktörü ile çarpılarak % protein olarak hesaplanmıştır.
3.3.9. % N Sap
Hasat zamanı her parselden alınan bitki örneklerinin tanesi ayrıldıktan sonra kalan kısım bitki öğütme değirmeninde öğütülüp 65o C’de 24 saat bekletildikten sonra Kjeldahl yöntemine göre total N analizi yapılmıştır. Bulunan değer % total N olarak belirtilmiştir.
3.4. Đstatistiki Analiz ve Değerlendirmeler
Araştırmada tüm özelliklere ait değerlendirmeler tesadüf bloklarında “Bölünmüş Parseller Deneme Deseni”ne göre TARĐST paket programında yapılmıştır. Ortalama değerler arasındaki karşılaştırmalar “LSD” testi kullanılarak P < 0.05 ve 0.01 önemlilik seviyelerinde verilmiştir.
BÖLÜM 4
BULGULAR
4.1. Bitki Boyu (cm)
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bitki boylarına ait varyans analiz değerleri Çizelge 4.1.1.’de verilmiştir. Varyans analiz çizelgesi incelendiğinde Mn uygulaması, Çeşitler ve Çeşit x Doz interaksiyonunda farklılık istatistiki anlamda önemli bulunmamıştır.
Buğday çeşitlerine uygulanan Mn gübrelerinin bitki boyu ortalama değerleri Çizelge 4.1.2.’de verilmiştir. Denemede kullanılan tüm buğday çeşitlerinin Mn uygulamasıyla bitki boyları artmıştır. En yüksek bitki boyu Đkizce-96 çeşidin de 88.38 cm elde edilirken en düşük bitki boyu 86.38 cm Gün-91 çeşidinden elde edilmiştir.
Çizelge 4.1.1. Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bitki boyuna ilişkin varyans analiz sonuçları.
VK SD KO F
Tekerrür 3 2.033 0.280
Doz 1 30.52 4.196
Hata 1 3 7.273
Çeşit 3 9.804 1.141
DXÇ 3 1.085 0.126
Hata 2 18 8.592
Genel 31 7.928
Çizelge 4.1.2. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bitki boyuna ait ortalama değerler. (cm)
Çeşitler (-) Mn (+) Mn Çeşit Ort % Artış
Gün-91 84.38 86.38 85.38 2.4
Đkizce-96 86.69 88.38 87.53 1.9
Kızıltan-91 83.56 86.50 85.03 3.5
Çeşit-1252 85.31 86.50 85.91 1.4
Doz Ort 84.98 86.94
Çeşitler arası Mn kullanılabilirliği durumuna bakıldığında bitki boyunda en fazla artışın makarnalık buğday olan Kızıltan-91 çeşidinde (% 3.5) olduğu en az artışın ise Çeşit-1252 çeşidinde (% 1.4) olduğu görülmüştür.
81 82 83 84 85 86 87 88 89
GÜN ĐKĐZCE KIZILTAN ÇEŞĐT
Buğday Çeşitleri
Bitki Boyu (cm)
Mn+ Mn-
Şekil 4.1.1. Yapraktan Mn Uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama bitki boyları
Şekil 4.1.1’de Yapraktan Mn uygulanan ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin bitki boyları görülmektedir. Bitki Boyu bakımından en fazla boy uzunluğu Đkizce-96 çeşidinde belirlenmiştir.
4.2. Başak Uzunluğu
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak uzunluğuna ait varyans analiz değerleri Çizelge 4.2.1.’de verilmiştir. Varyans analiz çizelgesi incelendiğinde Mn uygulaması ve Çeşit x Doz interaksiyonunda farklılık istatiski anlamda önemli bulunmamıştır. Mn uygulamasının Çeşitler arasında %1 düzeyinde önemli fark bulunmuştur.
Buğday çeşitlerine uygulanan Mn gübrelerinin başak uzunluğu ortalama değerleri Çizelge 4.2.2.’de verilmiştir. Denemede kullanılan tüm buğday çeşitlerinin Mn uygulamasıyla başak uzunluğu artmıştır. En yüksek başak uzunluğu Gün-91 çeşidinde 10.23 cm elde edilirken en düşük başak uzunluğu 7.28 cm ile Kızıltan-91 çeşidinden elde edilmiştir.
Çizelge 4.2.1. Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak uzunluğuna ilişkin varyans analiz sonuçları
VK SD KO F
Tekerrür 3 0.598 7.333
Doz 1 0.32 3.923
Hata 1 3 0.082
Çeşit 3 13.796 104.839**
DXÇ 3 0.073 0.557
Hata 2 18 0.132
Genel 31 1.495
**: P<0.01 seviyesinde önemli
Çizelge 4.2.2. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak uzunluğuna ait ortalama değerler (cm)
Çeşitler (-) Mn (+) Mn Çeşit Ort % Artış
Gün-91 10.16 10.23 10.20 a 0.7
Đkizce-96 7.69 7.93 7.93 b 6.0
Kızıltan-91 7.25 7.28 7.28 c 2.8
Çeşit-1252 7.57 7.68 7.68 b 2.4
Doz Ort 8.17 8.27
LSD Çeşit (%1) 0.38
Çeşitler arasında Mn kullanılabilirliği durumuna bakıldığında başak uzunluğunda en fazla artışın ekmeklik buğday olan Đkizce-96 çeşidinde (% 6) olduğu en az artışın ise Gün-91 çeşidinde (% 0.7) olduğu görülmüştür.
0 2 4 6 8 10 12
GÜN ĐKĐZCE KIZILTAN ÇEŞĐT
Buğday Çeşitleri
Başak Uzunluğu (cm) Mn+ Mn-
Şekil 4.2.1. Yapraktan Mn Uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başak uzunlukları
Şekil 4.2.1.’de Yapraktan Mn uygulanan ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin Başak uzunlukları görülmektedir. Başak Uzunluğu en fazla olan Gün-91 çeşididir.
4.3. Başakçık Sayısı
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakçık sayısına ait varyans analiz değerleri Çizelge 4.3.1.’de verilmiştir. Varyans analiz Çizelgesi incelendiğinde Mn uygulaması ve Çeşit x Doz interaksiyonunda farklılık istatiski anlamda önemli bulunmamıştır. Çeşitler arasında istatiski anlamda %1 düzeyde önemli fark bulunmuştur. Buğday çeşitlerine uygulanan Mn dozlarının başakçık sayısına ait ortalama değerleri Çizelge 4.3.2.’de verilmiştir. Denemede kullanılan tüm buğday çeşitlerinin Mn uygulamasıyla başakçık sayıları artmıştır.
En yüksek başakçık sayısı Gün-91 çeşidin de 23.5 adet elde edilirken en düşük başakçık sayısı 14.38 adet Đkizce-96 çeşidinden elde edilmiştir.
Çizelge 4.3.1. Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakçık sayısına ilişkin varyans analiz sonuçları
VK SD KO F
Tekerrür 3 3.215 0.601
Doz 1 5.780 1.081
Hata 1 3 5.346
Çeşit 3 129.442 53.709**
DXÇ 3 1.426 0.592
Hata 2 18 2.410
Genel 31 15.079
**: P<0.01 seviyesinde önemli
Çizelge 4.3.2. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakçık sayısına ait ortalama değerler (adet)
Çeşitler (-) Mn (+) Mn Çeşit Ort % Artış
Gün-91 22.68 23.50 23.09 a 3.6
Đkizce-96 12.33 14.38 13.35 c 16.6
Kızıltan-91 17.38 17.58 17.48 b 1.2
Çeşit-1252 16.80 17.13 16.96 b 1.9
Doz Ort 17.29 18.14
LSD Çeşit (%1) 1.63
Çeşitler arası Mn kullanılabilirliği durumuna bakıldığında başakçık sayısında en fazla artışın ekmeklik buğday olan Đkizce-96 çeşidinde (% 16.6) olduğu, en az artışın ise makarnalık buğday olan Kızıltan-91 çeşidinde (% 1.2) olduğu görülmüştür.
0 5 10 15 20 25
GÜN ĐKĐZCE KIZILTAN ÇEŞĐT
Buğday Çeşitleri
Başakçık Sayısı (adet)
M n+ M n-
Şekil 4.3.1. Yapraktan Mn Uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başakçık sayıları
Şekil 4.3.1.’de Yapraktan Mn uygulanan ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin Başakçık sayıları görülmektedir. Başakçık sayısı en fazla olan Gün-91 çeşididir.
4.4. Başakta Tane Sayısı
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakta tane sayısına ait varyans analiz değerleri Çizelge 4.4.1’de verilmiştir. Varyans analiz Çizelgesi incelendiğinde Mn uygulaması ve Çeşitler istatiski anlamda %1 düzeyde önemli bulunmuştur. Çeşit x Doz interaksiyonu istatiski anlamda önemli bulunmamıştır.
Buğday çeşitlerine uygulanan Mn gübrelerinin başakta tane sayısı ortalama değerleri Çizelge 4.4.2.’de verilmiştir. Denemede kullanılan tüm buğday çeşitlerinin Mn uygulamasıyla başakta tane sayıları artmıştır. En yüksek tane sayısı Gün-91 çeşidin de 42.78 adet elde edilirken en düşük tane sayısı 26.55 adet Đkizce-96 çeşidinden elde edilmiştir.
Çizelge 4.4.1. Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakta tane sayısına ilişkin varyans analiz sonuçları
VK SD KO F
Tekerrür 3 9.578 3.471
Doz 1 120.51 43.672**
Hata 1 3 2.759
Çeşit 3 282.223 35.024**
DXÇ 3 21.966 2.726
Hata 2 18 8.058
Genel 31 39.198
**: P<0.01 seviyesinde önemli
Çizelge 4.4.2. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başakta tane sayısına ait ortalama değerler (adet)
Çeşitler (-) Mn (+) Mn Çeşit Ort % Artış
Gün-91 34.18 42.78 38.48 a 25.2
Đkizce-96 23.70 26.55 25.13 b 12.0
Kızıltan-91 34.45 37.68 36.06 a 9.4
Çeşit-1252 35.28 36.13 35.70 a 2.4
Doz Ort 31.90b 35.78a
LSD Çeşit (%1) 2.98
LSD Doz (%1) 1.87
Çeşitler arası Mn kullanılabilirliği durumuna bakıldığında başakta tane sayısında en fazla artışın ekmeklik buğday olan Gün-91 çeşidinde (% 25.2) olduğu en az artışın ise makarnalık buğday olan Çeşit-1252 çeşidinde (% 2.4) olduğu görülmüştür.
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
GÜN ĐKĐZCE KIZILTAN ÇEŞĐT
Buğday Çeşitleri
Başakta Tane Sayısı (adet)
M n+ M n-
Şekil 4.4.1. Yapraktan Mn Uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başakta tane sayıları
Şekil 4.4.1.’de Yapraktan Mn uygulanan ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin Başakta tane sayıları sayıları görülmektedir. Başakta tane sayısı en fazla olan Gün-91 çeşididir.
4.5. Tek Başak Verimi
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan uygulanan Mn gübrelemesinin başak ağırlığına ait varyans analiz değerleri Çizelge 4.5.1.’de verilmiştir. Varyans analiz Çizelgesi incelendiğinde Mn uygulaması %5 düzeyde, Çeşitler istatiski anlamda %1 düzeyde önemli bulunmuştur. Çeşit x Doz interaksiyonu farklılık istatiski anlamda önemli bulunmamıştır.
Buğday çeşitlerine uygulanan Mn gübrelerinin başak ağırlığı ortalama değerleri çizelge 4.5.2.’de verilmiştir. Denemede kullanılan tüm buğday çeşitlerinin Mn uygulamasıyla başak ağırlıkları artmıştır. En yüksek başak ağırlığı makarnalık çeşit olan Kızıltan-91 çeşidin de 1.75 g ile elde edilirken en düşük başak ağırlığı ise ekmeklik buğday olan Đkizce-96 çeşidin de 0.92 g elde edilmiştir.
Çizelge 4.5.1. Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak ağırlığına ilişkin varyans analiz sonuçları
VK SD KO F
Tekerrür 3 0.055 2.694
Doz 1 0.28 13.831*
Hata 1 3 0.020
Çeşit 3 1.057 48.626**
DXÇ 3 0.014 0.640
Hata 2 18 0.022
Genel 31 0.133
**: P<0.01 seviyesinde önemli *: P<0.05 seviyesinde önemli
Çizelge 4.5.2. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının başak ağırlığına ait ortalama değerler (g)
Çeşitler (-) Mn (+) Mn Çeşit Ort % Artış
Gün-91 1.29 1.40 1.35 b 8.2
Đkizce-96 0.79 0.92 0.85 c 17.6
Kızıltan-91 1.54 1.75 1.65 a 16.6
Çeşit-1252 1.45 1.75 1.60 a 20.2
Doz Ort 1.27b 1.46a
LSD Çeşit (%1) 0.15
LSD Doz (%5) 0.16
Çeşitler arası Mn kullanılabilirliği durumuna bakıldığında başak ağırlığında en fazla artışın makarnalık buğday olan Çeşit-1252 çeşidinde (%20.2) olduğu en az artışın ise ekmeklik buğday olan Gün-91 çeşidinde (%8.2) olduğu görülmüştür.
0 0,5 1 1,5 2
GÜN ĐKĐZCE KIZILTAN ÇEŞĐT
Buğday Çeşitleri
Tek Başak Verimi (g)
Mn+ Mn-
Şekil 4.5.1. Yapraktan Mn Uygulamasının buğday çeşitlerine ait ortalama başak ağırlıkları
Şekil 4.5.1.’de Yapraktan Mn uygulanan ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin Başak Ağırlıkları görülmektedir. Başak Ağırlığı en fazla olan Kızıltan-91 çeşididir.
4.6. Bin Tane Ağırlığı
Ekmeklik ve makarnalık buğdaylara yapraktan uygulanan Mn gübrelemesinin bin tane ağırlığına ait varyans analiz değerleri Çizelge 4.6.1.’de verilmiştir. Varyans analiz Çizelgesi incelendiğinde Mn uygulaması, %5 düzeyde Çeşitler ve Çeşit x Doz interaksiyonu ise %1 düzeyde önemli bulunmuştur.
Buğday çeşitlerine uygulanan Mn gübrelerinin bin tane ağırlığı ortalama değerleri Çizelge 4.6.2’de verilmiştir. Denemede kullanılan tüm buğday çeşitlerinin Mn uygulamasıyla bin tane ağırlıkları artmıştır. En yüksek bin tane ağırlığı Kızıltan-91 çeşidin de 5.02 g ile elde edilirken en düşük bin tane ağırlığı Đkizce-96 çeşidin de 3.46 g elde edilmiştir.
Çizelge 4.6.1. Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylara yapraktan Mn uygulamasının bin tane ağırlığına ilişkin varyans analiz sonuçları
VK SD KO F
Tekerrür 3 0.066 1.173
Doz 1 1.18 20.919*
Hata 1 3 0.057
Çeşit 3 2.763 46.005**
DXÇ 3 0.351 5.841**
Hata 2 18 0.060
Genel 31 0.386
**: P<0.01 seviyesinde önemli *: P<0.05 seviyesinde önemli
